Ekonomikalyq daghdarys kezinde kópshilik búl súraqqa jauap izdeude, alayda búl mәsele densaulyq siyaqty kýndelikti jәne de manyzdy nәrse bolyp tabylady. Áriyne, densaulyq birinshi orynda, biraq songhy kezde ol bizding qarjylyq jaghdayymyzgha da baylanysty bolyp otyr emes pe. Búl maqalada men kapitaldy qalay saqtaugha bolatyny jóninde týsindiruge tyrysamyn. Mening 10 jyl bank jýiesindegi qyzmetim men 7 jyl kәsipkerlik tәjiriybem maghan búl mýmkindikti beretinine senimdimin.

Sonymen, býgingi kýni Qazaqstan naryghynda kapitaldy saqtau men kóbeytuding qanday qúraldary baryn qarastyrayyq:

1.      Aqsha (sheteldik valuta)

2.      Altyn

3.      Depoziyt

4.      Jyljymaytyn mýlik

5.      Qúndy qaghaz

6.      Biznes (Iskerlik)

7.      Bilim alu

Aqsha

Aqshany qay valutada saqtau qajet? Oghan barlyq memleketterding últtyq bankteri ýlgi bola alady, sebebi olardyng basty mindeti - meleketting Kapitalyn saqtau. Últtyq bankter kapitaldaryn negizinde birneshe negizgi valutalarda jәne altyn arqyly saqtaydy, yaghni, ol altyn-valuta saqtyq qorlary dep atalady. Negizgi valutalar:

AQSh dollary

Evro

Aghylshyn funt strelingi

Shveysariyalyq frank

Japondyq iyena

Ekonomikalyq daghdarys kezinde kópshilik búl súraqqa jauap izdeude, alayda búl mәsele densaulyq siyaqty kýndelikti jәne de manyzdy nәrse bolyp tabylady. Áriyne, densaulyq birinshi orynda, biraq songhy kezde ol bizding qarjylyq jaghdayymyzgha da baylanysty bolyp otyr emes pe. Búl maqalada men kapitaldy qalay saqtaugha bolatyny jóninde týsindiruge tyrysamyn. Mening 10 jyl bank jýiesindegi qyzmetim men 7 jyl kәsipkerlik tәjiriybem maghan búl mýmkindikti beretinine senimdimin.

Sonymen, býgingi kýni Qazaqstan naryghynda kapitaldy saqtau men kóbeytuding qanday qúraldary baryn qarastyrayyq:

1.      Aqsha (sheteldik valuta)

2.      Altyn

3.      Depoziyt

4.      Jyljymaytyn mýlik

5.      Qúndy qaghaz

6.      Biznes (Iskerlik)

7.      Bilim alu

Aqsha

Aqshany qay valutada saqtau qajet? Oghan barlyq memleketterding últtyq bankteri ýlgi bola alady, sebebi olardyng basty mindeti - meleketting Kapitalyn saqtau. Últtyq bankter kapitaldaryn negizinde birneshe negizgi valutalarda jәne altyn arqyly saqtaydy, yaghni, ol altyn-valuta saqtyq qorlary dep atalady. Negizgi valutalar:

AQSh dollary

Evro

Aghylshyn funt strelingi

Shveysariyalyq frank

Japondyq iyena

Songhy uaqytta Qytay yuani negizgi valutalar qataryna qosyluy mýmkindigi qarastyrylyp jatyr.

Aqshany qay valutada jәne qanday mólsherde saqtau kerek ekenin týsinu ýshin songhy bir jәne bes jylda valutalardyng baghamynyng qalay ózgergenin qarayyq. Mysaly, AQSh dollary, Evro jәne Qytay yuanin zertteyik. (2,3,4-nshi suretterge qaranyz)

Grafikterden bir jyl ishinde eng kóp ósim bergeni qytaydyng yuani (4,2%) ekenin kórip otyrmyz, odan keyin AQSh dollary (0,3%), al Evro 1,2% -gha arzandaghan. Yaghni, bir jyl búryn búl valutalargha aiyrbastalghan aqsha aitarlyqtay ózgermes edi. Al endi 5 jyl ishindegi ózgeristi qaraytyn bolsaq, múnda da eng ýlken ósim bergeni qytaydyng yuani (43,6%), odan keyin Evro (22%), al sonynda AQSh dollary (15,8%). Úzaq merzimdegi valuta baghamdarynyn  boljamdary tek qana 10% sәikes keletinin aita ketkim keledi, yaghni, birjada otyrghan on sarapshynyng tek qana bireuining boljamy iske asady. Olay bolsa sizding qolynyzda tek qana ótken jyldardyng tәjiriybesine sýienuiniz ghana qalady. Sondyqtan sizderge úsynarym - aqshanyzdy myna proporsiyada saqtanyz: 30-30-40 (AQSh dollary -Evro-Qytay yuani). Qolma-qol aqshany bank seyfterinde saqtaghan jón.

Ókinishke oray kapitaldy qolma-qol aqsha retinde saqtaghan inflyasiyadan qútqarmaydy, sondyqtan jyl sayyn shamamen 5-7%-gha qúnsyzdanyp otyrady.

Altyn

Al endi altyn baghasynyng ózgerisin qarastyryp óteyik. (5-nshi suretke qaranyz)

Búl grafikten kezinde (bes jyl búryn) altyngha sengen adamdardyng býgingi kýni ýlken paydagha kenelgenin kórip otyrmyz. Qazirgi kezde altyn kesekterin iri bankterden satyp alugha bolady, sonymen qatar bankter metall esep shottaryn ashu qyzmetterin kórsetedi. Metall esep shottary arqyly altyndy alyp-satu operasiyalary salyqtan bosatylady.

Sonymen eger de siz menshik altyn-valuta saqtyq qoryn qúrghynyz kelse, kapitaldy myna mólsherde saqtauynyzgha bolady: 15-15-20-50 (AQSh dollary-Evro-Qytay yuani-Altyn).

Depozitter

Búl qúral sizding kapitalynyzdy inflyasiyadan saqtaydy. Depozitting valutasyn jogharyda aityp ketkendey tandauynyzgha bolady. Eng bastysy bankti dúrys tandap alu qajet. Búl mәseleni sheshuge sizderge tanymaly halyqaralyq reyting agenttikteri (Fitch, Moody's Standard & Poor's) kómektese alady. Olar ýnemi bankterding tólem qabiletin anyqtap, olardyn  reytingterin týzetip otyrady. Neghúrlym bankting reytingi joghary bolsa, soghúrlym oghan senim artugha bolady. Eger de bankting reytingisi bolmasa (orta jәne kishigirim bankter) onda depozitke tólenetin syi-aqysyna nazar audarynyz. Neghúrlym payyz joghary bolsa, soghúrlym tәuekeliniz joghary bolady, yaghni, aqshanyzdan aiyrylyp qalu qaupiniz ósedi. Biraqta syiaqynyng tómen boluy bankting senimdi ekenin bildire bermeydi. Ádette syiaqy mólsheri inflyasiya koeffisiyentine  juyq bolady. Sonymen qatar, bankter әr toqsan sayyn gazetter arqyly ózderining qarjylyq jaghdayy jóninde esebin berip otyrady.

Qortyndylap kelgende, aqshanyzdy reytingisi joghary bankterde ústanyz da ýnemi reytingterining ózgeruin baqylap otyrynyz.

Jyljymaytyn mýlik

Býgingi kýni jyljymaytyn mulik payda tabudyng senimdi kózi ekenin әr oqushy biletin siyaqty. Kóptegen adamdar óz baylyghyn sonyng arqasynda jasaghan, alayda taqyrgha otyryp qalghandar da az emes. Qalay birinshiler qatarynda bolsaq?

Basynda tabys turaly aityp keteyin. Eger de mýlikten kóretin tabysynyz (jalgha beru aqysy) bankting tóleytin syiaqysynan kem bolsa, ol mulik sizge tym qymbat týskenin bile alasyz. Mýlikti satyp alu aldynda eseptep kóriniz:

Sol aqshany bankke salsam ay sayyn qanday tabys kóremin?

Nemese mulikti satyp alyp ony jalgha bersem tabysym qansha bolady?

