HHI ghasyr. 2012 jyl. Qaqaghan qantardyng 24 júldyzy. IYә, dәl osy kýni «Mәdeniyet» kitaphanasy «qaza boldy». Yaghny jabyldy. Qayghyly oqigha iysi qazaqtyng qabyrghasyn qayystyryp ketti. Óitkeni, búl kitaphana qazaq ruhaniyatynyn, әdebiyeti men mәdeniyetining ayaqtan nyq túruyna bar ghúmyryn sarp etken «alashordashy» hәm qazaqtyng iygi jaqsylary atu jazasyna kesilgen 1938 jyly ashylghan bolatyn. Sodan beri kitaphana bar tarihy oqighalardyng kuәgeri boldy. 1938 jyldy aittyq. Búl orda onan keyingi nebir tarihy qysyltayang shaqta da ómir sýrdi. Tek kitaphananyng talqany tәuelsizdikke jiyrma jyl tolghan tústa tausylghany janyna qayau týsiredi eken. «Qara jamylghan» ýige kónil aita baru - saltymyz. Sol ýshin de, «Mәdeniyet» kitaphanasymen birge jerlenetin «mәdeniyetimizdi» de joqtaugha baryp qayttyq.

Álqissa

Ángimening әlqissasy mynadan bastaldy. Bizge «Mәdeniyet» kitaphanasy jabylyp, kitaptar 100 tengeden satylyp jatyr» degen aqparat jetti. Dereu Ahmet Baytúrsynov pen Qabanbay batyr kóshelerining qiylysyndaghy kitaphanagha jettik. Kele sala úqqanymyz mәdeny oshaq jabylmaytyn bolypty. Áldebir demeushi tabylyp, kitaphanany saqtap qaludy oilastyra bastapty. Dese de, «Mәdeniyet» kitaphanasy ótken aptada kitap qoryn satylymgha shygharugha mәjbýr bolyp, qordaghy 136 myng kitaptyng 80 payyzyn satyp ýlgergen eken.

«Kitaphanalardy joy tónkerisi»

HHI ghasyr. 2012 jyl. Qaqaghan qantardyng 24 júldyzy. IYә, dәl osy kýni «Mәdeniyet» kitaphanasy «qaza boldy». Yaghny jabyldy. Qayghyly oqigha iysi qazaqtyng qabyrghasyn qayystyryp ketti. Óitkeni, búl kitaphana qazaq ruhaniyatynyn, әdebiyeti men mәdeniyetining ayaqtan nyq túruyna bar ghúmyryn sarp etken «alashordashy» hәm qazaqtyng iygi jaqsylary atu jazasyna kesilgen 1938 jyly ashylghan bolatyn. Sodan beri kitaphana bar tarihy oqighalardyng kuәgeri boldy. 1938 jyldy aittyq. Búl orda onan keyingi nebir tarihy qysyltayang shaqta da ómir sýrdi. Tek kitaphananyng talqany tәuelsizdikke jiyrma jyl tolghan tústa tausylghany janyna qayau týsiredi eken. «Qara jamylghan» ýige kónil aita baru - saltymyz. Sol ýshin de, «Mәdeniyet» kitaphanasymen birge jerlenetin «mәdeniyetimizdi» de joqtaugha baryp qayttyq.

Álqissa

Ángimening әlqissasy mynadan bastaldy. Bizge «Mәdeniyet» kitaphanasy jabylyp, kitaptar 100 tengeden satylyp jatyr» degen aqparat jetti. Dereu Ahmet Baytúrsynov pen Qabanbay batyr kóshelerining qiylysyndaghy kitaphanagha jettik. Kele sala úqqanymyz mәdeny oshaq jabylmaytyn bolypty. Áldebir demeushi tabylyp, kitaphanany saqtap qaludy oilastyra bastapty. Dese de, «Mәdeniyet» kitaphanasy ótken aptada kitap qoryn satylymgha shygharugha mәjbýr bolyp, qordaghy 136 myng kitaptyng 80 payyzyn satyp ýlgergen eken.

