1. Ázerbayjan. Ázerbayjan Qarabaqta Armeniyany talqandady. Qarabaqtaghy tikeley qaqtyghys bitti. Endi sayasy kýres jalghasyn tabady. «Diktator» atanghan Áliyev - qaharmangha, demokrat atanghan Pashinyan – «izgoygha» ainaldy. Qoghamnyng kóz aldynda. Dәp qazir saylau ótkizse Áliyev esh qinalmastan 90% dauys alyp túr. Shynayy týrde. Búl Áliyevting jenisi.

2. IYran. Iran soghystyng osylay ayaqtalghanyna quanatyn synayly. Ázerbayjan Armeniyany tolyq talqandaghan joq, búl Tegeran ýshin jaqsy. Endi Iran eki elmen de sauda jәne ekonomikalyq qatynasty bastap ketti. Qarabaqta azat etilgen aimaqqa jol salu boyynsha úsynystar jasauda, al Armeniyamen týrli biznesin ary jalghastyryp jatyr. Alayda Irandy eki mәsele alandatady.

Birinshiden, Qarabaqty qaytaryp alghan son, Ázerbayjandaghy әzerbayjandar men Irandaghy әzerbayjandar bolashaqta ýlken dýmpu bolsa qosylyp ketui mýmkin ekenin bayqady. Shekaranyng arghy shetindegi әzerbayjan sarbazdaryna Iranda túryp qol búlghaghan irandyq әzerbayjandardyng әreketi Ayatollany oilandyrmady deysiz be?.. Áriyne oilandyrdy. Shoshyp ketti. Iranda baqanday 25 mlnnan artyq әzerbayjan bar. Qalay tynysh úiyqtasyn. Onyng ýstine Týrkiyanyng Kavkazdaghy yqpaly artuda, al Týrkiya tek týrki әlemi emes, ol NATO.

Ekinshi mәsele Iran Armeniyadaghy jaghdaygha alandaydy. Qogham Pashinyandy jәne Reseydi kinәlap jatyr. «Mәskeu satyp ketti» deydi. Eger alda-jalda Gruziyadaghyday bolyp, biylikke batysshyl toptar kelse, Armeniya jaqtan Abramstar atyp shygha ma dep kýdiktenedi. Sondyqtan ol Armeniyanyng reseylik bolyp qalghanyn qalaydy. Al jaghday ózgerip ketse, onda Armeniyamen ortaq shekarasy bolmaghanyn tileydi. Yaghny Qarabaq-Nahichevani jolyn tyqpalaghan iydeyasy da sodan dep oilaymyn. Osy soghysta Iran әskerin shekaragha әkelip, barynsha salmaqty aityp túrghanyn sezdirdi. Eki tarapqa da.

3. Resey. Resey Armeniyany laqtyryp ketti degenmen, ol sózsiz útty. Búghan deyin Kavkazda ol tek Armeniyada әskeri bar edi. Endi Ázerbayjanda da bar. Ia, bitimgerlik kýshteri dep atalady. Biraq aty basqa bolghanmen, zaty sol. Al biz Reseyding bitimgerlik kýshteri Abhaziya men Osetiyada ne istegenin bilemiz. Qauip joq emes. Bar.

Resey Ázerbayjanmen de, Armeniyamen de әriptestikti saqtap qaldy. Búny da onyng jenisine balaghan jón bolar.

Bir útylghan túsy reseylik qarugha degen kýmәn artty. S-300, REB jýieleri men ózge de PVO, PRO qúrylghylary shabuyldaushy drondardan shashylyp qaldy. Áriyne, «ol eski qaru týrleri edi» dep aqtalugha bolady. Degenmen 3 mln dollarlyq dron 200 mln dollar túratyn PVO-ny joyghanda, kez kelgen memleket oilanyp qalary anyq.

4. Týrkiya. Ankara barlyq jaghynan útty. Birinshiden, ol «týrkilik odaqtastyq, týrkilik birlik» degen sózderding qúr úrannan shynayy iske asatynyn kórsete bildi. Búny iydeologiyalyq jenis deniz.

Ekinshiden, Týrkiya drondary soghystyng 60-70%-yn naqty sheship tastady. Liviya, Siriyada ózin jaqsy kórsetken drondar, Qarabaqta keninen kósildi. Qarabaq - Týrkiya qaruynyng eng jaqsy piaryn jasady. Týrkiyalyq qarugha degen súranys pen qyzyghushylyq artty. Qúday biledi, Ankaragha «Bayraqtar sat» dep qolqa salyp jatqandar kóp bolar. Búny da jenis deniz.

Ýshinshiden, Týrkiya zandy týrde Kavkazgha kirdi, endi, ornyqty. Ol Reseymen birge bitimgerlik operasiyasyna qatysady. Baku oghan quana kelisude. Týrkiyanyng Ázerbayjanda nyq ornauy, Kaspiyding bergi betindegi týrki halyqtaryna da oy salady. Kavkazda iri, myqty oiynshy payda boldy. Al Týrkiyanyng jay ghana el emes, NATO-nyng bir júdyryghy ekenin eskersek, búl batystyng da qalauy. Ishtey әriyne. Áriyne ol Reseyge únamaydy)

5. Qytay. Qytay ýshin soghystyng bitip, Qarabaq-Nahichevani joly ashylatyny jaqsy boldy. Ol «Bir jol - bir beldeu» ayasynda sauda qatynasynyng birin osy jol arqyly ótkizuge tyrysatyn bolar. Europagha qúrlyq arqyly baratyn tiyimdi joldyng biri ghoy. Qazaqstannyng Aqtau portynan Baku portyna, odan ary Qarabaqqa, Qarabaqtan Nahichevanigha, Nahichevani arqyly Týrkiyagha, odan ary Bolgariya, Europagha tarap ketedi. Osy oy iske assa, Beyjing mәz bolady.

Búl jospar Gruziyagha únamaydy. Óitkeni Qarabaq-Nahichevani joly bolmaghan sәtte, tauar-sauda qatynasy Gruziya arqyly ótip edi.

Qytaydyng Kavkazda belsendi bolghanyn Iran qalaydy. Sebebi ol Beyjing Kavkazdy batysshyl boludan saqtaytyn bir kýsh dep esepteydi.

6. Ázerbayjan әskery túrghydan jendi. Biylik sayasy túrghydan útty. Jer qaytty. Eng bastysy Qarabaqpen qatar, Qarabaq-Nahichevani joly salynady.

Armeniya Qarabaqtan ketude. Olar әskery negizde jenilip, on jylda әreng qalpyna keltiretin tehnika kóleminen aiyrylsa da, úzaq perspektivada oilasaq, Qarabaqty tastap ketui, olardyng ózderine tiyimdi. Resursy joq Armeniya ýshin Qarabaqty dotasiyalap otyru óte qiyn edi. Endi ol mәsele aqyryndap joyylady. Sәl bolsyn tereng tynystap, esi dúrys, jana Armeniya jasaugha úmtyluy mýmkin. Kóremiz. Mýmkin Pashinyannyng oilaghany da osy bolar.

Týsingenim bireu. Qarabaq ýshin shayqas bitti, Kavkaz ýshin soghys endi bastaldy.

Ashat Qasenghaliy

Abai.kz