Qazirgi әskery qaqtyghys tek qarudyng kýshimen jýzege asady desek qatty qatelesemiz. Shyndyqtyng ónin ainaldyryp beretin feyk soghysy әlemdik sayasy arenada óz shynyna jetti. Oghan tayauda bolyp ótken «Qarabaq soghysy» kuә. Ne bolmasa, Reseyding «Shyghys jәne Soltýstik Qazaqstan ejelgi orys jeri» degen ertegisine senetinder sany soltýstik kórshimizding 90 payyz halqyn ilandyruda. Mine, feykting kýshin osydan-aq kóre beriniz. Feykke maldanghandar sayasy nashaqorlar olardyng dýniyetanymyn parasattylyqpen emdep jaza almaysyn!

Týrik pen Ázerbayjannyng syrtqy barlauy «armyandar jenip jatyr», «Sýriya sodyrlary әzerbayjan jaghynda soghysuda» degen siyaqty feyk habarlar taratudy jaqsy jolgha qoyyp, әlem júrtshylyghyn aldap soqty degen aqparattar tarauda. 

Aqparat ta – qaru. Álem elderining bir-birine qarsy túruy óristep keledi. Tipti onlayn shayqastar da oryn ala bastady. Zamanalyq tehnologiya dúshpan elding infraqúrylymyna shabuyl jasap, últtyq  serverleri men mәlimetter qoryn óz kәdesine jarata da alady.

Reseyding mәngilik odaqtasy sanalatyn armyandardyng sanasyna shabuyl jasaudy úzaq jyl óz qolynda ústaghan aghylshyn, týrik pen әzerbayjan barlauy «Qarabaq soghysynda» osy mýmkindigin sәtimen jýzege asyrdy. Búl jayynda TMD «Geosayasy problemalar Akademiyasynyn» Preziydenti Leonid Ivashov: «Býgingi BAQ degenimiz – jappay qyryp joy qaruynyng bir týri. Ol eng aldymen sanany ulaydy... Al, eng basty zardap Internettegi ótirikti shyndyqtan aiyrudyng mýmkin emestigi. Pikiri búzyqtar osyny sәtimen paydalanyp jýr»,- deydi. 

Internetting bir mezette aqparat alu jaghynan TV, radio men baspa BAQ almastyruy shyndyqtan feykniusti aiyryp aludy tipten qiyndatyp jiberdi. Eshbir el ózin aqparattyq-psihologiyalyq shabuyldan qorghay almaytyn pýshayman kýige týsti.  

Qazir Qarabaq qaqtyghysy turasynda keng kólemdi jalghan aqparat oryn alghandyghyn Batys jәne Orys  monitoring jasaytyn kampaniyalary DataLocator jetekshisi Edgar Grigoryannyng bel sheshe aralasuymen anyqtap otyr. Qyrkýiek pen qarasha aralyghynda armyan tildi internet segmente 6498 feyktik akkaunttar júmys istep, olargha qoldanushylar 20 million komentariy qaldyrghan.

Internet aqparattardy óndep jәne saraptama jasaytyn DataLocator jetekshisi Edgar Grigoryan armyandar sanasyn ulaytyn feyktik aqparat taratuda Ázerbayjan, Týrkiya jәne Úlybritaniya kósh bastap túr deydi. Ázerbayjan 31%, Týrkiya 21% jәne Úlybritaniya 19% armyandargha qarsy feyktik arnalardyng internet-resurstaryna iyelik etude eken. Osy bir ortalyqtan basqarylghan tap osynday ýsh ortalyq dýniyeni astan-kesteng ete aldy deydi  Grigoryan.

Ázerbayjan, Týrkiya jәne Úlybritaniya auyz jalasyp, ózderining ejelgi qas dúshpandary Armeniya men Reseydi san soqtyrghany jayynda Edgar Grigoryan: «Osynday feyktik akkaunttardyng basty maqsaty internetting armyan tildi segmentin paydalanushylardy «Armeniyagha Resey kerek emes, armyan armiyasy bylayda kýshti», Erevannyng biyleushi tobynyng әm armyan ziyalylary sanasyna: «Resey kómeginen bas tartu qajet» jәne «Resey TMD tirany» degen aqparattyng shynayylyghyna sendiru úzaq uaqyt boyy orny aldy» dep óz týsindirmelik payymdauyn jasaydy.

Eger Edgar Grigoryan sózine senetin bolsaq, bәri de armyandyq ArmFriends әleumettik jelisine IP-adresteri shetel aumaghyndaghy armyan qoldanushylarynyng jana akkaunttarynyng jappay tirkeluinen bastau alypty. Osy resurstar kýsh alyp, әleumettik jeli ishinde «ýreyshil kónil-kýi» qalyptastyryp, jalghan aqparlar legin tasqyndatuda Facebook, Instagram, Telegram, "VKontakte", "Odnoklassniki" әleumettik jelileri de óz ýlesin qosypty. 

Qalay Tauly Qarabaq konfliktisi óz shegine jetti, tap solay «Ázebayjan әskeri tas-talqan bolyp, armyan armiyasy jeniske jetip jatyr» degen jalghan habar taray bastady. Búl shyndyq pen jalghandyq arasyndaghy internet soghysy edi. Birtútas armyan últy ekige bólinip ketip, bir-birimen aitys-tartysqa týsti. Birinshiden: el ishindegi shynayy habar aludyng jolyn kesti. Ekinshiden: «bir-birine qas» eki topty ómirge әkelip, ózara jaulastyryp qoydy. Grigoryansha, konflikti bastalghannan keyin birneshe kýnnen son, tap osynday resurstar «Pashinyan bәrimizdi satyp, Qarabaqty jatqa berdi», «Bәride sheshilip qoydy» degen aqaparattardy qoysha órgizdi. Nәtiyjesinde Erevangha imidjdik, moraldyq auyr soqqy jasaldy.

«Bәrin Resey Kavkazgha óz biyligin jýrgizu ýshin úiymdastyryp otyr» degen aqparatqa armyanda imanday sene bastady dep RT arnasynyng jurnaliysi Maksim Makarychevke bergen súhbatyn ayaqtaydy Edgar Grigoryan. 

Sóz sony. TMD kóleminde Resye barlauy qazaqqa qarsy feyktik shabuylyn bayaghyda-aq bastap ketken. Soltýstik kórshimizding irgeli joo songhy 7 jylda qazaq tili fakulitetteri ashylyp, olarda orys barlauy bizge qarsy paydalanatyn mamandar dayyndalyp shyghyp, qazaq tildi әleumettik jelilerde әm BAQ býirekten siraq shyghara bastady. Nәtiyjesinde qazaqtyng «Shyghysy men Soltýstigi» orys pen qazaq arasyndaghy dauly aimaqqa ainalyp shygha keldi. 

Reseylik әleumettik jelilerde әrbir reseylik «Feykke» ÚQK jәne qoghamdyq sayasy úiymdar tarapynan «Qazaqstan Altyn Ordanyng birden-bir múrageri», «Resey qazaqtyng Sibir men Edil boyyndaghy jerin tartyp alushy» degen últtyq iydeyamen jauap beruge kósheyik. Áytpese, bәrinen kesh qalamyz.

Ábil-Serik Áliakbar

Abai.kz