Kәri qúrlyqty tәmsil etken bir oishyl: «Jauyryny jer iyiskep jatyp, ózin jenimpaz sezinu tek sayasatta ghana kezdesedi», - depti. Jaryqtyqtyng sayasattyng sorpasyn ishken-ishpegeni bizge beymәlim. Biraq Reseyding NATO-daghy túraqty ókili Dmitriy Rogozindi tyndasan, Edgar Fos әdemi teneuin kimderge baghyshtaghanyn angharu mashaqat emes.

Kәri qúrlyqty tәmsil etken bir oishyl: «Jauyryny jer iyiskep jatyp, ózin jenimpaz sezinu tek sayasatta ghana kezdesedi», - depti. Jaryqtyqtyng sayasattyng sorpasyn ishken-ishpegeni bizge beymәlim. Biraq Reseyding NATO-daghy túraqty ókili Dmitriy Rogozindi tyndasan, Edgar Fos әdemi teneuin kimderge baghyshtaghanyn angharu mashaqat emes.

Múndayda «Mәskeuding mýddesi degende, jalanash qolmen jaugha shabatyn  Rogozin myrza ne aityp edi?»  degen saual qylang beredi, әlbette. Ótken júmanyng sonynda aq tilekti Astana Soltýstik Atlantikalyq әskery odaq pen bir kezderi baqayshaghyna deyin qarulanghan Kenes Odaghynyng býgingi mirasqory Reseyding «aytys alanyna» ainaldy. Orystyng «suyrypsalma aqyny» Rogozin NATO-nyng qauipsizdikke arnalghan III forumy barysynda kýtpegen jerden sóiledi, sóilegende býy dedi: «Mәselenki, adal әielding qoshemetshileri bolady. Yaghny onday әiel kýieuine berilgen. Alayda ózine gýl syilaytyn serileri bar. Mine, NATO - Qazaqstannyng qoshemetshisi. Al Qazaqstan eng әueli búrynghy KSRO-nyng belomyrtqasy Reseyge ýilengen nemese kýieuge shyqqan (kim, qalay oilaydy? Ózi bilsin). Bizding etene, tuysqan, otbasylyq baylanysymyzdy tәtti kýlshesin әkelip, únaugha tyrysatyn basqa janúyalarmen aradaghy qarym-qatynaspen salystyrugha әste kelmeydi. Mening oiymsha, Qazaqstan basshylyghy múnyng bәri naqty dәiekke negizdelgen keleshek emes, borkemik sandyraq ekenin ózi de týsinedi. NATO Bas hatshysy Yaap de Hoop Sheffer de qarap qalghan joq. «Men NATO-ny eshkimning de kónildesi dep eseptemeymin. Bizding óz sayasy rólimiz bar. Men tikeley Ortalyq Aziyamen ainalysamyn. Biraq týrli sipatta».
Sózben sýzisudi jiliktep jatpayyq. Basy ashyq nәrse - teristik kórshidegi rogozinder bizding basqalarmen barys-kelisimizdi, qoyan-qoltyq aralasqanymyzdy qalamaydy. Mәskeudi aitasyz, bizdegi Vadim Boreyko degen jurnalist: «Kerbez kópqyrly (kópvektorlyq) saya­satymen qiyandaghy hәm túmsyq týbindegi qoshemetshilerding basyn ainaldyrghan elimizding ózi kinәli», - dep salypty. Tilshining satiragha iyek artugha tyrysqan sóilemin de taldamay-aq qoyalyq. Aytpasa da týsinikti. Biraq múnday «dualy uәjden» keyin bireudi «ýlken agha» dep, tek sonyng aldynda  elpektemey, kópshlikpen terezesi teng memleket retinde aralasugha mýmkindik beretin kópqyrly sayasatymyzdan aiyrylmaghan abzal-au degen úigharym jasadyq. Álemdik dәstýrli dinderding qúryltayy da qúlashty kenge sermeuding dúrystyghyn dәleldeydi.

Qarghanyng miyn qaynatatyn shildening shymyldyghy ashylysymen, Astana tórine aishyghyn asynghan, sәldesin oranyp, kiypesin kiygen kisiler aghyla bastady. Abdyramanyz, Elorda ekinshi Babylgha (Vavilongha) ainalghan joq. Alayda Jer sharyn en jaylaghan últtardy ortaq senimge úiystyrghan dinder jetekshilerin jinau arqyly Astana asqaq maqsatyna taghy bir taban jaqyndady. Osymen ýshinshi ret. Álemdik jәne dәstýrli dinder sezine búl joly 77 delegasiya qatysqanyna qarap, dinamika bar dersiz.

