Kezinde qazaq ziyalylary ómirde óz oryndaryn oiyp túryp alu ýshin orys, evrey nemese tatar qyzdaryn kelin etip alghan edi... Býginde kerisinshe qazaqtyng әleueti men sayasy salmaghy artqandyqtan ba, qazaqtan kelin alyp jatqandardyng qatary kóbeyip keledi...

El arasyndaghy diplomatiyalyq qa­tynasty nyghaytu maqsatynda ejelden beri qoldanylyp kele jatqan búl ýrdis qazaq jerinde sonau ýsh jýzding basyn qosqan Abylay hannyng zamanynan bermen qaray kele jatqany, yaghni, qazaq jeri men elin jau qolynan aman saqtap qalu ýshin Abylay hannyng ózi bastap Qytay men Jonghardyng qyzdaryn qalynmalyn tólep әiel etkeni tarihtan ayan. Sodan beri ózge últpen qúda bolyp qyz alyp, qyz berisu, sóitip, qan aralastyryp, qúiryq-bauyr jeu dәstýrge ainalyp ketken edi.

Qazir, ózge el azamatynyng eteginen ústaghan qyzdarymyzdyng sany kýn sanap artyp keledi. Jalpy statistikagha jýginsek, orta eseppen elimizde bir jylda 100 myng neke tirkelse, sonyng 20 payyzy ózge elding azamattarymen bolatyn kórinedi.

Samal ÁBILDINA, Aqmola oblysy Ádilet departamentining AHAJ bólimining bas mamany:

Kezinde qazaq ziyalylary ómirde óz oryndaryn oiyp túryp alu ýshin orys, evrey nemese tatar qyzdaryn kelin etip alghan edi... Býginde kerisinshe qazaqtyng әleueti men sayasy salmaghy artqandyqtan ba, qazaqtan kelin alyp jatqandardyng qatary kóbeyip keledi...

El arasyndaghy diplomatiyalyq qa­tynasty nyghaytu maqsatynda ejelden beri qoldanylyp kele jatqan búl ýrdis qazaq jerinde sonau ýsh jýzding basyn qosqan Abylay hannyng zamanynan bermen qaray kele jatqany, yaghni, qazaq jeri men elin jau qolynan aman saqtap qalu ýshin Abylay hannyng ózi bastap Qytay men Jonghardyng qyzdaryn qalynmalyn tólep әiel etkeni tarihtan ayan. Sodan beri ózge últpen qúda bolyp qyz alyp, qyz berisu, sóitip, qan aralastyryp, qúiryq-bauyr jeu dәstýrge ainalyp ketken edi.

Qazir, ózge el azamatynyng eteginen ústaghan qyzdarymyzdyng sany kýn sanap artyp keledi. Jalpy statistikagha jýginsek, orta eseppen elimizde bir jylda 100 myng neke tirkelse, sonyng 20 payyzy ózge elding azamattarymen bolatyn kórinedi.

Samal ÁBILDINA, Aqmola oblysy Ádilet departamentining AHAJ bólimining bas mamany:

- Elimiz óz tәuelsizdigin alghaly beri qazaq qyzdary arasynda ózge últ ókil­derine túrmysqa shyghushylar qatary artyp keledi. Ásirese, bizdegi mәlimetke nazar audarsanyz, qazaq qyzdary kórshiles Re­sey, ózbek, qyrghyz jәne týrik azamattaryna túrmysqa shyghugha qarsy emestigin kóresiz. Tipti, songhy kezde Izraili, Germaniya men Pәkistan azamattaryna da shyqqan qazaq qyzdarynyng sany kýrt ósken.

Ádilet departamenti bergen mәlimet­terge qaraghanda, elimizde jiyenderding de sany jyldan-jylgha jedel qarqynmen ósip keledi. Aqmola oblysynyng ózinde ghana 2011 jyldyng qorytyndysy boyyn­sha, bir jylda 6273 neke qiylsa, sonyng 227-sinde qazaqtar ózge diaspora ókil­derimen nekelesken.

Nartay YSQAQOV, Aqmola oblystyq mәslihatynyng deputaty:

- Últ pen úlystyng ózara qarym-qaty­nasynda tonnyng ishki bauynday bolyp ara­lasu memleketting de irgesin myqty etip, bereke men birlikting shyraghyn jaghady. Bizding elimizdegi últtardyng tarihy taghdyr­lary astasyp jatqandyqtan bir-birin ózara bauyr tartady. Óitkeni bizding eldi qiyn-qystau kezende panalap, saya tapqan әrbir últ qazaqqa qaryzdar.

Sonymen, birqatar elge tútqa bolar azamattardyng pikiri osynday oigha sayady. Yaghni, býginde tatulyqtyng túraghy, beybit­shilikting mekeni bolyp әlem elderine ýlgi bolghan - qazaq elining gýldene týsuine týrli últtar arasyndaghy neke esh qanday kedergi bola almaydy.

Alayda sayasattyng shoqparyn beline qystyryp jýrgender aralas nekening sayasy astary qazaq ýshin eki úshty bolady degen pikirde.

Ásirese, qytaydyn, ózbek pen qyr­ghyzdyng qazaq qyz­daryna qúmarlyghy­nyng artyp kele jat­qanyna olar alanday qa­raydy.