Mýlikten týsetin tabys bankting syi-aqysynan joghary boluy kerek, sebebi mýlikke salghan aqshany joghaltyp alu qaupi (mýlikting baghasy tómendeýi mýmkin, órt, jer silkinisi jәne t.b.) joghary bolyp esepteledi. Jyljymaytyn mýlikke salynghan kapital 10-12 jylda (Qazaqstanda) aqtaluy tiyis.  Arzan mýlikti satyp alugha asyqpanyz. Keyin onday mýlikti jalgha beru qiyn boluy mýmkin. Internette jyljymaytyn mýlikti qalay tandau jóninde kótegen aqparat kezdestiruge bolady, sonymen qatar búl kәsippen ainalysatyn agenttikter de kóp.  Solardyng kenesin tyndaghanynyz dúrys bolar, al odan da jaqsysy kәsipqoy maklerlerding qyzmetine jýginseniz kóptegen qatelikterden basynyz aman bolady dep esepteymin.

Qúndy qaghazdar

Qúndy qaghazdar investisiyalardyng eng qauipti týrlerining biri. Olardyng týrleri men aiyrmashylyqtary turaly internetten nemese kәsipqoy brokerlerinen bile alasyzdar. Men negizgisi turaly aitqym keledi. Qúndy qaghazgha salynghan aqsha bir mezette sizdi ne bay qylady, ne júrday qylady. Eger sizding nerv juykeniz myqty bolsa jәne densaulyghynyzdy ayamasanyz, onda, algha! Sizge kim ne aitsa da, sizdi búl investisiyada múhittaghy kishkentay qayyqpen salystyrugha bolady (әriyne Djordj Soros bolmasanyz). Ne bolsada qúndy qaghazgha kapitalynyzdyng 10 payyzynan  astamyn  jaratpanyz, odan da qayyrymdylyqqa júmsanyz. Eger de bay bolu jolynan tayghynyz kelmese kelesi bólimge kóshiniz.

Biznes

Adamzat búdan da qyzyghyn әli oilap tappaghan shyghar!

Alghashynda mening qoldanatyn erejelerimmen tanys bolynyz:

1.      Tandaghan biznesinizdi kem degende bir jyl zertteniz. Eger búl uaqyt ótkennen keyin yqylasynyz odan beter kýsheyse, onda bastay beruge bolady.

2.      Jana biznes ashugha nesie almanyz. Nesie tek qana әri qaray damu ýshin kerek.

3.      Seriktesiniz ekeuden astam bolmasyn. «Qoyshy kóp bolsa, qoy aram óledi» degendey.

4.      Alghashqy biznesinizge kapitalynyzdyng 20% júmsanyz. Alghashynda kóptegen qatelikterdi bastan keshiresiz, tójiriybe jinaysyz. Ashylghan biznesterding beseuinen bireui ghana iske asady.

5.      Kәsipqoylardyng kómeginen qashpanyz. (nrister, marketologtar, jarnama agenttikteri jәne t.b.)

6.      Kompaniyanyng negizi újym. Eng tamasha biznesti de qabiletsiz qyzmetkerler joqqa shygharady.

7.      Basqa elderge baryp túrynyz, tójiriybe jinanyz, jana iydeyalar izdeniz.

8.      Jetistikke jetkenderden ýireniniz, óz jetistikterinizben bólisiniz!

9.      Tandaghan joldan tayynbanyz! Mәselelerdi birden sheshiniz!

10.   Balalarynyzgha búrynnan da kóp kónil bóliniz!

Egerde osynyng bәri sizge say bolsa, onda siz sәttilik jolyndasyz. Ádette bizneste tabys mólsheri  20-50% qúraydy. Eger de tabysynyz odan joghary bolsa, onda ol óte shaghyn (gazet satu) nemese tәuekeli óte joghary (nou-hau).

Áriyne, biznes turaly әli kóptegen qyzyqty jayttar aita beruge bolady, biraqta bastap kórgen dúrys bolar.

Bilim alu

Eng basty jәne manyzdy kapital ol sizding biliminiz. Búl kapitaldy siz eshqashan joghaltpaysyz. Bilim alugha júmsalghan kapital eshqashan artyq bolmaydy (óte siyrek bolmasa). Ádette bilim alugha júmsalghan kapital onsha ýlken somany qúramaydy jәne de tez ara uaqytta júmsalghan aqsha qayta oralyp sizding alghashqy kapitalynyzdyng negizin qúraydy.

Osymen Kapitaldy qalay saqtaugha bolady jәne ony kóbeytu joldary turaly qysqa da núsqa jauap berdim ghoy dep ýmittenemin. Tandaghan joldarynyz sәtti bolsyn!

«Abay-aqparat»