Altyn Orda -750 jyl

Ghasyrlar almasyp, zaman men qogham ózgerip, últtyq sana janghyrghan sayyn óz memleketinnin, óz últynnyng tarihyn qayta zerdeleu qajet. Osy túrghydan kelgende Altyn Orda kezenine nazar audarghan jón. Ol bizding ortaq tarihymyzdyng bastau kózi bolyp tabylady. Áriyne, egemen, tәuelsiz memleket retinde ótkenge salauat aityp, tarihymyzdy jana dәuirden bastay salu azdyq etedi. Óitkeni bizding týpki týrki әlemimen tútastay ortaq tarihymyz bar. Odan bas tartugha bolmaydy.

Altyn Orda, odan keyin Qazan, Astrahan, Qyrym, Sibir, Noghayly, Qazaq handyqtarynyn  qúryluy tarihy ózgeris qana emes, ol últ memleketterining qúryluyna jetkizgen sony qúbylys әri evolusiyalyq, ekonomikalyq, óndiristik, ruhany jәne demografiyalyq janghyrudyng bastauy boldy.

Keng baytaq Desht-Qypshaq dalasy kórshiles jatqan eldermen baylanyssyz, sauda-sattyqsyz damuy mýmkin emes edi. Áriyne, kórshi Orys knyazidyqtary da ózimen-ózi damy almaydy. Sondyqtan da әrtýrli dengeydegi qarym-qatynastar ýzdiksiz jalghasyp jatty. Búl adamdardyng ghana emes, tilderding de almasuyna mýmkindik berdi.

Antroponimder men etimologiyalyq túrghydan kelgende tilder ghasyrlar boyy jalghasyp, bir-birine yqpal etti.

Resey-alyp imperiya. Onyng tarihynda úly esimder shoghyry qaldy. Týbi bir týrki halyqtarynyng oghlandary osy elding tarihynda erekshe iz qaldyrdy. Sol tarihy esimder turaly sóz etu bizding ortaq tarihymyzdy tanugha jol ashpaq.

Orys ghalymdary N.K.Dmitriyev, E.P.Karnovich, A.V.Superanskaya, V.A.Nikonov, IY.V. Bestujeva-Lada, V.K.Chichyachov, N.I. Tupikova, A.A.Semenov, N.A.Baskakovtar jәne taghy da basqa orys ghalymdary Altyn Ordadan shyghyp, Resey tarihynda erekshe oryn alatyn túlghalar jóninde zertteuler jasaghan.

Orystyng úly aqyny A.S.Pushkinning «Kez kelgen orystyng ar jaghynan tatardy kóresin», degen sózi  aqyndyq metafora emes, shyndyqqa sayady.

«Osnovnaya massa russkih semey turkskogo proishojdeniya iymela svoimy predkamy – osnovatelyamy roda – vyhodsev iz Zolotoy Ordy ( XIV-XV v.), odnako vstrechaytsya y bolee rannie familiy turkskogo proishojdeniya, veduishie svoe ot polovsev, pechenegov, uzov, torkov y pr.» degen N.A.Baskakovtyng pikiri osy oidy aighaqtay týsedi.

Osy sanatqa kiretin túlghalardyng birazyna nazar audaryp kórelik. Búl maqala N.A.Baskakovtyng «Russkie familiy turkskogo proishojdeniya» atty 1979, odan song 1993 jyly qayta shyqqan kitabyna sýienip jazylghanyn aita ketkim keledi. Sonymen...

Kutuzov familiyasyna nazar audaralyq. Onyng etimologiyasy týrki halyqtarynyng «qútyr» degen sózinde jatyr. Ol «ashulanshaq, órkókirek» degen mazmúnmen ýilesedi. Al, Goleniyshev-Kutuzovtar degen olardyng týp atasy bolyp keledi. Gavril degen nemisten taraghan degen de pikir bar. Ol Aleksandr Nevskiyge kelip qosylghan adam. Sol nemisting shóberesi Fedor Aleksandrovich Kutuz bolghan desedi. Tipti bylay bolghannyng ózinde onyng ýlken naghashysy Qazan patshasy Siymeon Bekbolatovich ekeni joqqa shygharylmaydy. Fedor Kutuzovtyn  Anoniy Aleksandrovich degen túghan aghasy bolypty. Al, onyng úly Vasiliyding - laqap aty Goleniyshe eken. Sodan Goleniyshev—Kutuzov әuleti taraydy.

