Biz, 2020 jyly da 20 milliongha jetpeytin boldyq. Keshe Parlament aldynda esep bergen Statistika agenttigining basshysy Álihan Smayylov osynday kónilsiz mәlimdeme jasady. Ghalymdar Qazaqstan túrghyndarynyng qatary eleuli ósip jatqandyghyn anyqtapty. Bir quantarlyghy, búl baquatty Qazaq eline qaptap qonystanushy migranttardyng emes, negizinen, halqymyzdyng ózining tabighy ósimining esebinen bolyp otyr eken. Al bir qynjyltarlyghy, sonyng ózinde, StatAgenttikting esepteuinshe, qazaqstandyqtardyng sany 7 jyldan keyin 18,7 milliongha әzer jetpek.

Biz, 2020 jyly da 20 milliongha jetpeytin boldyq. Keshe Parlament aldynda esep bergen Statistika agenttigining basshysy Álihan Smayylov osynday kónilsiz mәlimdeme jasady. Ghalymdar Qazaqstan túrghyndarynyng qatary eleuli ósip jatqandyghyn anyqtapty. Bir quantarlyghy, búl baquatty Qazaq eline qaptap qonystanushy migranttardyng emes, negizinen, halqymyzdyng ózining tabighy ósimining esebinen bolyp otyr eken. Al bir qynjyltarlyghy, sonyng ózinde, StatAgenttikting esepteuinshe, qazaqstandyqtardyng sany 7 jyldan keyin 18,7 milliongha әzer jetpek.

Áriyne, búl - statisterding boljamy ghana. Alla búiyrtsa, qazaqtyng basy jeti jyl ishinde ýsh millionnan astamgha ósip, jiyrmadan da asyp jyghyluy ghajap emes. Úly dalamyz talay ghajayyptargha kuә bolghan. Onyng ýstine, memleket te ana men bala ólim-jitimin azaytu jolynda jan saluda. Búghan qosa, qazaqstandyqtardyng ómir jasyn úzartsaq, búl - qosymsha milliondy berer me edi?! Qazaqstan kóshbasshysy N.Nazarbaev 2020 jylgha qaray ómir sýruding ortasha úzaqtyghyn 72 jasqa jetkizu mindetin qoyghan kórinedi. Ázirge, byltyrghy qyrkýiekte «Núr Otan» HDP fraksiyasynyng keneytilgen oty-rysynda Ýkimet basshysy Kәrim Mәsimov mәlimdegenindey, Qazaqstanda ómir sýruding ortasha úzaqtyghy eki jylda ósip, endi 68,4 jasty qúraghan. Birneshe jyl búryn búl kórsetkish nebary 63 jastan aspaytyn. Eger tariyhqa ýniler bolsaq, qazaqstandyqtardyng eng joghary ómir sýru úzaqtyghy 1990 jyly tirkelipti (68,7 jas).

Sonymen, býginde halqymyzdyng sany 16 million 675 myng adamgha jetip otyr. 2000 jyldyng derekterimen salystyrghanda, qazaqstandyqtardyng qatary 10,6%-gha artypty. Yaghny on jyldan astam uaqytta on payyzdan sәl astamgha ghana úlghayghan. Statister «Qazaqstan túrghyndarynyng sany jyl sayyn shamamen 200 myndyq qarqynmen ósedi» degen boljamdy osy mәlimetke sýiene otyryp, eseptegen eken. Áytkenmen, qazaqstandyqtardyng әl-auqaty jaqsara berse, jaghdayyn jasasa, yntalandyrsa, yrza etse, qúrsaghy altyn analarymyzdyng eteginen bala saulamas pa?!

Desek te, el Ýkimeti әli de eskerui qajet mәseleler jeterlik. Mәselen, keybir sarapshylar sheneunikterding kedeyshilik shegin eng tómen dengeyde jasandy ústap túrghandyghy jóninde pikir aitady. Keshe memleketting bas statiysi, Qazaqstanda «taqyr kedey» dep, ailyq tabysy 13 myng tengeden aspaytyndar ghana atalatyndyghyn jetkizdi: «Árbir elde kedeyshilikting últtyq shegi degen bar, - dedi Á.Smayylov, - Qazaqstanda ol 13 487 tengeni qúraydy. Reseyde búl kórsetkish eki ese joghary. Qyrghyzstanda - 11 myng tengedey». Sonymen, bir uaqytta, bar is qarjygha kelip tireletin qazirgi zamanda respublikamyzda 20 myng tengege de ómir sýru qiyn ekendigi qúpiya emes. Biraq kedeyshilik shegi 20 myngha kóterilse, kedeyler sany artyp shygha kelmek. Osydan ýreylengen Ýki-metting oghan baruy neghaybil. Al jaqsy kórsetkish - jan semirtedi. Áriyne, sheneunikterding janyn!

«Bizde kedeyshilik dengeyi jyl sayyn tómendeude, - dep mәlimdedi StatAgenttik tóraghasy Á.Smayylov, - 2001 jylmen salystyrghanda, 7 ese, 2006 jylgha qaraghanda - 3 ese tómendedi!» Ras, ol auyldaghy kedeyshilik dengeyin qalanikimen salystyrugha da bolmaytyndyghyn, onyng ýstine ónirler arasynda da «ýlken aiyrmashylyq» barlyghyn moyyndady. Auylda kedeyler qatary, qalagha qaraghanda, 3 ese kóp kórinedi, al ónirler arasyndaghy kedeyshilik dengeyindegi aiyrmashylyqtar 5 esege deyin jetedi eken.

