1. ازەربايجان. ازەربايجان قاراباقتا ارمەنيانى تالقاندادى. قاراباقتاعى تىكەلەي قاقتىعىس ءبىتتى. ەندى ساياسي كۇرەس جالعاسىن تابادى. «ديكتاتور» اتانعان اليەۆ - قاھارمانعا، دەموكرات اتانعان پاشينيان – «يزگويعا» اينالدى. قوعامنىڭ كوز الدىندا. ءداپ قازىر سايلاۋ وتكىزسە اليەۆ ەش قينالماستان 90% داۋىس الىپ تۇر. شىنايى تۇردە. بۇل اليەۆتىڭ جەڭىسى.

2. يران. يران سوعىستىڭ وسىلاي اياقتالعانىنا قۋاناتىن سىڭايلى. ازەربايجان ارمەنيانى تولىق تالقانداعان جوق، بۇل تەگەران ءۇشىن جاقسى. ەندى يران ەكى ەلمەن دە ساۋدا جانە ەكونوميكالىق قاتىناستى باستاپ كەتتى. قاراباقتا ازات ەتىلگەن ايماققا جول سالۋ بويىنشا ۇسىنىستار جاساۋدا، ال ارمەنيامەن ءتۇرلى بيزنەسىن ارى جالعاستىرىپ جاتىر. الايدا يراندى ەكى ماسەلە الاڭداتادى.

بىرىنشىدەن، قاراباقتى قايتارىپ العان سوڭ، ازەربايجانداعى ازەربايجاندار مەن يرانداعى ازەربايجاندار بولاشاقتا ۇلكەن ءدۇمپۋ بولسا قوسىلىپ كەتۋى مۇمكىن ەكەنىن بايقادى. شەكارانىڭ ارعى شەتىندەگى ازەربايجان ساربازدارىنا يراندا تۇرىپ قول بۇلعاعان يراندىق ازەربايجانداردىڭ ارەكەتى اياتوللانى ويلاندىرمادى دەيسىز بە؟.. ارينە ويلاندىردى. شوشىپ كەتتى. يراندا باقانداي 25 ملننان ارتىق ازەربايجان بار. قالاي تىنىش ۇيىقتاسىن. ونىڭ ۇستىنە تۇركيانىڭ كاۆكازداعى ىقپالى ارتۋدا، ال تۇركيا تەك تۇركى الەمى ەمەس، ول ناتو.

ەكىنشى ماسەلە يران ارمەنياداعى جاعدايعا الاڭدايدى. قوعام پاشينياندى جانە رەسەيدى كىنالاپ جاتىر. «ماسكەۋ ساتىپ كەتتى» دەيدى. ەگەر الدا-جالدا گرۋزياداعىداي بولىپ، بيلىككە باتىسشىل توپتار كەلسە، ارمەنيا جاقتان ابرامستار اتىپ شىعا ما دەپ كۇدىكتەنەدى. سوندىقتان ول ارمەنيانىڭ رەسەيلىك بولىپ قالعانىن قالايدى. ال جاعداي وزگەرىپ كەتسە، وندا ارمەنيامەن ورتاق شەكاراسى بولماعانىن تىلەيدى. ياعني قاراباق-ناحيچەۆان جولىن تىقپالاعان يدەياسى دا سودان دەپ ويلايمىن. وسى سوعىستا يران اسكەرىن شەكاراعا اكەلىپ، بارىنشا سالماقتى ايتىپ تۇرعانىن سەزدىردى. ەكى تاراپقا دا.

3. رەسەي. رەسەي ارمەنيانى لاقتىرىپ كەتتى دەگەنمەن، ول ءسوزسىز ۇتتى. بۇعان دەيىن كاۆكازدا ول تەك ارمەنيادا اسكەرى بار ەدى. ەندى ازەربايجاندا دا بار. يا، بىتىمگەرلىك كۇشتەرى دەپ اتالادى. بىراق اتى باسقا بولعانمەن، زاتى سول. ال ءبىز رەسەيدىڭ بىتىمگەرلىك كۇشتەرى ابحازيا مەن وسەتيادا نە ىستەگەنىن بىلەمىز. قاۋىپ جوق ەمەس. بار.

رەسەي ازەربايجانمەن دە، ارمەنيامەن دە ارىپتەستىكتى ساقتاپ قالدى. بۇنى دا ونىڭ جەڭىسىنە بالاعان ءجون بولار.

ءبىر ۇتىلعان تۇسى رەسەيلىك قارۋعا دەگەن كۇمان ارتتى. س-300, رەب جۇيەلەرى مەن وزگە دە پۆو، پرو قۇرىلعىلارى شابۋىلداۋشى درونداردان شاشىلىپ قالدى. ارينە، «ول ەسكى قارۋ تۇرلەرى ەدى» دەپ اقتالۋعا بولادى. دەگەنمەن 3 ملن دوللارلىق درون 200 ملن دوللار تۇراتىن پۆو-نى جويعاندا، كەز كەلگەن مەملەكەت ويلانىپ قالارى انىق.

