25 qazan Qazaq Sovettik Sosialistik Respublikasynyng Jogharghy Sovetinde «Qazaq Sovettik Sosialistik Respublikasynyng Memlekettik egemendigi turaly deklarasiya» qabyldanghanyna tura 30 jyl tolypty.

Búl óte bir quanyshty kýn edi. Men sonyng aldynda ghana bir-eki apta búryn GDR qosylghan Germaniyada, Niyderlandy men Fransiyada bolyp, sonda túratyn qazaq bauyrlarmen kezdesip qaytqanmyn. Sol jaqqa taghdyr aidap barghan qandastarymyz Qazaqstannyng qabyldanugha tiyisti egemendik qújatyn asygha kýtip jýretin. Óitkeni, býkil әlem ol kezde tek «soviyet uniondy» (SSSR-di) biledi, Qazaqstandy mýlde bilmeytin. Ózderin qay elding júrty retinde tanystyru ýshin de, azat elding azamattary ekenin pash etu ýshin de kerek bolatyn búl olargha. Sol deklarasiyany qandastarymyzben birge men de, býkil qazaq halqy da asygha kýttik. Eki-ýsh ay aldyn ýilestiru kenesining mýshesi retinde «Azat» halyqtyq qozghalysynda egemendik deklarasiyasynyng balama núsqasyn jasap, talqylaghanymyz taghy bar. Qalay kýtpeysin? Basqa odaqtas respublikalar múnday deklarasiyalaryn bayaghyda qabyldap qoyghan. Al biz ýshin óte bir jýrek lýpildetken shaq edi. Búl qújatty biz nege kýttik? Óitkeni búl qújatta Qazaqstannyng memlekettik egemendegi, aumaghynyng tútastyghy, odaqqa kiruge jәne shyghugha eriktiligi, qazaq últynyng ózin ózi erkin biyleytindigi, izgilikti demokratiyalyq qúqyqtyq memleket qúrylatyndyghy, memleketting qazaq últynyng taghdyry ýshin jauaptylyghy taygha tanba basqanday aiqyn kórsetildi. Kommunistik partiya men SSSR biylep túrghan zamanda odaqtas respublikanyng múnday qúqyqtargha ie boluy ýlken jenis bolatyn.

Deklarasiyanyng ekinshi babynyng ekinshi tarmaghynda: «Qazaq halqynyng jәne Qazaqstanda túratyn basqa da últtardyng tól mәdeniyetin, dәstýrin, tilin qayta týletu men damytu jәne olardyng últtyq qadir-qasiyetin nyghaytu Qazaq SSR-i memlekettigining asa manyzdy mindetterining biri bolyp tabylady» delingen.

Memlekettik egemendik turaly Deklarasiya odaqtas respublikalar ishinde songhylardyng biri bolyp qabyldansa da is jýzinde búl qújat bolashaq Qazaq memlekettiliginin, onyng Konstitusiyasynyng layyqty irgetasy bolatyn. Ókinishke qaray biylik bilip istese de, bilmey istese de keyin Qazaq memlekettiligining osy qazyqty qaghidalaryn attap ótti.

Ras, 1991 jyly 16 jeltoqsanda qabyldanuyna tikeley ózim kuә bolghan «Qazaqstannyng memlekettik tәuelsizdigi turaly» qonstitusiyalyq zanynda, 1993 jyly 28 qantarda qabyldanghan Qazaqstannyng túnghysh Konstitusiyasynda atalghan deklarasiyanyng últtyq memleket qúrugha baylanysty talaptary eskerilgen.

Alayda biyliktegilerding sayasy jaltaqtyghy, orysqúldyq psihologiyasy, qazaq memlekettiligining damuynan ýreylenushilik asa manyzdy búl qújatty birtindep keyingi plangha ysyryp tastady. Tap osy sayasy jaltaqtyq sebebi de Tәuelsizdik turaly konstitusiyalyq zannyng odaqtas respublikalar ishinde eng sonynan qabyldanuyna yqpal etti. Álgini óz basym ol kezde maghan beymәlim әldebir sayasy qiytúrqylyqtardan tuyndaghan qajettilik shyghar dep qabyldagham. Múnyng tek sayasy jaltaqtyqtan, qorqaqtyqtan tughan beysharalyq ekendigin aragha ondaghan jyldar týskende ghana týsindik.

25 qazan – Respublika kýni retinde biraz jyldar toylanyp jýrdi de aqyry biylik ony 16 jeltoqsan –Tәuelsizdik kýnine aparyp qosty. Biraq búl mereke men ýshin de, respublika patriottary ýshin de basty mereke bolyp qala beredi. Merekeleriniz qútty bolsyn, aghayyn!

Marat Baydildәúlynyng jazbasy

Abai.kz