ارالاس نەكە بىرلىگىمىزگە ىقپال ەتە مە؟!
كەزىندە قازاق زيالىلارى ومىردە ءوز ورىندارىن ويىپ تۇرىپ الۋ ءۇشىن ورىس، ەۆرەي نەمەسە تاتار قىزدارىن كەلىن ەتىپ العان ەدى... بۇگىندە كەرىسىنشە قازاقتىڭ الەۋەتى مەن ساياسي سالماعى ارتقاندىقتان با، قازاقتان كەلىن الىپ جاتقانداردىڭ قاتارى كوبەيىپ كەلەدى...
ەل اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قاتىناستى نىعايتۋ ماقساتىندا ەجەلدەن بەرى قولدانىلىپ كەلە جاتقان بۇل ءۇردىس قازاق جەرىندە سوناۋ ءۇش ءجۇزدىڭ باسىن قوسقان ابىلاي حاننىڭ زامانىنان بەرمەن قاراي كەلە جاتقانى، ياعني، قازاق جەرى مەن ەلىن جاۋ قولىنان امان ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ابىلاي حاننىڭ ءوزى باستاپ قىتاي مەن جوڭعاردىڭ قىزدارىن قالىڭمالىن تولەپ ايەل ەتكەنى تاريحتان ايان. سودان بەرى وزگە ۇلتپەن قۇدا بولىپ قىز الىپ، قىز بەرىسۋ، ءسويتىپ، قان ارالاستىرىپ، قۇيرىق-باۋىر جەۋ داستۇرگە اينالىپ كەتكەن ەدى.
قازىر، وزگە ەل ازاماتىنىڭ ەتەگىنەن ۇستاعان قىزدارىمىزدىڭ سانى كۇن ساناپ ارتىپ كەلەدى. جالپى ستاتيستيكاعا جۇگىنسەك، ورتا ەسەپپەن ەلىمىزدە ءبىر جىلدا 100 مىڭ نەكە تىركەلسە، سونىڭ 20 پايىزى وزگە ەلدىڭ ازاماتتارىمەن بولاتىن كورىنەدى.
سامال ءابىلدينا، اقمولا وبلىسى ادىلەت دەپارتامەنتىنىڭ احاج ءبولىمىنىڭ باس مامانى:
كەزىندە قازاق زيالىلارى ومىردە ءوز ورىندارىن ويىپ تۇرىپ الۋ ءۇشىن ورىس، ەۆرەي نەمەسە تاتار قىزدارىن كەلىن ەتىپ العان ەدى... بۇگىندە كەرىسىنشە قازاقتىڭ الەۋەتى مەن ساياسي سالماعى ارتقاندىقتان با، قازاقتان كەلىن الىپ جاتقانداردىڭ قاتارى كوبەيىپ كەلەدى...
ەل اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قاتىناستى نىعايتۋ ماقساتىندا ەجەلدەن بەرى قولدانىلىپ كەلە جاتقان بۇل ءۇردىس قازاق جەرىندە سوناۋ ءۇش ءجۇزدىڭ باسىن قوسقان ابىلاي حاننىڭ زامانىنان بەرمەن قاراي كەلە جاتقانى، ياعني، قازاق جەرى مەن ەلىن جاۋ قولىنان امان ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ابىلاي حاننىڭ ءوزى باستاپ قىتاي مەن جوڭعاردىڭ قىزدارىن قالىڭمالىن تولەپ ايەل ەتكەنى تاريحتان ايان. سودان بەرى وزگە ۇلتپەن قۇدا بولىپ قىز الىپ، قىز بەرىسۋ، ءسويتىپ، قان ارالاستىرىپ، قۇيرىق-باۋىر جەۋ داستۇرگە اينالىپ كەتكەن ەدى.
قازىر، وزگە ەل ازاماتىنىڭ ەتەگىنەن ۇستاعان قىزدارىمىزدىڭ سانى كۇن ساناپ ارتىپ كەلەدى. جالپى ستاتيستيكاعا جۇگىنسەك، ورتا ەسەپپەن ەلىمىزدە ءبىر جىلدا 100 مىڭ نەكە تىركەلسە، سونىڭ 20 پايىزى وزگە ەلدىڭ ازاماتتارىمەن بولاتىن كورىنەدى.
سامال ءابىلدينا، اقمولا وبلىسى ادىلەت دەپارتامەنتىنىڭ احاج ءبولىمىنىڭ باس مامانى:
- ەلىمىز ءوز تاۋەلسىزدىگىن العالى بەرى قازاق قىزدارى اراسىندا وزگە ۇلت وكىلدەرىنە تۇرمىسقا شىعۋشىلار قاتارى ارتىپ كەلەدى. اسىرەسە، بىزدەگى مالىمەتكە نازار اۋدارساڭىز، قازاق قىزدارى كورشىلەس رەسەي، وزبەك، قىرعىز جانە تۇرىك ازاماتتارىنا تۇرمىسقا شىعۋعا قارسى ەمەستىگىن كورەسىز. ءتىپتى، سوڭعى كەزدە يزرايل، گەرمانيا مەن پاكىستان ازاماتتارىنا دا شىققان قازاق قىزدارىنىڭ سانى كۇرت وسكەن.