... 1484 jyly Qazan qalasy qúlaydy. Orys knyazderi Múhammed-Emindi qayta taqqa otyrghyzady. Toqsan tatar knyazi men myrzalary ólimge kesiledi. Osy kezde Han Aly әieli, hansha anasy Fatimamen, bauyrlary Mәlik-Tagir men Qúday-Qúl Reseyge týbegeyli qonys audarady.

Mәlik-Tagir shoqynady. Eki úly da. Biri Vasiliy, ekinshisi Fedor degen jana esim alady.

Mәlik-Tagirovich 1531 jyly Novgorodty basqarghan.

Qúday-Qúl orys tútqynyda otyryp, 1505 jyly bosap shyghady. Jәne hanzada Petr Ibragimovich dep jazylady. Keyin ol úly knyazi Vasiliy III-ing qaryndasy Evdokiya Ivanovnagha ýilenedi. 1523 jyly dýniyeden ótedi, Mәskeudegi Arhangeli Soboryna qoyylady. Odan eki qyz qalghan. Ekeuining de aty Anastasiya eken.

Ýlken Anastasiya knyazi Fedor Mihaylovich Mstislavskiyge, kishisi – knyazi Vasiliy Vasilievich Shuyskiyge túrmysqa shyghady.

Anastasiya men Fedor Mstislavskiylerding Ivan degen úly bolady. Ol óz qyzyna da Anastasiya degen esim beredi. Ol Kasimov hany Sayyn-Bolat Bekbolat úlyna kuyeuge shyghady. Ivan Groznyy 1574 jyly Sayyn-Bolatty «Býkil Reseyding biyleushisi» atap, arnayy  jarlyq ta shygharady.

Resey tarihynda Strogonovtardyng әuleti erekshe oryn alady. Búl esim orystyng «strigati – qyrqu, qyrqym» degen sózinen shyqqan. «Strogati – jonu», bolmasa «ostrog – shet aimaq» degen úghymgha sәikes keledi.

Orys jylnamasynda bylay dep jazylypty. «Baron Aleksandr Sergeevich Stroganov, Rim imperiyasynyng grafy, týbi tatar, hristian dinine ótkenshe ol Spiridon dep atanghan. Adaldyghy men erligi ýshin Úly knyazi Dmitriy Ionnovich Donskoy oghan orys әskerining «voevodasy» degen ataq bergen.

Stroganovtar Resey ónerkәsibin damytumen birge Sibirdi iygeruge erekshe enbegi siniredi. Ónerding ýlken qoldaushysy, qamqarshysy bolghan.

Stroganov jaqsylyghy men zúlymdyghy qatar jýrgen adam eken. Ol Sibir handyghyn basyp aludy josparlaydy. Ioann patshadan aldyn ala Sibirdi iygeru jóninde rúqsat alyp, ol «qaydan shyqqany» belgisiz «ataqty qanysher», qaraqshy Ermek Timofeevti satyp alady. 840 jasaghy bar Ermaktyng qaraqshylary qúrama eken. Olardyng arasynda tatarlar, litovtyqtar, nemister boldy.

Stroganov dinnen bezgen basúrman Kóshim súltandy qiratyp, Sibirdi ózine qaratqysy keledi.

1581 jyldyng 1 qyrkýieginde Ermak soldattarymen Oraltaularyna qaray kemelerining jelkenderin týzeydi.

Ermak atamandarmen birge 4 kýn jýzip, Jarauly ózenine jetedi. Dәl osy jerden Kóshim súltan handyghy bastalatyn.

Sibir súltany Kóshim han búl kezde kózining janary sualyp, әli kete bastaghan edi. Biraq ol ólispey berispeuge bekindi. Ermakqa nemere inisi Mәmetqúldy qarsy qoyady. Ózi Chuvash tauynyng saghasyndaghy handyghynyng ortalyghy Isker qalasyn qorghaugha qalady.

N.Karamzinning jazuynsha búl Meksika men Perudegi jaghdaydy kózge elestetedi. Sadaq, nayza, soyyl ústaghan atty әskerge myltyqtary men zenbirekteri, oq búrqaqtary bar, baqayshyghyna deyin qarulanghan armiya qarsy keldi. Osylay, Tobyl boyyndaghy shayqasta Ermak Mәmetqúl әskerin keri tyqsyrdy. Odan song Ertisten on alty shaqyrym jerdegi  Qaralsha knyazidi tize býktirdi. Ýshinshi qandy qyrghys Ertiste ótti.

