Pavlodardaghy patshalyq-kenestik kezenning qúndylyqtaryn kókseushi toptar sol kezenning eskertkishterin, rәmizderin barynsha qúrmettep, bәz-bayaghy qalpynda qaluyn kókseydi. Memlekettik organdar nemese jekemenshik kәsiporyndar tarapynan iydeologiyalyq mәn-manyzy eskirgen nysandardy alyp tastau jóninde mәsele qozghalsa tәuelsiz orystildi basylymdar men әleumettik jeliler arqyly baybalam salady.

Sonday jerleste­ri­mizding 1997 jyly Pav­lodardyng ortalyq alanyn­daghy Leninning mýsinin basqa oryngha kóshiru isine barynsha qarsylyq tanyt­qany, tipti miting úiym­das­tyrugha tyrys­qany esimizde. Bertin «Dom geografii» (PavGeo) qoghamdyq úiy­mynyng basshysy, jurnalist Aleksandr Vervekinning patsha zamanynda «Rossiya» qonaqýii retinde salynghan ghimarattyng qirandysyn qayta qalpyna keltiru jó­ninde oblys әkimining atyna hat úiym­dastyrghany úmytylghan joq. Osy A.Vervekin Reseyding Omby qala­syndaghy әriptesterin Pavlodar oblysyna shaqyrdy. Shaqyryp qana qoymay, Kereku ónirin jaulaghan patsha әskerleri qolbasshysynyng esim-soyymen atalatyn «Dorogamy Buhgolisa» atty ekspedisiyanyng bizding oblysqa saparyn úiymdastyrdy. Sonday-aq telejurnalist retinde Ertis ózeni boyyndaghy patsha әskerleri bekinisterining qaldyqtaryn izdestirip, «Irtysh y ego kreposti» atty kinofilim de týsirdi. Onymen niyettes jurnalister men belsendilerding bar ekenin de bilemiz.

Osy jazda Pavlodardaghy jekemen­shik dәrihana iyesi ghimaratqa jóndeu júmystarynyng jýrgiziluine baylanysty bir qabyrghasynda kenestik kezennen qalghan bareliefti alyp tastady. Bederli surette bolishevikter kósemi Leninning revolusiya kezinde «Jer – sharualargha, zauyttar – júmysshylargha, aghartu – barshagha!» atty úrany әspettelingen edi. Sol-aq eken әlgiler aighaylap shygha keldi. Atyshuly úrannyng sony qyzyl qyrghyngha úlasqanyn, jýz myndaghan ónerkәsip pen sharuaqojalyqtary iyelerining «burjuy», «kulak» atanyp atylghanyn ya dýniye-mýlki kәmpeskelenip jer audarylghanyn; lenindik aghartudyng saldary baylar men kedeyler sanasynda ghana emes, aghayyndylar arasynda da asqan óshpendilik sezimin tudyrghanyn olar bilmeydi emes, biledi. Sóite túra, memlekettik organdardan bederli suretti qalanyng kórnekti oryndarynyng birine qoyyluyn talap etip, әleumettik jelilerdi әli de ­shulatuda. Kenestik kezende kommunistik iydeologiyany dәriptegen búl dýniyening «Mәdeny múra» tizimine enbegenin, sondyqtan qanday da bir qúndylyq bolyp tabylmaytynyn da biledi. Áytse de, onday faktilerge kóz júmyp, kórkem tuyndynyng avtory, talantty suretshi Aleksandr Bibinning (1939-2009) shygharmashylyq jolyn, shygharmalaryn, jetistikterin, marapattaryn jalaulatyp algha tartuda. A.Bibinning kәsiby suretshi ekendiginde dauymyz joq, kommunistik qoghamda obkomnyng tapsyrysyn oryndaghany ýshin taghar kinәmiz de joq. Tek әlgilerding marqúmnyng aty-jónin ózderining mýddesine paydalanyp, oiyngha ainaldyrghanyna qynjylamyz.

Hosh, osymen patshalyq-kenes­tik kezenning qúndylyqtaryn әspet­teushilerding «әlulәilimin» dogharayyq ta, memlekettik mekemelerge qatysty mәselege nazar audarayyq. Jergilikti «Ertis» telearnasy tilshilerining әlgindey toptyng soyylyn soghyp, mәseleni bir jaqty bayandaytyn sujet jasaghanyn nege joryrymyzdy bilmey otyrmyz. Al oblys sәulet jәne qalaqúrylysy basqarmasynyng ­basshysy Núrlan Qaqambetovtyng tilshilerge barelievting alynghany ózining ­ashu-yzasyn tudyr­ghanyn, ony qayta ornatugha jana oryn tabatynyn aityp súhbat bergeni eshbir shenberge syimaydy. Oblys әkimdiginde bas sәuletshige «Mәdeny múra» memlekettik baghdarlamasynda kommunistik qoghamnyng qúndylyqtaryn janghyr­typ nasihattau is-sharalary qarastyrylmaghanyn aityp týsindiretin bir sheneunik tabylmaghan siyaqty. Núrlan inimizge: «Qaraghym, súhbatynda otanshyl azamattardyng namysyn qorlaytyn, egemen elimizding últtyq sayasatymen ýilespeytin sózder aitqanyng qalay?» dep, ózimen sóilesuge bel bughanbyz. Kezdesuding sәti týspedi, basqa qyzmetke auysyp ketipti. Onyng ornyna kelgen bas sәuletshi búrynnan aitylyp jýrgen «әleulәilimge» nazar audarmaytyn shyghar degen ýmittemiz.

P.S: Sharbaqty audany әkimdigi ghimaratynyng janynda Leninning mýsini әli túr. Qola mýsindi balqytyp, Abaydyng mýsinin qúiyp shygharudyng uaqyty jetti dep bilemiz.

Arman Qani,

Pavlodar qalasy

Abai.kz