Mysalgha, 2003 jylghy birinshi jiyngha 17 delegasiya qatyssa, ekinshi sezding júmysyna 29 delegasiya aralasty. Endeshe, Astana sezining osy jyldar aralyghynda bedel jinap, mәrtebesi óskenine ýsh jyl boyy ony ýzdige kýtetinderding kóbeygeni aighaq bolsa kerek.
Alqaly jiyndy Elbasy Núrsúltan Nazarbaev sóz sóilep ashty. «Adamzatqa ortaq qúndylyqtardy jinaqtap, ortagha salyp, oy bólisip, órkeniyetter ýndestigin nyghaytsaq degen izgi maqsat, asyl múrattar sizderdi Astana qalasyna toptastyryp otyr. Astana tórinde osy kýnderi sizder tarapynan aitylatyn saliqaly sóz, salmaqty úsynystar dýniyening týkpir-týkpirine tarap, Jer sharynda beybitshilik pen ózara bәtualastyqtyng ornyghuyna septigin tiygizedi degen ýmittemin», - dedi Elbasy. Sonymen birge, Núrsúltan Ábishúly elimizde 3200-ge juyq meshit, shirkeu jәne ghibadathananyng júmys istep jatqanyn, Astanada bes myndyq adam bir mezette minәjat ete alatyn meshitting irgetasy qalanghanyn da atap ótti. Aytqanday, dinder toghysqan  jiynda Elbasy jana әlemdik qúrylymnyn  negizderin tújyrymdap berdi. Mysalgha, alayaqtyq pen ysyrapshyldyqqa jol berilmeytin, adal hәm qayyrymdy әlemdik qarjylyq, valutalyq jýieni ústyn etetin ekonomikalyq ýlgi, ekinshisi - aldynghy oryngha jekelegen alpauyttardyng emes, júmyr әlemning mýddesin qoyatyn, halyqtar «ýlken» men «kishi», «jaqsy» jәne «jaman» bolyp bólinbeytin, teng dәrejedegi әriptestik pen ózara dialogqa iyek artqan elder arasyndaghy qarym-qatynastardyng sayasy modeli, ýshinshisi - ghalamdyq qauipsizdikti qamtamasyz etuge janasha kózqaras. Dayyn konsepsiyany bir-birimen bastary syiyspay jýrgen sayasatkerler qaperine alyp, qúlaqtaryna ilse, iygi....

Al jiyngha qatysqan Izraili basshysy Shimon Peres músylman әlemi elderin Qazaq elinde kelisim ýsteline otyrugha shaqyrdy. «Bizding bәrimiz beybit bastamalardy qoldaugha tiyispiz, - dedi  Peres. - Qazir kezde Izrailige qatysty arab elderining ústanymy ózgere bastady. Biz búrynghy ýsh «bolmaydydan» - «Izrailimen kelissóz jýrgizilmeydi!», «Izraili memleketin tanugha - bolmaydy!» jәne «Izrailimen beybit ómir bolmaydy!» degen úrandardan alystay bastaghanyna kuә boludamyz. Men arabtyq beybitshil baghdarlamanyng bastamashylaryna qayyrylamyn! IYerusalimde, Ár Riyadta jinalayyq, mýmkin bolsa, Qazaqstangha kelinizder».
Býkilәlemdik Islam ligasynyng Bas hatshysy Sheyh Abdalla ben Ábdeli Múhsin Át Týrky bolsa búl jiynnyng Saud Arabiyasy patshasy Abdalla Ibn Ábdel Ázizding týrli dinder men mәdeniyetter arasyndaghy dialogty ilgeriletu boyynsha bastamasymen múrattas ekendigin mәlim etti. «Bizding zamanda adamzat sanasyn biyleushi oishyl túlghalardyng әr aluan dinder men mәdeniyetter arasyndaghy yntymaqtastyq formalary turaly úsynys talap etilip otyr. Búl sezd soghan jauap tabu ýshin ontayly dialog alany bolyp tabylady», - dedi ol. Býkilәlemdik luteran federasiyasynyng Bas hatshysy Ishmaeli Noko Qazaqstannyng «yqpaldy elge» ainalyp kele jatqanyn, endi jay ýndeu joldap qoya salmay, salmaqty is-sharalardy qolgha alugha tiyistigin qadap túryp aitty.

Qorytyndylay kelgende, osy sezde N.Nazarbaev әlemdik qúrylymnyng jana konsepsiyasyn úsyndy. Álemdik dinbasylardyng kenesin qúru turaly úsynys tastady. Al Peres arab elderimen dostasugha peyil tanytty. Nәtiyjesinde, qazaq elining «dinaralyq tatulyqtyng ordasy» retindegi imidji syrt kózge irrasionaldy týrde ósti. Taghy bir útymdy túsy - әnsheyinde bir-birine tiksine qaraytyn din ókilderi arqasyn kenge salyp, beymaral kýide әngime tiyegin aghytty. Al múnday jaghymdy rәuishte til tabysyp, pikir alysu da onay bolady emes pe?

Keshe Foster «piramidasynyn» keng dәlizderi 35 elden kelgen meymandardan bosady. Qonaqtar eline qaytty. Kónilde ne qaldy? Jiynda elimizde osymen besinshi sinagoga ashylatyny belgili boldy. Jatsynbaushylyq nemese toleranttylyq termiynin qayta-qayta auyzgha alghan qaysybir sheshender «TMD kenistiginde basqa eshbir elde múnshama sinagoga joq, - dep lepirdi. «Diny nanym-senim bostandyghy turaly» Zanymyz solay solqyldaq bolyp qala bere me?» degen saual da kókeydi mazalaydy. Bir qyzyghy, Fransiya siyaqty dindi qoghamnan oqshaulau ýshin laisizm sayasatyn jýrgizu kerek deytinder de,  Iran sekildi Islamdy ortaq iydeyagha ainaldyrudy dúrys kóretinder de bar. Jalpy, kópqyrly sayasattyng útymdy túsy bir nýktege ýnilmey, qily baghytqa qaraugha mýmkindik beredi.

«Jas qazaq» gazeti, №26 (03.06.2009)