- Sonymen birge ondy ózgerister bayqaluda, - dep eleng etkizdi Álihan Smayylov. - Qor koeffisiyenti degen bar: elding eng bay 10 jәne eng kedey 10 adamynyng tabysy salystyrylady. Songhy onjyldyqta búlardyng arajigi 1,5 ese tómendedi. Búl azamattarymyzdyng әl-auqaty jaqsaryp kele jatqandyghyn kórsetedi.

Ókinishke qaray, Agenttik tóraghasy Qazaqstandaghy eng bay on adamnyng kimder ekendigin aitpay qoydy. Bir jaghynan, osy statistikanyng dәldigine kýmәn keltiru de kinә emes: azamattardyng tabystary men mýlikterin jappay deklarasiyalau jýrgizilmeytin elde eng bay on adamdy naqty anyqtau - beymýmkin emes pe? Elimizde baylar óz dәuletin kózding súghynan qorghap, jasyratyny bar. Deklarasiya tapsyratyn shendiler mal-mýlkin tughanynyng atyna tirkeydi. Búl «jaman әdetti» tyy ýshin memleket Qazaqstanda tabystardy jappay deklarasiyalaudy aldaghy 2013 jyly endirudi josparlaghan. Degenmen shyn mәninde, ol 2017 jyly ghana «ómirge joldama alady» degen Qarjy ministrligining aqpary bar.

Ayqyn da naqty statistikagha degen qajettilikting ótelmey otyrghandyghyna zang shygharushy biylik te keshe atqarushy biylikting nazaryn audardy. «Qolda qansha astyq, mal basy jәne qústyng bar ekendigi, sonday-aq auagha shygharylatyn lastaushy zattar, júmyspen qamtu, qazaqstandyqtardyng kiristeri men kedeyshiligi, ómir sýru dengeyi boyynsha dәl statistikalyq derekter saylaushylardyng ýlken qyzyghushylyghyn tudyryp otyr» dedi Mәjilis atynan qosymsha bayandama jasaghan palatanyng Ekonomikalyq reforma jәne ónirlik damu komiytetining tóraghasy Seyitsúltan Áyimbetov. Múnyng syrtynda ol Ýdemeli industriyalandyru boyynsha, Keden odaghy elderimen ózara saudanyng aghymdaghy kólemi, DSÚ-gha kiru turaly shynayy aqparattyq-statistikalyq mәlimettermen qamtamasyz etude qajettilik barlyghyn jasyrmady. Sondyqtan deputattar Agenttikting barlyq memlekettik jәne salalyq baghdar-lamalardyng oryndaluy, olardyng kórsetkishteri men indikatorlary turaly mәlimetterdi әzirleui jәne olardy «Taldau» jýiesine engizui qajettigin aitty.

Bir atap óter jayt, jyl sayynghy inflyasiya turaly resmy mәlimetterge qarapayym búqara týgil, deputattar da shýbә keltiredi eken. «Azamattar, әsirese, azyq-týlik pen tútynu baghasynyng toqtausyz ósuin sezetin halyqtyng osal toptary: «inflyasiya dengeyining ózgerui naryqtaghy shynayy baghagha nege sәikes kelmeydi?» degen súraqty jii qoyady, - dedi deputat Seyitsúltan Áyimbetov. - Mәselen,statistikanyng derekteri boyynsha, eger 2011 jylghy tamyzda jyldyq inflyasiya 9 payyzdy qúrasa, aghymdaghy jyldyng aqpan aiynyng sonynda ol 4,7 payyz dengeyinde qalyptasty. Yaghny inflyasiya 2 esege derlik azaydy. Búl rette tútynu tauarlary men qyzmetter kórsetu baghalary, nege ekeni belgisiz, respublikada tómendemey, tipti jekelegen audandarda kerisinshe, edәuir ósude».

Qalaulylar qazaqstandyq statisterding isining bir kemshiligin kózge týrtip kórsetti. Mәselen, olar salalyq vedomstvolardaghy sheneunikterding úsynghan aqparlaryna sýienip, statistika týzedi. Sondyqtan keshegi jiyn qorytyndysynda Parlament «respublikanyng shynayy әleumettik-ekonomikalyq jaghdayyn kórsetetin ekonomika sektorlary boyynsha naqty sifrlardy alu ýshin statistika organdary eng aldymen, tәuelsiz sarapshylardy, aldynghy qatarly ghylymy kadrlardy, jana innovasiyalyq tehnologiyalardy tartugha tiyis» degen úsynym bildirdi.

Áytpese basqa mekemening teris aqpary ýshin osy agenttikting tayaq jeytin kezderi bar. Mәselen, keshe deputat M.Tinikeev statorgan basshysyna kәrin tógip, ony shahtagha «qudy». «Shahter-regressnikter» boyynsha senderding Qaraghandy oblysy boyynsha statkomiytettering mynaday derekter beredi: tau-qazu mashiniysining ortasha jalaqysy - 87 myn, tireushi-krepilishik - 52 myn, ýngushi-prohodchik - 94 myn. Olardyng alatyny eng kem degende - 200 myn. Onday sandardy sender osy bayghús mýgedekterge әleumettik tólemderdi az tóleu ýshin әdeyi kórsetesinder!» dep shýilikti qalauly. Álihan Smayylov naqty kәsiporyn jibergen statesepterdi kóteruge uәde berip qútylmaq bolghan. Biraq búghan qanaghattanbaghan Múhtar Tinikeev oghan, qyzmetkerlerin ertip, shahtagha barudy, әlgi adamdardyng qanday jaghdayda júmys jasaytyndyghyn kórudi úsyndy.

Ayhan ShÁRIP

«Ayqyn» gazeti