4. تۇركيا. انكارا بارلىق جاعىنان ۇتتى. بىرىنشىدەن، ول «تۇركىلىك وداقتاستىق، تۇركىلىك بىرلىك» دەگەن سوزدەردىڭ قۇر ۇراننان شىنايى ىسكە اساتىنىن كورسەتە ءبىلدى. بۇنى يدەولوگيالىق جەڭىس دەڭىز.

ەكىنشىدەن، تۇركيا دروندارى سوعىستىڭ 60-70%-ىن ناقتى شەشىپ تاستادى. ليۆيا، سيريادا ءوزىن جاقسى كورسەتكەن دروندار، قاراباقتا كەڭىنەن كوسىلدى. قاراباق - تۇركيا قارۋىنىڭ ەڭ جاقسى پيارىن جاسادى. تۇركيالىق قارۋعا دەگەن سۇرانىس پەن قىزىعۋشىلىق ارتتى. قۇداي بىلەدى، انكاراعا «بايراقتار سات» دەپ قولقا سالىپ جاتقاندار كوپ بولار. بۇنى دا جەڭىس دەڭىز.

ۇشىنشىدەن، تۇركيا زاڭدى تۇردە كاۆكازعا كىردى، ەندى، ورنىقتى. ول رەسەيمەن بىرگە بىتىمگەرلىك وپەراتسياسىنا قاتىسادى. باكۋ وعان قۋانا كەلىسۋدە. تۇركيانىڭ ازەربايجاندا نىق ورناۋى، كاسپيدىڭ بەرگى بەتىندەگى تۇركى حالىقتارىنا دا وي سالادى. كاۆكازدا ءىرى، مىقتى ويىنشى پايدا بولدى. ال تۇركيانىڭ جاي عانا ەل ەمەس، ناتو-نىڭ ءبىر جۇدىرىعى ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇل باتىستىڭ دا قالاۋى. ىشتەي ارينە. ارينە ول رەسەيگە ۇنامايدى)

5. قىتاي. قىتاي ءۇشىن سوعىستىڭ ءبىتىپ، قاراباق-ناحيچەۆان جولى اشىلاتىنى جاقسى بولدى. ول «ءبىر جول - ءبىر بەلدەۋ» اياسىندا ساۋدا قاتىناسىنىڭ ءبىرىن وسى جول ارقىلى وتكىزۋگە تىرىساتىن بولار. ەۋروپاعا قۇرلىق ارقىلى باراتىن ءتيىمدى جولدىڭ ءبىرى عوي. قازاقستاننىڭ اقتاۋ پورتىنان باكۋ پورتىنا، ودان ارى قاراباققا، قاراباقتان ناحيچەۆانعا، ناحيچەۆان ارقىلى تۇركياعا، ودان ارى بولگاريا، ەۋروپاعا تاراپ كەتەدى. وسى وي ىسكە اسسا، بەيجىڭ ءماز بولادى.

بۇل جوسپار گرۋزياعا ۇنامايدى. ويتكەنى قاراباق-ناحيچەۆان جولى بولماعان ساتتە، تاۋار-ساۋدا قاتىناسى گرۋزيا ارقىلى ءوتىپ ەدى.

قىتايدىڭ كاۆكازدا بەلسەندى بولعانىن يران قالايدى. سەبەبى ول بەيجىڭ كاۆكازدى باتىسشىل بولۋدان ساقتايتىن ءبىر كۇش دەپ ەسەپتەيدى.

6. ازەربايجان اسكەري تۇرعىدان جەڭدى. بيلىك ساياسي تۇرعىدان ۇتتى. جەر قايتتى. ەڭ باستىسى قاراباقپەن قاتار، قاراباق-ناحيچەۆان جولى سالىنادى.

ارمەنيا قاراباقتان كەتۋدە. ولار اسكەري نەگىزدە جەڭىلىپ، ون جىلدا ارەڭ قالپىنا كەلتىرەتىن تەحنيكا كولەمىنەن ايىرىلسا دا، ۇزاق پەرسپەكتيۆادا ويلاساق، قاراباقتى تاستاپ كەتۋى، ولاردىڭ وزدەرىنە ءتيىمدى. رەسۋرسى جوق ارمەنيا ءۇشىن قاراباقتى دوتاتسيالاپ وتىرۋ وتە قيىن ەدى. ەندى ول ماسەلە اقىرىنداپ جويىلادى. ءسال بولسىن تەرەڭ تىنىستاپ، ەسى دۇرىس، جاڭا ارمەنيا جاساۋعا ۇمتىلۋى مۇمكىن. كورەمىز. مۇمكىن پاشينياننىڭ ويلاعانى دا وسى بولار.

تۇسىنگەنىم بىرەۋ. قاراباق ءۇشىن شايقاس ءبىتتى، كاۆكاز ءۇشىن سوعىس ەندى باستالدى.

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz