Sonymen saylau ótti. Saylau degeniniz ózi bir qyzyq dýnie eken. Ásirese, búryn saylau dese tyjyryna qalatyn, ol mangha basqysy da kelmeytin biz ýshin shynymen de «tosyn jaytter» kóp boldy. Oida-joqta Almatynyng әldebir audanynan qalalyq mәslihatqa kandidat bolghan aghamyzdyng senimdi ókili bolyp shygha keldik. Birinshiden, aghamyzdyng kónilin qimadyq, ekinshiden, «izdegenge súraghan», nede bolsa kózben kórelik dedik. Bir tәuligimiz saylaumen ótti. Endi sony qysqasha sizderge bayandap bereyin.

«Keshiguge bolmaydy!»

Sonymen saylau ótti. Saylau degeniniz ózi bir qyzyq dýnie eken. Ásirese, búryn saylau dese tyjyryna qalatyn, ol mangha basqysy da kelmeytin biz ýshin shynymen de «tosyn jaytter» kóp boldy. Oida-joqta Almatynyng әldebir audanynan qalalyq mәslihatqa kandidat bolghan aghamyzdyng senimdi ókili bolyp shygha keldik. Birinshiden, aghamyzdyng kónilin qimadyq, ekinshiden, «izdegenge súraghan», nede bolsa kózben kórelik dedik. Bir tәuligimiz saylaumen ótti. Endi sony qysqasha sizderge bayandap bereyin.

«Keshiguge bolmaydy!»

Qantardyng 15-i. Tanghy saghat dәl beste qaltafonymyz bezildedi. Týndegi tenshegen mejeli sәtten bir minut keshikseshi. Kózdi tyrnap túrdyq. Bir kýn búryn saylau shtabynda bas qosyp, «keshiguge, artyq sóileuge, әldebir arandatulargha kirip ketpeuge» qatang eskertu jasalghan. Ásirese, «Keshiguge bolmaydy!» degen sóz sanamyzda qalyqtap jýrdi týni boyy. Týu qalanyng shetinen Almatygha qaray jónkildik. Aynala tym-tyrys. Keshikpeu ýshin jenil kólikti jyldamdyqqa iytermelep kelemiz. Dәl saghat 6.30-da ózimizding enshimizge búiyrghan saylau uchaskesine kelip kirdik. Esik aldyna qalyng әskery qyzmetkerler jayghasypty. Bastabynda birtýrli sezik payda boldy, búlar amandyqty qorghau ýshin jýr me degen. Keyindep olardyng erterek dauys beruge kelgender ekenin bildik. Komissiya mýsheleri qaz-qatar tizilip otyr eken. Kóbisi múghalim, ortasynda bir medbiykesi bar kórinedi. Mektep diyrektorynan tartyp, yqsham audannyng әkimine sheyin kelip ýlgeripti, meni әdettegidey tirkeuden ótkizdi de, tiyisti ornyma jayghastyrdy.  

«Nazarbaev ýshin...»

Saghat dәl 7.00-de saylau uchaskesining tórayymy, mektep diyrektory bolyp qyzmet isteytin apayymyz saylaudyng tynysh әri әdil ótuin tilep, dauys beruding bastalghanyn habarlady. Elúran shyrqaldy. Esik ashylysymen әskeriyler kire bastaghany sol edi, auylda túratyn qart kavkazdyq aqsaqal elden búryn kiymelep, birinshi bolyp dauys beruge úmtyldy. Solay boldy da. Ózining Núrsúltan ýshin dauys beretinin kóterinki ýnmen habarlap, bulletenin eki býktep, urnagha sýngitti. Búdan song adam ayaghy tolastamady. Kóbinese búl yqsham audanda qazaqtardan góri, basqa últtar kóp deydi komissiya mýsheleri. Qazaqtar songhy kezderi ghana kóship kele bastaghan. Onda da jer alyp, ýy salyp jatqan kórinedi. Onyng kóbi әli zandaspaghandyqtan, dauys beruge qúqylary joq. Al búrynnan osy auylgha jayghasqandar óte belsendi deydi. Ár retki saylaugha toqsan payyzdan joghary dauys beredi eken. Kóbi kenestik kezenning bar qyzyghyn kórgen, әli de bolsa sol iynersiyadan aryla qoymaghan kempir-shaldar. Arasynda ózimizding qazaqtar da úshyrasady, oryssha shýldirlesip, dauystaryn berip jatty.

«Tondyndar ghoy»

Basqa uchaskelerdi qaydam, bizdiki tym suyq eken. Auyldaghy eski klub. Komissiya mýsheleri bolghan múghalim qyzdar jaurap, dir-dir ete bastady kóp ótpey. Aldyna túmau tie bastaghany bayqaldy.  Alanqay bólmeni әkim myrza  jylytqyshpen ýrletip әlek. Onysy uchaskeni tolyq jylytugha dәrmensiz bolyp shyqty. Bizding de arqamyz qúrysa bastady. Aytpaqshy, bastabynda komissiya mýsheleri bes adam siyaqty kóringen. Sóitsek, biri biz sekildi «senimdi ókil» eken. Qay partiyadan deysiz ghoy, «JSDP»-dan. Otty kóz, qaymaq erin, qayqy bel qara qyz qaqshandap otyrghanyna qarap-aq tegin jerden kelmegenin bilip em, azdan song ol da jauray bastady bilem, jylytqyshtyng qasyna kelip, bizben birge jayghasty. Búl kezde saylau tym mamyrajay ótip jatqan. Syrtta saylaugha kelgenderge arnayy palau basyp múghalimderding birazy  zyr jýgirip jýrdi. Saghat әli on birler shamasy. Saylau uchaskesining bastyghy bar-joghy ýsh baqylaushy bolyp tirkelgen, bireui «núr» partiyadan, bizge jaqyndap, «tondyndar ghoy, shay iship keleyik» dedi. Ish pysa bastaghan edi, men birden kelise kettim. Tek JSDP-nyng qyzy sәl «qyrsyqty» da, bәrining oidaghyday ótui kerektigin qaytalap eskertkesin, bizben ere jóneldi. Shaydy úzaq simirdik. Ústazdar qauymymen әngimemiz jarasa týskendey, bosaghan keseni sәl ayaldatsa, qonyltaqsy qalatynday kýy keshtik. Ortasynda eptep eki jaqtyng baqylaushysyn da sózge tartyp qoyamyz. Bәri әdil boluy kerek desemiz. Múghalimder bolsa, «iya, solay boluy kerek qoy» desedi. «Núr» partiyanyng ókili syrtqa shyqqan kezde jabylyp biylik partiyasyn túqyrtyp qoyamyz. Qaytadan uchaskege keldik, kóp ótpey týski tamaqtyng da uaqyty boldy. Búl kezderi saylau komissiyasynyng mýsheleri ghana qaldy.

«Esti, kommunisticheskaya partiya?»

Asyqpay tamaqtanyp alghan son, saylau sayyn dauys berudi ózderining búljymas qaghidasy sanaytyn, auru-syrqau mendetse de, osy bir «merekeli» mezetten tys qalmaudy kózdeytin qariyalardyng ýiin aralaytyn boldyq. Baqylaushydan men, jәne barlyq ýiding jaghdayymen tanys, qay ýide kimning túratynyn, olardyng hali neshik, jaghdayy qanday ekenine sheyin bes sausaghynday biletin komissiya mýshesi, osy auyldyng medbiykesi bar, ýi-ýiding esigin qaqtyq. Jogharyda aitqanymyzday auyl túrghyndarynyng basym bóligi orystar eken. Al aljyp jatsa da dauys beruden bas tartpaytyn da solar bolyp shyqty. Qay ýige barsang da ýsh-tórtten iyt, tórt-besten mysyq aldynnan shyghady. Olardyng qaqpasyn qaqylap, ýiine әzer kiresiz. Sóitesiz de «golosouyt» etkizu ýshin kelgeninizdi tәptishtep týsindiresiz. Bir ghajaby, medbiyke bәrin tanidy, «dedushkasy» men «babushkasynyn» jaghdayyn asyqpay súrap, birtýrli jaghymsyz iyis mýnkigen ýide әjeptauir ayaldaydy. Sosyn ózining saylau paraqshasyn úsynady, kózi kórmeytinine, qolynyng dirildep jazudan әldeqashan qalghanyna qaramastan, orystyng shal-kempirleri әrneni tәptishtep súraugha qúmar. Ishinara «bizge dauys bergenimiz ýshin aqsha bermeysinder me?» deudi de úmytpady. Aytpaqshy, saylaugha kelgen keybir «babushkalar» «prazdniyk» kezinde nelikten 100 gram qúimaghanymyzgha nalyghanyn aitpay ketsek bolmas. Sol kýni ýsh-tórt saghat kóleminde otyzshaqty ýiding esigin qaqtyq. Bәri birynghay auradaghy ýiler. Mindetti týrde baylauly iyti bar, esikti ashyp qalsang mysyqtarynyng biri kirip, biri shyghyp jatady, sonday-aq ayaq kiyim sheshetin jerde sol mysyqtardyng tamaghy shashylyp jatqany qay ýige barsanyzda. Ýiding esigin ashqan zamatta-aq qolqandy qabatyn qansyryq iyisti aitudyng ózi qiyn... Keng saraydaghy ýilerine kirseniz de sol, ybyrsyghan ydys-ayaq, óz ornyn tappaghan kiyim, jayylyp ketken kór-jer. Saylaugha dauys berushiler partiya degenning ne ekenin bilmeytin bolyp shyqty, biletinderi «Núr Otan». Nazarbaevtyng partiyasy bar ma dep súraydy әueli. Al endi bir bólimi «Esti kommunicheskaya partiya?» deydi jastyghynan basyn kótere almay jatyp. Qoldary qalt-qúlt etip, janarlarynyng núry óshkindep túrghanyna qaramastan kommunistik partiyagha asa bir yqtiyattyqpen belgi soghyp, ony bizge senbeytindigin de jasyrmay, eki býktep, jәshikke toghytady. Sóitedi de, orayy kelse Kenes ókimetining eren enbekterin ekshey jóneledi. Ol jýiening әldeqashan qúlaghanyn, onyng qalpyna kelui endi esh mýmkin emes ekendigin de esten shygharghan. Kóz aldarynda ózderining aq degeni alghys, qara degeni qarghys bolghan jyldardyng elesi menmúndalaytynday. Jiyrma jyl ótse de, kommunistik pighyldary esh ózgermegen, senimderine selkeu týspegen siyaqty... Ózge últtardyng kóbi «Núr Otangha» dauys bergen sebebi, olar biylikke últshyl partiyanyng keluinen qorqady. Al endi bir toby, әsirese kәri-qúrtandary Kommunistik partiyagha dauys berdi. Múny ýy aralap jýrip anyq bayqadyq.

«Shahanovqa nege qiyanat jasadyndar?!»

Sol kýni saylaushylardyng kóbi «Ruhaniyattyn» saylaudan shettetilgenine narazy ekendikterin bildirip jatty. Keybiri dauys beru paraqshasyna «biz Shahanovty qoldaymyz!» dep jazyp kete bergen. Onasha әngime barysynda Shahanov Parlamentke kelse, qazaq tili ýstemdik alady dep biylik ókilderining qoryqqandyghyn, al, qalghan partiyanyng eshbiri últ ýshin qyzmet etpeytinin aityp jatty. Tipti, «Ruhaniyatty» saylaudan biz yghystyrghanday, «Shahanovqa nege qiyanat jasaysyndar? Sender de úyat joq» dep jekigender de tabyldy.