«Kitaphanalardy joy tónkerisi»

1997 jyly «kitaphanalardy jon tónkerisi» bolghany bәrimizge belgili. Sol kezde Almatyda kelmesting kemesine mingen 25 kitaphanadan aman qalghan «Mәdeniyet» qana bolatyn.  Búl jóninde sanaly ghúmyryn osy salagha arnaghan, 40 jyldyq enbek ótili bar, kitaphana diyrektory Klara Bilәlqyzy: «Kitaphanamyzdyng jetpis jyldyq tarihy bar. Sonau 1997 jyldary kitaphanalar jabylyp jatqanda V.Hrapunovqa (sol kezdegi Almaty qalasynyng әkimi) kirip jýrip, aman alyp qalyp edik. Sodan beri ózimizdi-ózimiz qarjylandyryp keldik. Endi kelip, kitaphanany jauyp jatyr», - deydi. Belgili jazushy Jeken Júmaqanovtyng jan jary Klara Bilәlqyzy tirnektep jighan kitaptaryna qorghan bola almaghanyna kýiinedi.

Shújyq pen kitap aiqasy

Kitaphana diyrektorynyng aituynsha, qalanyng qaq ortasyndaghy búl ghimaratqa qaltalylar shújyq satatyn azyq-týlik dýken ashpaqshy eken. «Olar osy maqsatta bes jyldan beri kýresip keledi. Shamalary kelgenshe jan-jaqtan qyspaqqa alyp jatyr», - deydi kitaphana diyrektory. «Shújyq pen kitaptyng aiqasy kimning paydasyna sheshilmek? Búl oryn sauda jasaugha tiyimdi jerde ornalasqan. Kitaphana - qoghamymyzdyng baylyghy. Ony memleket qorghauy qajet. Búl bizding memlekettegi satylyp jatqan birinshi baylyq emes. Mynanday bassyzdyqty toqtatu kerek. Qaranyzshy, kitaptyng bәrin talap әketti. Erteng Últtyq kitaphana da osynyng kýiin keshui mýmkin», - deydi aty-jónin ataudan bas tartqan kelinshek.

Siz kimsiz, Ka myrza?...

Kitaphana qorynyng 80 payyzy qoldy bolghannan keyin tabyla ketken demeushimen de pikirlestik. Ol ózi qyzmet etetin kompaniyanyng atyn ataudan bas tartty. Aty - Erjan Nauryzbaev eken.
«Jas qazaq»: Sizding oiynyzsha mynanday jaghdaygha týsken kitaphanany saqtap qalu mýmkin be?
Erjan Nauryzbaev: Mýmkin, mýmkin emestigin aita almaymyn. Dese de jayly bir oryn tauyp, kitaphanany saqtap qalugha, sóitip, qaytadan ashugha bolady dep oilaymyn. Qaranyzshy. Arzan kitap alugha qanshama halyqtyng kelgenin. Múndaghy kitaptar jýz tengege baghalanypty. Múnday bagha joq qoy qazir. Qazir eki myn, tipti bes myng tengelik qúny bar kitaptar qoldy boldy. Meninshe, kitap¬hana basshylyghy әr kitapty eki myng tenge dep baghalasa, múnda eshkim de kelmes edi.
«Jas qazaq»: Auyzsha uәdenizge kitaphana basshylyghy qalay senip otyr? Mende «sizdi myna shudy basu ýshin arnayy oryndardyng jibergen ókili emes pe eken?» - degen kýdik bar. Búghan ne deysiz?  
Erjan Nauryzbaev: Siz olay oilamanyz. Esimimdi sizge aittym ghoy. Elektrondyq poshtama hat keldi. Kitaptardyng saudagha týsip jatqanyn sodan bildim. Kitapqa jany ashityn oqyrman retinde osy isti moynyma alyp otyrmyn. Elu-jýz tengege satylghan kitaptardy endi myng tengege de qaytara almaymyz. Biraq, kitaptyng biraz bóligin osy qaladaghy belgili bir uniyversiytetter әketken eken. Olarmen kelisimge keluge bolady dep oilaymyn. Dese de, mende «biznesmender tabayyq, kitaphanany saqtap qalayyq» degen oy ghana bar.