Kóshim kózi kórmese de aldynghy shepke shyqty. Biraq kýsh teng emes edi. Ermak 107 kazagynan aiyryldy. Biraq 26 qazan kýni  ol Isker qalasyn basyp aldy.

Kóshim inisi Mәmetqúlmen birge Ertisting ormanyna qaray yghysugha mәjbýr boldy. Strogonov pen Ermak jenisterin toylap jatty.

Kóshim han qarsy shayqasqa dayyndaldy. Sol jyldyng 5 jeltoqsanynda Abalaq kólinde balyq aulap jýrgen 20 kazakty bauyzdap óltirdi.

Voguldyq Esberdi men Sukleme knyazidary Ermakty moyyndap, óz erikterimen Orys patshalyghyna jasaq tólep túrugha mindettendi.

Ermak ta qarap qalghan joq. Qaraqshylyqty kәsip etkendikten kóshpendilerding osal túsyn jaqsy biletin. Túraqty armiyasy bolmaghandyqtan olar otbasymen birge kóship-qonyp jýretin. Ermak Mәmetqúldyng kóshine tútqiyldan shabuyl jasady. Ony kolgha týsirdi.

Ataman Ermak basqa da knyazidyqtardy ózine qosyp aldy. Búl habar Stroganovty erekshe quantty.

Ermak ta óz jenisin paydalanyp qalugha tyrysty. Óz atamany Ivan Kolisony patshagha shúghyl jiberdi. Maqsaty Sibirdi tolyqtay óz iyeligine qaratu edi.

Stroganov ta Mәskeuge asyqty. Ol Sibirdi Resey memleketining kúzyryna aludy úsyndy. Áriyne, búl Ioann Patshanyng kónilinen shyqty. Ol Semen Stroganovqa Ýlken jәne Kishi Túzdy dep atalatyn jerlerdi syigha tartty.

Partizandyq soghys toqtaghan joq. Kelesi jyldyng 5 tamyzynda Kóshim han tútqiyldan shabuyl jasady. Búl adam aitqysyz soghys boldy. Qandy kekke jandaryn tikken Kóshim han lashkerleri kazaktardy qoysha bauyzdady.

Ermak ýstindegi sauyt-mauytymen Ertiske qoyyp ketti. Qara Ertisting qara tolqyndary ony jútyp jiberdi. Toghyz kýnnen keyin Ermektyng óli denesi 12 shaqyrym jerdegi Abalaq auylyna aghyp keldi.

Yzaly halyq óli deneden de óshterin alyp jatty. Sadaqtan oq jaudyrdy, 6 ay boyy óli denesi kómilmey, irip-shirip jatty. «It ólim» desti júrt.

N.Karamzin jazypty «... qaraqshy ómirining sony osynday... ómiring ýzilse, danqyng da úmytylady...».

Ermaktyng ólimi Sibir handyghyn saqtay almady. Óitkeni Resey imperiyasy endi Sibirdi uysynan shygharmaytyn edi...

Tutchev әuleti de orys tarihynda erekshe oryn alady. Týbiri – «tút, tat», yaghny «kógildir» degen maghynany beredi. Búl  әulet әu basta  qolamen júmys istegen synayly. Jәne qolany satushylar degen maghynagha da keledi.

Orys etimologiyasyna sәikes «tys»,  yaghny «bólek qosylghan» degen maghynany da bildiredi eken. Týbi – týrki, Qyrym tatarlary.

Petrov-Solovievtar turaly aitpay ketuge bolmaydy. Orys jylnamasynda tómendegidey jazba bar: «Petrov-Soloviev әuletteri úly knyazi Fedor Oligovich Ryazanskiyding túsynda Ýlken Ordadan kelgen. Tarihtary  Batyr myrzadan bastalady.

Ol shoqyndyrylghannan keyin Mefodiy degen at ataldy. Al onyng balasy Gleb Batyrúly úly knyazi Ivan Fedorovich Ryazanskiyding boyariyni bolady. Al onyng nemeresi Mihaylo Petrov-Solovoviev 1598 jyly Chernigovte polk basqarady».

Olardyng әulettik geradikalyq gerbinde aiqúshtalghan sadaq oghy, jarty ay jәne segiz búryshty júldyz bar.