Qayrat ABAYDOLLAEV, Aqmola oblystyq mәslihatynyng deputaty:

- Aralas neke elimizge ýlken qater tóndirui yqtimal. Óitkeni halqy jyldan-jylgha kemerinen asyp, jerine syimay jatqan Qytaydyng Ortalyq Aziya elderine qazirding ózinde osy әdispen erkin enip kele jatqany bayqalyp keledi. Sondyqtan irgemizding býtindigin, tәuelsizdigimizding bayan­dylyghyn oilasaq, aralas nekege asa saqtyqpen qarauymyz kerek.

Ýlken sayasatty sarapqa salyp jýrgen birqatar sayasattanushylar aldaghy bes jyl­da qazaq jerine 5 milliongha tarta Qytaydyng enui mýmkin ekenin aituda.

Kezinde Aset Vasueva esimdi cheshen qyzy reseylik «NTV» telearnasynyng betke ústar jurnalisterining biri bolghan. Aset jýr­gizetin «Strana y miyr», «Segodnya» syndy baghdarlamalardyng reytingi sha­ryq­­tap, sheshen qyzy telejúldyzgha ainal­dy. Sol Asetting bir súhbatynda: «Mahabbat degen tanghajayyp sezimdi bastan ót­kergim keledi. Biraq basqa últtyng ókilin sýng arqyly ózin tughan halqynan, úl­tynan, otbasynan, dәstýrinen ajyratqan adamnyng aldy - týnek. Ol qaranghylyqqa batyrady. Shynymdy aitsam, men mún­day nekelerdi qúptamaymyn da, moyyn­damay­myn da», - degeni bar.

Yaghny sheshen qyzy últtyng qany búzyl­mas ýshin aralas nekege qarsy ekenin ashyq aitqan.

Degenmen basqa últ ókilderimen shany­raq qúrghandar ata-ananyng qarsylyghyna qaramay otbasyn qúrsa da, baqytty otbasy bolyp tirlik keship jatqandar da bar­shylyq. Mәselen, kókshetaulyq qazaq Sә­bit Jantaev pen kәris qyzy Elena Lu osydan jeti jyl búryn nekelerin qighan.

Sәbit JANTAEV, taghdyryn ózge últpen baylanystyrghan:

- Mening oiymsha, mahabbat bar jerde eshqanday da kedergi boluy tiyis emes. Pәk te adal sezim barlyq әlemdegi kýshterden artyq dep esepteymin. Meyli, ol qay últtyng ókili bolsyn, sýiispenshilik bolsa, bәri de jaqsy bolady. Al aralas neke mem­leketting mýddesine qayshy keledi degen pikirmen mýlde kelispeymin.

Eng bastysy, eldegi tynyshtyq pen be­reke-birlikting ortaymauy qajettigin basty baghyt ústanghan son, búghan da hosh deyik. Biraq qazaqty ózge últpen úiys­tyrghan múnday «qúdalyq» qauipsizdigimizge iygi yqpalyn tiygizgenimen, últtyng bola­shaghyna keri әser etip jýrmey me degen beymaza oy da mazalaydy.

Sebebi, jyl sayyn jýzdegen últ tarih sahnasynan tútas últ retinde mәngilik joyy­lyp ketu qaupimen betpe-bet kelip otyr. Sonda әlem boyynsha 15 milliongha jeter-jetpes qazaqqa ne istemek kerek. Qazaqqa eng aldymen irilik qajet. Ár qazaq ózgege emes, ózgeni sinirip alu әdisimen ómir sýrudi iygerui kerek.

Sayasy sahna osylay dep ýn qatsa da, býgingi jaghdayda jýzden astam últty bir shanyraq astynda biriktirip, tatulyqtyng әlemdegi aishyqty úyasy bolyp otyrghan qazaq eli erkindik pen azattyqtyn, birlik pen berekening ýlgisin tanytyp keledi. Kezinde tәuelsizdik alghan qazaq el bola almaydy, erten-aq jýz-jýzge bólinip, toz-toz shyghyp ydyrap ketedi degenderding kó­meyine qúm qúiyldy. Tәuelsizdik alghan jiyrma jyl ishinde qazaqtyng jetken qa­rymdy jetistikterin әlem moyyndap, azuy alty qarys alyp elderding ózi sanasatyn dengeyge jetti.

Qazaqstan kóp últty jәne kóp dindi memleket bolghandyqtan aradaghy yntymaq pen birlikti saqtau - basty mәsele. Osyghan oray 2011 jyldan bastap Elbasy Núrsúl­tan Nazarbaev: «1 mamyr - Qazaqstan halqynyng birligi kýnine» asa mәn beru qajettigin, meyramdy toylauda túraqtylyq pen tútastyqty myzghymastay etuge bolatyn ýlken kýsh túrghandyghyn basa atap ótken edi.

Áriyne, «Bylay tartsang ógiz ólip, olay tartsa arba synatyn» zamanda tarazy basyn teng ústap, júrtymyz ben memleketting tynyshtyghy men túraqtylyghyn saqtau el tizginin ústaghan azamattardan ýlken jauapkershilik kýtetini aqiqat. Sondyqtan, elimizding basty qazynasy, hәm úly múrasy - tәuelsizdikting tamyryn núrlandyryp, bay­taq meken Otanymyzdy úrpaqqa taza saqtap qalsaq degen oiymyz bar.

Abzal ALPYSBAYÚLY, Kókshetau

«Alash ainasy» gazeti