«Rasprodaja»

Kitaphana. Ruhany orda. Biraq, sol ruhany ordadyng qúny kók tiyn bolyp qaldy. «Mәdeniyet» kitaphanasyna barghanda biz osyny anghardyq. Syrtta qolyna qúshaq-qúshaq kitap kótergen bir-eki әiel zymyrap barady. Kitapty qaytaryp alugha talpynghan kitaphanashylar ishtegilermen aiqasyp baghuda. Al, osy jaygha jetkizgen qogham jayly eshkim de tis jarugha qúlyqty emes. Terezedegi «rasprodaja» degen jazu jýrekke shanshuday qadalady eken. «Saudagha týspegen nemiz qaldy, ә»?

Múqaghaly qalghan taptalyp...

«Kitap bolmasa, adam qalay ómir sýredi. Bir kýndik telearnanyz ben internetiniz kitaptyng ornyn basa almaydy. Biz ketermiz. Biraq, kitap qalady. «Kitapty memleket qorghamasa, biz qorghayyq» dep keldik. «Ayaq astynda qalmasyn» dep nemeremdi erte salyp jetkenim osy», - dep shyryldaydy Nazym Tólegenqyzy atty zeynetker әjey. IYә, shyndyghynda da, búl jerdegi bar kitap ayaqastynda jatyr. Múndaghylardyng aituynsha, qazaqsha kitaptardyng deni qoldy bolyp ketken. Al shashylghan orys kitaptarynyng arasynda Múqaghalidyng sureti de ayaqqa taptalyp jatyr eken.
Oralhannyng qoltanbasy
Bizding qolymyzgha osy kitaphanagha kezdesuge kelgen qonaqtardyng oy pikirleri men qoltanbalary jazylghan dәpter týsti. Kýlәsh Ahmetova, Gerolid Beliger, Serik Qirabaev, Oralhan Bókey sekildi túlghalardyng tilekterine kóz jiberdik. Ishindegi Oralhannyng bir auyz sózi bizdi tanghaldyrdy. «Dostar! Kitaptaryng tez tossyn! Oralhan (qoly) 29.01.1980» Osydan tura 32 jyl búrynghy sóz dәl býginge arnalyp túrghanday. Basqa jaygha emes, toz-tozy shyqqan myna kitaptargha aitylghanday. Múny tilemese de, týbi osylay ayaqtalatynyn bilgendey әser etedi eken. Búl qoltanbanyng ózi qantardyng sonynda jazyluy kezdeysoqtyq pa? Súraq kóp. Jauap joq.

Týiin

IYә, búrnaghy jyldary Jazushylar odaghyna kóz sýzgendermen aiqastyq. Ghalymdar ýii de bireulerding kóz qúrtyna ainalyp, ony da aman saqtap qalyp edik. Qaltalylar múnymen qoymay, Ahmet Baytúrsynovtyng múrajayyna da auyz salmaq boldy. «Kópes Zubov saldyrdy» degen sol múrajaydy da әupirimdep alyp qaldyq. Áriyne, tize bersek, búl tizim býgin tausylmaydy. Endi, mine, kezekti aiqas «Mәdeniyet» kitaphanasyn qorghap qalu ýshin boldy. Ázirge quanarlyqtay nәtiyje joq. 136 myng kitaptyng 80 payyzy, naqtyraq aitqanda, shamamen 108 800-i qoldy boldy. Yaghny osynshama kitaptar «o dýniyege» attandy. Ol kitaptardyng ishinde siyrek kezdesetin qanshama qúndy jәdigerler ketti. Qazir qatardaghy qarapayym kitaptyng ózi 500 tenge ekenin eskersek, ortasha eseppen 54 mln 400 myng tenge shyghyn kelgenin angharamyz. Búl 367 500 dollargha para-par. Aqshany qoyynyzshy, qanshama ruhany baylyq joq boldy. Bizding soghan ishimiz ashidy.