Matushkinder de Orys imperiyasynyng belgili әuleti. Onyng qysqasha tarihy tómendegidey. Arbaush degen tatar myrzasy 1260  jyly úly knyazi Aleksandr Nevskiyge keledi. Ordadaghy әuletimen týgel úly knyazige qyzmetke túrady. Aleksandr Nevskiy oghan pomestie berip, Volodiymer qalasynyng basshysy etip qoyady.

Arbaush sózining etimologiyasy týsinikti. Ol – «arbaghysh», «ótirikshi» «sybyrlaghysh», «kenesshi», «aqylshy» degen úghymdargha keledi.

Plemyannikov degen әuletting de tarihy qyzyq. Ol turaly orys jylnamasynda derekter qalghan. Sol derekke jýginsek, olardyng ýrim-bútaqtary tómendegidey eken. «Qasiyetti úly knyazi Konstantinning túsynda Altyn Ordadan Saltaneych Yandougand Trigub degen adam keledi. Shoqyndyrylghan song Vasiliy atanady. Onymen birge  Diulanov pen Aspah degen qosyndary birge  keledi. Olar bir myng toghyz jýz adam eken. Úly knyazi oghan kóptegen eldi mekenderdi syigha tartady. Vasiliyden Andrey Vasilievich taraydy. Oghan Plemyannik degen janama esim beriledi. Búl túqym Resey taghyna adal qyzmet atqardy».

Búl ýrim-bútaqtyng tarihy Saltaneich degennen taraytynyn aittyq. Saltaneich adamnyng aty emes, ol myrzanyng lauazymy. Yaghni, han balasy, hanzada degen úghymdy bildiredi.

Yandougand qos sózden túrady. Ol týrkining oghyz tarmaghyna jatatyn halyqtyng sózi. «Yando» - jana, «Doran» - jana túghan, qayta túghan ai, bolmasa jiyen degen úghymdy bildiredi.

Diulan – «úlan», «qyzmetker», «әskery adam» degendi anghartady. Aspach – «atty  jauynger» degen sózding oryssha búrmalanghan úghymy.

Búl әulettin  gerbinde qanjar, sadaq oghy men jarty ay bar. Mine, ataqty A.S. Pushkinning «Saltan turaly jyrynyn» atauy da osydan alynuy mýmkin.

Resey imperiyasyndaghy Baskakovtar әuleti de Altyn Orda tarihymen tyghyz baylanysty. Altyn Orda biyleushileri ózderining qúzyryndaghy orys knyazdikterine baskaktardy ókil retinde jibergen. Baskak – salyq jinaushy, han jarlyghy oryndaluyn qadaghalaytyn biyik qyzmet.

Baskakovtardyng tegi Altynordalyq salyq jinaushy Ámirhannan taraydy. Orys etimologiyasynda ol, «Amragan, Amragat, Miragat» degen attardyng qalyptastyrghan sekildi. Olar XIII ghasyrdyng ekinshi jartysynda Altyn Orda handary Berke men Mengi-Temirhannyng Vladimirdi biylegen Aleksandr Yaroslavovich Nevskiyding (1252-1263) ortanshy inisi Yaroslav Yaroslavovichting (1264-1271),  kenje inisi Vasiliy Yaroslavovichting (1272-1277) knyazidikterinde ókiletti ókil bolady.

Vladimir qalasy da danqy asqan knyazidikting biri edi. Sondyqtan da olar jәy knyazi emes, úly knyazidar dep ataldy. Sodan bolar, baskak ta «úly basqak»  degen mәrtebege ie boldy. Olargha Soltýstik- Shyghys pen Ontýstik- Batys Rusi týgel  baghynyshty boldy.

Altyn Ordanyng Baskak úiymynyng Shynghysqan dәuirinen kele jatqan tarihy bar. Mongholdar basyp alghan jerlerine baskaktar taghayydaghan. Olardyng qoldarynda tanba, mór bolghan.

Shyghystanushy N.A.Baskakovtyng jazuyna qaraghanda baskaktar instituty Ýgedey han túsynda qalyptasqan. Tanbashylar, mórshiler han atynan biylik qúrghan. Baskaktar halyq sanaghyn jýrgizgen (salyq tóleushilerding sanyn bilu ýshin – U.Q.). Dala halqy esebinen әsker qataryn tolyqtyrghan. Poshta baylanysyn ornatqan, әri kýzetken.  Sonymen birge jinaghan salyqtaryn Saraygha jetkizip otyrghan.

A.A.Semenov degen ghalym «baskak» sózining (polovestik) qypshaq tektiligin atap ótken. Jәne ol qasiyetti Pafnutiyding ómirinen jazylghan tekstke silteme jasaydy. «Qúdaydan bezgen, nemese polovesshe aitqanda «baskak» degen sóz deydi. Al, A.A. Zimin degen etimolog-ghalym «baskak» sózi tatar-mongholdan kirgen degen pikir aitady. Búghan N.A.Baskakov kelispeydi. Ol Semenovtyng pikirin quattaydy. Sol kezende Altyn Orda negizin qypshaqtar men dalalyqtar biylegenin tilge tiyek etedi.

«Shyghys Europany mongholdar jaulap alghan kezde Altyn Ordanyng negizgi tili – qypshaq tili bolghan» dep jazdy N.A.Baskakov.

Ataqty qypshaq tilining sózdigi «Kodeks Kumanikuste» de «baskak» degen sóz bar. Ol «qala nemese ólke basshysy» degen úghymdy bildiredi deydi K.Grenbek. Ol «mórshi, tanbalaushy» degen úghym osydan shyqqan dep esepteydi.

Baskak sózi Altyn Orda biylegen barlyq jerde bir úghymgha iye. Al, parsy tilinde «baskak»: «hannyng iyeligindegi knyazdyqtardaghy ókil», eski ukrain tilinde «ataman», Resey úghymynda «biyleushi», bolghar men polyak tilderinde «bastyq, biyleushi» degen maghynany bildiredi.

Altyn Orda handarynyng jarlyqtaryna qaraghanda baskak qyzmetine erekshe synnan ótken, enbegi singen monghol men qypshaq bekteri men begzadalary taghayyndalghan. Olardyng qúziret dәrejesi knyazidar men әsker  basshylardan joghary túrghan.

Orys tarihshysy S.M.Soloviev ortalyq Reseyde Baskach, Baskal, Baskakova, Baskacheevo jәne taghy da basqa onnan asqan eldi mekender osy «baskaktyn» qúrmetine qoyylghan dep jazghan.

Iya, jogharyda aitqan Ámirhan shoqynghannan keyin Martyn degen esim alady. Onyng úly Ivan Martynovich,  Pafnutiy, yaghni  dindar bolyp 1472 jyly әuliyeler qataryna endiriledi. Onyng eki úly: Nikita Ivanovich (janama aty – Baskak – U.Q), ekinshi úly Yakov Ivanovich (janama aty – Zub – U.Q.). Olar tariyhqa Baskakov pen Zubov degen esimdermen endi. Baskakovtar men Zubovtar osy eki uldyng túqymy. Tekteri – qypshaq.

Sheremet degen týrki sózinen orystyng ataqty әuleti taraydy. Sheremet chuvash tilinde  «jarly», parsysha «shermende», qyrghyzdarda «betsiz, qarabet», týrikmenderde «erke, qyzba» degen úghymgha sәikes keledi. Terenirek qarasaq, osy sózderding barlyghynyng semantikalq úqsastyghy bilinedi. Sheremet sózi qazaqsha – «keremet, jýirik at» degen maghynany da berse kerek. Knyazi Sheremetievterding gerbinde jarty ay men at suretining bederlenui osy úghymgha jaqyndau keletin siyaqty.

N.A.Baskakov «Týrgen» sózining ar jaghynda «tez, jyldam, yldym-jyldym» degen úghym bar dep esepteydi. Orystyng úly jazushysy IY.S. Turgenev osy әuletting túqymy.

Orystyng úly tarihshysy Karamzindi kim bilmeydi. Ol «qara –myrza» degen arab, parsy, týrki tilinen kirikken. Búl túqymnyng da gerbinde  joghary qaraghan ai, eki altyn qylysh bederlengen. Búl taza týrkilik úghymdardy bildiredi.

Orys tarihynda qalghan  Altynordalyq jәne qypshaqtyq týrkitekti esimder jetkilikti. Solardyng keybireulerine qysqasha ghana toqtala ketken jón bolar dep oilaymyn. Búlgak – ol «namysqoy, salmaqty, jenil minezdi» degen úghymdy beredi. Qazaqtyng «búlghaq – sylghaq»   degen sózderin eske alayyq.  Ataqty Bulgakovtardyng tegi týrkilik ekeni moyyndalghan. Godun, Godunovtar – «aqylsyz, әperbaqan» degen maghynany beredi. Suvor, - shvedshe «auyr, kýshti», oryssha – «auyr, sústy», qazaq, qyrghyz, qaraqalpaqtarda – «súr» degen maghynany bildiredi. N.A.Baskakov Suvorovtardyng tegi týrkilik dep jazghan.

