Kez-kelgen memleketting ekonomikalyq damuynyng negizgi tiregi – shaghyn jәne orta biznes ekendigi belgili. Eger de kәsipkerlikting damuyna jaghday jasalsa enbekpen qamtu, ishki naryqty otandyq tauarmen qamtamasyz etu jәne bәsekelestik ortany qalyptastyrugha kedergi joq. Damyghan elderding ekonomikalyq kórsetkishining 60-70% shaghyn jәne orta kәsipkerlik subektilerining damu dengeyimen ólshenedi. Manghystau ónirinde kәsipkerlikti qoldau qanday dengeyde ekendigi turaly taghayyndalghanyna 100 kýn bolghan ónirlik «Atameken» kәsipkerler palatasynyng diyrektory Rashit Mústapaev aityp berdi.

Ayta ketu kerek, elimizding ónerkәsip salasynda Manghystau negizgi ról atqarushy tórt aimaqtyng biri. Mәselen, Qazaqstan múnayynyng 25% osy ónirde óndiriledi. Ótken jylgha kóz jýgirter bolsaq kәsiporyndar 732,8 mlrd tengege ónim óndirgen jәne respublikada negizgi kórsetkishter boyynsha ýshinshi oryngha túraqtapty.

Elimizde kәsipkerlikti damytugha baghyttalghan birqatar memlekettik baghdarlamalar qabyldanghany belgili. Mәselen, Manghystau oblysy boyynsha ótken jyly «Biznesting jol kartasy-2025» baghdarlamasyn iske asyrugha 4 201,3 mln. tenge mólsherinde qarajat bólingen bolatyn. Onyng ishinde: nesiyelerdi subsidiyalaugha - 3 551,8 mln tenge, al nesiyelerdi ishinara kepildendiruge - 628,5 mln tenge, granttyq qoldaugha - 21 mln tenge. Nәtiyjesinde 4 mynnan astam júmys orny ashylghan. 

2017-2021 jyldargha arnalghan «Enbek» baghdarlamasy shenberinde 2020 jylgha 1 902,4 mln tenge mólsherinde qarajat bólindi. «Biznes-mektep» jobasy ayasynda kәsipkerlik negizderine 469 adam oqytyldy. «Bastau» jobasy boyynsha ónirding 990 júmyssyz biznesti ýirenuge oqytyldy. Pandemiya kezeninde jospardy oryndau maqsatynda oqytu onlayn rejiyminde jýrgizildi. Adamy kapitaldy damytu maqsatynda 3100 shaghyn jәne orta biznes kәsiporyndaryna saualnama jýrgizilgen. Nәtiyjesinde 425 mamangha qajettilik bar ekendigi belgili boldy. Manghystau oblysynda júmyssyzdyq dengeyi 5% qúrady. 

Ótken 2020 jyly Manghystau oblysynyng kәsipkerler palatasy «ST-KZ» nysanyndaghy tauardyng shyghu tegi turaly 451 sertifikat jәne eksporttyq ainalym ýshin tauardyng shyghu tegi turaly 1460 sertifikat bergen. Eksporttyq baghyt ýshin Ukraina men Ózbekstangha - ammiak selitrasy, Reseyge - múzdatylghan bekire balyghy, Shveysariyagha – qara altyn, Irangha - astyq, Týrikmenstangha - makaron ónimderi, al Ázirbayjangha - múnay-himiya ónimderi, atap aitqanda bitum negizindegi mazut jәne gidrooqshaulaghysh materialdargha sertifikattar berilgen. Ishki ainalym ýshin «ST-KZ» nysanyndaghy tauardyng shyghu tegi turaly sertifikattar negizinen múnay-gaz, qúrylys, tamaq, mashina jasau, himiya, jenil ónerkәsipke berilipti. Búdan bólek 18 kәsiporyn industriyalyq sertifikatqa ie boldy.

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev «Jana jaghdaydaghy Qazaqstan: Is-qimyl kezeni» atty halyqqa Joldauynda kәsipkerlikti damytu salasyna erekshe toqtalghan bolatyn. Rashit Mústapaevtyng aituynsha, shaghyn jәne orta biznesti qoldaugha birqatar sharalar qabyldandy. Mәselen, «Biznesting jol kartasy - 2025» baghdarlamasy ayasyndaghy barlyq salalyq kedergiler alynghan. Óz isin dóngeletudi armandaghan әrbir túrghyngha qarjylandyrudyng joldary  týsindirilgen. Eng bastysy shaghyn jәne orta biznes 3 jylgha salyqtan bosatyldy. Osylaysha elimiz boyynsha 1 mln astam kәsipker memleket tarapynan qoldaugha ie boldy. Sonymen qatar, tótenshe jaghday jәne karantin kezinde qiyndyqqa tap bolghan kәsipkerlerdi qoldau maqsatynda biznesting 20 týrine jenildikter qarastyrylghan. 

2020 jyly syrtqy sauda ainalymy 2 715 mln AQSh dollaryn, onyng ishinde tauarlar eksporty – 2 467 mln dollar, import – 248 mln AQSh dollaryn qúrady. Shaghyn jәne orta kәsipkerlik subektiler sany 52 mynnan asyp jyghylady. Onyng ishinde  jeke kәsipkerlikting ýlesi 77%, zandy túlghalar – 18%, sharua qojalyqtary - 5% qúrap otyr. Karantin kezinde kәsipkerler palatasy fors-majorlyq jaghdayda 291 ótinishti qarap ýlgergen. Jii kóteriletin mәselening biri - biznes maqsattaghy bólinetin jer uchaskelerine qatysty bolyp otyr.  

Al kәsipkerlerding qúqyqtaryn qorghau jәne әkimshilik kedergilerdi jong boyynsha 252 ótinish týsse, onyng ishinde biznesti qorghau baghyty boyynsha – 89 aryz qaralghan. Kәsipkerlerding qúqyqtaryn qorghau jәne sybaylas jemqorlyqqa qarsy is-qimyl jónindegi Kenesting 6 otyrysy ótkizilip, 10 mәselege nýkte qoyylghan. «Jobalau ofiysi» ayasynda auyz toltyryp aitarlyqtay nәtiyjeli júmystar atqarylghan.  «Qarapayym zattar ekonomikasy» baghdarlamasyn iske asyru kezinde jalpy somasy 87 mlrd tengege 107 joba qoldau tapty. 

Rashit Mústapaevtyng aituynsha, Covid-19 infeksiyasynyng taraluyna baylanysty kompaniyalar jana jaghdayda júmys isteuine tura keldi. Jasyratyny joq, biznes birqatar qiyndyqtargha tap boldy. Pandemiyany enserude kәsipkerler kedergilerden әli de ótude. Biraq, kez-kelgen daghdarys úzaqqa jalghaspaydy, týbinde jaghday retteleri sózsiz. Al, әzirge búl uaqytsha qiyndyq dep týsinu kerek jәne biznes búl qiyndyqtan shyndalyp shyghady! 

Dayyndaghan: Núrbol Qonjar

Abai.kz