ادىلەت دەپارتامەنتى بەرگەن مالىمەتتەرگە قاراعاندا، ەلىمىزدە جيەندەردىڭ دە سانى جىلدان-جىلعا جەدەل قارقىنمەن ءوسىپ كەلەدى. اقمولا وبلىسىنىڭ وزىندە عانا 2011 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، ءبىر جىلدا 6273 نەكە قيىلسا، سونىڭ 227-سىندە قازاقتار وزگە دياسپورا وكىلدەرىمەن نەكەلەسكەن.
نارتاي ىسقاقوۆ، اقمولا وبلىستىق ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى:
- ۇلت پەن ۇلىستىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسىندا توننىڭ ىشكى باۋىنداي بولىپ ارالاسۋ مەملەكەتتىڭ دە ىرگەسىن مىقتى ەتىپ، بەرەكە مەن بىرلىكتىڭ شىراعىن جاعادى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى ۇلتتاردىڭ تاريحي تاعدىرلارى استاسىپ جاتقاندىقتان ءبىر-ءبىرىن ءوزارا باۋىر تارتادى. ويتكەنى ءبىزدىڭ ەلدى قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە پانالاپ، سايا تاپقان ءاربىر ۇلت قازاققا قارىزدار.
سونىمەن، بىرقاتار ەلگە تۇتقا بولار ازاماتتاردىڭ پىكىرى وسىنداي ويعا سايادى. ياعني، بۇگىندە تاتۋلىقتىڭ تۇراعى، بەيبىتشىلىكتىڭ مەكەنى بولىپ الەم ەلدەرىنە ۇلگى بولعان - قازاق ەلىنىڭ گۇلدەنە تۇسۋىنە ءتۇرلى ۇلتتار اراسىنداعى نەكە ەش قانداي كەدەرگى بولا المايدى.
الايدا ساياساتتىڭ شوقپارىن بەلىنە قىستىرىپ جۇرگەندەر ارالاس نەكەنىڭ ساياسي استارى قازاق ءۇشىن ەكى ۇشتى بولادى دەگەن پىكىردە.
اسىرەسە، قىتايدىڭ، وزبەك پەن قىرعىزدىڭ قازاق قىزدارىنا قۇمارلىعىنىڭ ارتىپ كەلە جاتقانىنا ولار الاڭداي قارايدى.
قايرات ابايدوللاەۆ، اقمولا وبلىستىق ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى:
- ارالاس نەكە ەلىمىزگە ۇلكەن قاتەر ءتوندىرۋى ىقتيمال. ويتكەنى حالقى جىلدان-جىلعا كەمەرىنەن اسىپ، جەرىنە سىيماي جاتقان قىتايدىڭ ورتالىق ازيا ەلدەرىنە قازىردىڭ وزىندە وسى ادىسپەن ەركىن ەنىپ كەلە جاتقانى بايقالىپ كەلەدى. سوندىقتان ىرگەمىزدىڭ بۇتىندىگىن، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ باياندىلىعىن ويلاساق، ارالاس نەكەگە اسا ساقتىقپەن قاراۋىمىز كەرەك.
ۇلكەن ساياساتتى ساراپقا سالىپ جۇرگەن بىرقاتار ساياساتتانۋشىلار الداعى بەس جىلدا قازاق جەرىنە 5 ميلليونعا تارتا قىتايدىڭ ەنۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتۋدا.
كەزىندە اسەت ۆاتسۋەۆا ەسىمدى چەشەن قىزى رەسەيلىك «نتۆ» تەلەارناسىنىڭ بەتكە ۇستار جۋرناليستەرىنىڭ ءبىرى بولعان. اسەت ءجۇرگىزەتىن «سترانا ي مير»، «سەگودنيا» سىندى باعدارلامالاردىڭ رەيتينگى شارىقتاپ، شەشەن قىزى تەلەجۇلدىزعا اينالدى. سول اسەتتىڭ ءبىر سۇحباتىندا: «ماحاببات دەگەن تاڭعاجايىپ سەزىمدى باستان ءوتكەرگىم كەلەدى. بىراق باسقا ۇلتتىڭ وكىلىن ءسۇيۋ ارقىلى ءوزىن تۋعان حالقىنان، ۇلتىنان، وتباسىنان، داستۇرىنەن اجىراتقان ادامنىڭ الدى - تۇنەك. ول قاراڭعىلىققا باتىرادى. شىنىمدى ايتسام، مەن مۇنداي نەكەلەردى قۇپتامايمىن دا، مويىندامايمىن دا»، - دەگەنى بار.
ياعني شەشەن قىزى ۇلتتىڭ قانى بۇزىلماس ءۇشىن ارالاس نەكەگە قارسى ەكەنىن اشىق ايتقان.