«Jýz payyzdan asyp ketpesin»

Uchaskege qaytyp kelsek, baqylaushylar joq eken. Múghalimder shay ishuge ketkenin, mening de sol jaqqa baruymdy ótindi. Klubtyng artyna ornalasqan mektepke ayandadym. Mektep deytin mektep siqy joq. Almatynyng irgesinde osynday jaghdayda balalar bilim alady degenge eshkim sene qoymas. Ayaday ýsh-tórt bólmeli ýi. Qabyrghasy 1950 jyldary qalanghan eken. Oghan sol jyldary boy kótergen balabaqshany qosyp, múghalimderding ózderi jamap-jasqap kýn keship otyrghan kórinedi. «Jazdygýnderi ayaday bólmege simaghan son  balalardy dalada oqytamyz, qazirshe bilim sapasy jaman emes» deydi ústazdar qauymy. Ýsh auysymmen tórt jýzge tarta bala bilim aaltyn mektepting syrtyn kórip-aq, ishinen týnilesin. Aralas mektepting 90 payyzy qazaqtyng balalary. Sonau Hrapunovtyng kezinde jana mektep salynady degen uәde berilipti. Odan beri de uәdeden qúr alaqan emes kórinedi. Biraq әli shyghar nәtiyje joq. Baqylaushylarymyz ben múghalimder buy búrqyraghan mantyny ortagha qoyyp, qyzylkýreng shaydy asyqpay soraptap otyrghan tar bólmege bas súqtym. Ángimening qyzghan túsy-au deymin, týske sheyin tomsyrayyp jýrgen JSDP-nyng ókili de qyzu әngimege eltip ketipti. Din, til, ruh turaly neshetýrli hikaya ketti. Sayasattyng jeti atasyn jezdey qaqtadyq. Sóitip otyryp, keshting qalay kelegnin de bayqamay qalyppyz. Baqylaushylar qansha adam dauys bergenin bilip keluimdi ótindi. Oiymda týk joq, kirip barsam, múghalim bitken abyr-sabyr. Saylau qorapshasyna bulletenderdi birinen song birin toghytyp jatyr. Sizge ótirik, maghan shyn. Meni kórip sәl qysylghanday boldy. Dauys beruge tiyis myng adamnyng toqsan bes payyzy «óz tandauyn» jasapty sol kýni. «Bayqanyzdar, 100 payyzdan asyp ketpesin» dedim mysqyldap.

Saylau «nәtiyjesi»

Keshki saghat 20.00-de esikti bekitip, tórt qara kóz týgel jinalyp, dauys sanaugha kiristik. Ádettegidey 1030 adamnyng 980-ge juyghy óz «qúqylaryn» dúrys paydalana bilgen.
«Núr Otan» - 870, «Aq jol» - 40, Kommunistik partiya 20, JSDP -18, qalghandary odan da tómen nәtiyjege ie boldy.
Bizding aghay mәslihatqa irkilmey ótti.

P.S.
Búl Almaty 0alasy Alatau audanyna qarasty  bir auylda ótken jaghady ekenin shamalap bilip otyrghan shygharsyzdar. Atalghan auyldaghy әleumettik mәseleler jayly alda  arnayy  taghy bir toqtalarmyz anyq. Eng bastysy bir saylau bólimshesindegi jaghday barlyghyna ortaq qoy dep oilaymyz. Qaz-qalpynda, orynsyz әsirelemey týsirgenimizdi esten shygharmanyzdar.
«Abay-aqparat»

Saylau kezinde týrli zang búzushylyqtar bolghany jóninde el ishindegi әngime әli de basylghan joq. Tómendegi beynetaspadan Ontýstik Qazaqstan oblysy, Bәidibek audanyndaghy saylau uchaskelerin aralaghan baqylaushynyng sayasy nauqan barysynda kórgen-bilgen, bayqaghan dýniyelerin kóre alasyzdar.