Ushak- Ushakovtar, týrikshe, qazaqsha, qyrghyzsha, qaraqalpaqsha – «úsaq, kishkentay» degen maghynany bildiredi. Admiral Ushakovty eske týsiruge bolady.

Knyazi Yusupovtar turaly eki auyz sóz aita ketelik. Ol- noghay knyazidarynyng biri. Ata tegi Ababek –Kerey. Olardyng týp atalary Egiypetti biylegen. Onyng Músa degen úly bolghan. Odan – Yusuf taraydy.

N.A.Baskakov Ababekti – halif Áubәkirding esimimen baylanystyrady. Biraq Kereydi týrik ruyna jatqyzady. Ababek Áubәkir emes, ol qypshaq shejiresindegi Abaq bolar dep oilaymyn.

Gerbterinde alty búryshty júldyz, ai, tatar kiyimindegi er kisining beynesi bederlengen. Sonday-aq aspangha atylghan qos oq salynghan.

Kozakov familiyasy turaly da az-kem toqtala ketelik. Búl familiya 1631 jyldan orys jylnamasyna engen.  Tatar, qypshaq tilinen engen esim. 1395 jyly «Kozak»  sózi «júmysshy, jalshy» degen úghymdy bildirgen. Keyinirek ol әskerlengen qúrylymdargha say maghynasyn ózgertken. Resey shekarasyn kýzetkender «kozakiy-kazaki» dep atala bastaghan.

Orys tili  týsindirme sózdigining avtory V.Dali «kazak-kozak» sózderi «qashpaq», yaghny «qúghyndar» nemese «qashyp jýrgen» úghymdy  bildiredi dep esepteydi. Polyaktardyng «gayduk, gaydamak» degen sózining týbiri osydan shyqqan.

«Kozak» sózi týrik, qyrym tatarlary, qúmyq, qazaq, tatar, shaghatay tilderinde jogharyda aitqan maghynada úghynylady. Yaghni, «erkin, tәuelsiz»  degen úghymdy bildiredi.

N.A.Baskakov «osy maghynamen týrki últynyng ókilderi kazaktar, yaghny erkin, tәuelsiz, kóshpendiler» degen úghymnan taraydy dep jazghan. Orystartaghy Kozakov, Kazakov degen familiyalardyng týp tórkini osynda jatyr.

Timiryazevter әuletining de tarihy terende jatyr. Ibragim Timiryazev 1408 jyly Altyn Ordany tastap, Mәskeu knyazidigine keledi. Shoqynyp, Aleksandr degen esim alady. Ol «temirdey myqty, músylman-lashker, jenimpaz» degen arab sózinen kelgen. Búlardyng gerbinde de altybúryshty ýsh júldyz bar.

Mamaevtar tegi aitpasa da belgili. Al, Chaadaevtar turaly aitpay ketsek tariyhqa kiyanat bolar edi. Búl әulet 1621 jyldan orys jylnamasynda bar. Chaadaevtar – Shynghyshannyng úly Shaghataymen tikeley baylanysty. Gerbterinde jarty ai, alty búryshty eki júldyz jәne qos oghy bar sadaq túr.

Mansurov, Talyziyn, Korsakov, Tatiyshev, Izmaylov, Davydov, Daurov, Muhanov, Argamakov, Kablukov, Shishkiyn, Aksakov, Rahmaninov, Buhariyn, Ahmatov taghy da basqa jýzdegen esimder negizinde týrki tegi jatyr.

Tarihty tanu – ózindi tanu. Altyn Orda tarihy, Noghayly dәuiri, Qazan handyghy men Qasymhan kezeni, odan keyingi Qazaq handyghy ortaq tarihymyzdyng altyn kómbesi. Týbi bir týrki elining joghalmaytyn joly bar. Izi bar. Jana úrpaq, jas úrpaq bile jýrsin!

Uәlihan Qalijanov,

Filolgiya ghylymdarynyng doktory, ÚGhA akademiygi

Abai.kz