«Kitaphana sol ghimaratta qalatyn boldy»
Múrat Áuezov, Mәdeniyettanushy:
Klara apaylaryng bir sózben aitqanda, asyl adam. Tәjiriybeli kitaphanashy. Kóptegen kitaphanalar jabylyp jatqan toqyrau zamanynda «Mәdeniyetti» saqtay bildi. Mening balalarym da sol kitaphanagha baryp, kerekti dýniyelerin tabushy edi. «Mәdeniyet» kitaphanasy ruhany ómirimizding damuyna óz ýlesin qosty dep oilaymyn. Kitaphana qyzmetkerleri osydan eki-ýsh kýn búryn elu jyl saqtap kele jatqan Múhtar Áuezovting mýsinin «M.Áuezov» qoryna ótkizipti. Olar myna jaydan keyin әbden kýder ýzse kerek. Men býgin «Mәdeniyet» kitaphanasynyng diyrektory Klara Bilәlqyzymen sóilestim. Ákimshilikten kisiler kelip, kitaphana osy ghimaratta qalatynyn aitypty. Búl uәdege әli de sene almay otyr eken.
Kitaphananyng ornyna azyq-týlik satatyn dýken ashugha bola ma? Kitaphana meshit sekildi - qasiyetti jer. Klara Bilәlqyzy sol kitaphana ýshin janyn, býkil ómirin arnady. Obal emes pe? Ol kisige: «Jaghday shiyelenisip bara jatsa, habardar bolayyn», - dedim. Endi bizding mindet - kitaphananyng qoryndaghy kitaptardy qaytaru. «Alghan adamdar qayyryp beredi» dep oilaymyn. Men Múhtar Áuezovting mýsinin qaytaryp berem. Sonymen birge birqatar qúndy kitaptar syilasam ba? - dep otyrmyn. Kerek bolsa, ózim tanityn kitaphanashylardy úiymdastyryp, qol úshyn sozugha da dayynbyz.  Jalpy, jaghdaydy osynshama shiyelenistiru - keshirilmeytin dýniye. Alghash estigende janym týrshikti. Kitap órtegen zaman bolyp edi. Al, qazir biz damyghan, Tәuelsizdik alghanyna 20 jyl tolghan irgeli memleket emespiz be? Búl - ýlken qylmys. Sanasyz, misyz kýshterge jol bermeuimiz kerek. Sol sebepti de Klara Bilәlqyzynyng qasynan tabyluymyz kerek. Sonymen qatar uәdening iske asuyn qadaghalauymyz qajet».

Bet qattalyp jatqanda

Klara Bilәlqyzy, kitaphana diyrektory:

«Aldymen Imanghaly ara týsti»

Eng alghash bolyp Astana qalasynyng әkimi Imanghaly Tasmaghambetov qonyrau shaldy. Bar jaydy aityp berdim. «Kitapty qúrmettemeytin, kitaptyng ne ekenin bilmeytin adamdardyng isi ghoy. Kitapty satpanyz, sol qormen sizdi Astanagha alghyzyp, kitaphana ashayyq», - dedi ol kisi. Men Astanagha bara almaytynymdy aittym. Býgin Almaty qalasy әkimining orynbasary Serik Seydumanov bastaghan birqatar kisiler keldi. «Kitaphanany saqtap qaludyng barlyq joldaryn qarastyrdyq. Ary damytam deseniz, júmysynyzdy jalghastyra beriniz. Eger rúqsat etseniz, kitaphanany «Ortalyqtandyrylghan kitaphanalar jýiesinin» filialy qylayyq, - dedi. Men rahmetimdi aittym. Endi bizding kitaphana «Ortalyqtandyrylghan kitaphanalar jýiesinin» filia¬ly bolatyn boldy. Maghan qyzmetining de, basqasynyng da qajeti joq. Negizgi oiym, kitap qoryn saqtap qalu bolatyn. Sol armanyma jetsem, bolghany...
«Jas qazaq» gazeti