دەگەنمەن باسقا ۇلت وكىلدەرىمەن شاڭىراق قۇرعاندار اتا-انانىڭ قارسىلىعىنا قاراماي وتباسىن قۇرسا دا، باقىتتى وتباسى بولىپ تىرلىك كەشىپ جاتقاندار دا بارشىلىق. ماسەلەن، كوكشەتاۋلىق قازاق ءسابيت جانتاەۆ پەن كارىس قىزى ەلەنا ليۋ وسىدان جەتى جىل بۇرىن نەكەلەرىن قيعان.
ءسابيت جانتاەۆ، تاعدىرىن وزگە ۇلتپەن بايلانىستىرعان:
- مەنىڭ ويىمشا، ماحاببات بار جەردە ەشقانداي دا كەدەرگى بولۋى ءتيىس ەمەس. پاك تە ادال سەزىم بارلىق الەمدەگى كۇشتەردەن ارتىق دەپ ەسەپتەيمىن. مەيلى، ول قاي ۇلتتىڭ وكىلى بولسىن، سۇيىسپەنشىلىك بولسا، ءبارى دە جاقسى بولادى. ال ارالاس نەكە مەملەكەتتىڭ مۇددەسىنە قايشى كەلەدى دەگەن پىكىرمەن مۇلدە كەلىسپەيمىن.
ەڭ باستىسى، ەلدەگى تىنىشتىق پەن بەرەكە-بىرلىكتىڭ ورتايماۋى قاجەتتىگىن باستى باعىت ۇستانعان سوڭ، بۇعان دا حوش دەيىك. بىراق قازاقتى وزگە ۇلتپەن ۇيىستىرعان مۇنداي «قۇدالىق» قاۋىپسىزدىگىمىزگە يگى ىقپالىن تيگىزگەنىمەن، ۇلتتىڭ بولاشاعىنا كەرى اسەر ەتىپ جۇرمەي مە دەگەن بەيمازا وي دا مازالايدى.
سەبەبى، جىل سايىن جۇزدەگەن ۇلت تاريح ساحناسىنان تۇتاس ۇلت رەتىندە ماڭگىلىك جويىلىپ كەتۋ قاۋپىمەن بەتپە-بەت كەلىپ وتىر. سوندا الەم بويىنشا 15 ميلليونعا جەتەر-جەتپەس قازاققا نە ىستەمەك كەرەك. قازاققا ەڭ الدىمەن ىرىلىك قاجەت. ءار قازاق وزگەگە ەمەس، وزگەنى ءسىڭىرىپ الۋ ادىسىمەن ءومىر ءسۇرۋدى يگەرۋى كەرەك.
ساياسي ساحنا وسىلاي دەپ ءۇن قاتسا دا، بۇگىنگى جاعدايدا جۇزدەن استام ۇلتتى ءبىر شاڭىراق استىندا بىرىكتىرىپ، تاتۋلىقتىڭ الەمدەگى ايشىقتى ۇياسى بولىپ وتىرعان قازاق ەلى ەركىندىك پەن ازاتتىقتىڭ، بىرلىك پەن بەرەكەنىڭ ۇلگىسىن تانىتىپ كەلەدى. كەزىندە تاۋەلسىزدىك العان قازاق ەل بولا المايدى، ەرتەڭ-اق ءجۇز-جۇزگە ءبولىنىپ، توز-توز شىعىپ ىدىراپ كەتەدى دەگەندەردىڭ كومەيىنە قۇم قۇيىلدى. تاۋەلسىزدىك العان جيىرما جىل ىشىندە قازاقتىڭ جەتكەن قارىمدى جەتىستىكتەرىن الەم مويىنداپ، ازۋى التى قارىس الىپ ەلدەردىڭ ءوزى ساناساتىن دەڭگەيگە جەتتى.
قازاقستان كوپ ۇلتتى جانە كوپ ءدىندى مەملەكەت بولعاندىقتان اراداعى ىنتىماق پەن بىرلىكتى ساقتاۋ - باستى ماسەلە. وسىعان وراي 2011 جىلدان باستاپ ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ: «1 مامىر - قازاقستان حالقىنىڭ بىرلىگى كۇنىنە» اسا ءمان بەرۋ قاجەتتىگىن، مەيرامدى تويلاۋدا تۇراقتىلىق پەن تۇتاستىقتى مىزعىماستاي ەتۋگە بولاتىن ۇلكەن كۇش تۇرعاندىعىن باسا اتاپ وتكەن ەدى.
ارينە، «بىلاي تارتساڭ وگىز ءولىپ، ولاي تارتسا اربا سىناتىن» زاماندا تارازى باسىن تەڭ ۇستاپ، جۇرتىمىز بەن مەملەكەتتىڭ تىنىشتىعى مەن تۇراقتىلىعىن ساقتاۋ ەل تىزگىنىن ۇستاعان ازاماتتاردان ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك كۇتەتىنى اقيقات. سوندىقتان، ەلىمىزدىڭ باستى قازىناسى، ءھام ۇلى مۇراسى - تاۋەلسىزدىكتىڭ تامىرىن نۇرلاندىرىپ، بايتاق مەكەن وتانىمىزدى ۇرپاققا تازا ساقتاپ قالساق دەگەن ويىمىز بار.
ابزال الپىسبايۇلى، كوكشەتاۋ
«الاش ايناسى» گازەتى
