Juyrda danqty da ardaqty aghamyz Asanәli Áshimov 75 jasqa toldy. Artynsha, «Asanәli sahnadan ketipti» - degen әngime tarady. Mәn-jaydy aghanyng ózinen bilmek boldyq. Alayda aghamyz shetelde demalyp jatqanyn aitty. Aragha uaqyt salyp taghy habarlastyq. Auruhanada eken. Alashtyng ataqty akterining kónilin súrap auruhanagha bardyq. Az-kem әngime barysynda biraz jaytqa qanyqtyq.

Tiri jýrgennen keyin birnәrse jasau kerek

Juyrda danqty da ardaqty aghamyz Asanәli Áshimov 75 jasqa toldy. Artynsha, «Asanәli sahnadan ketipti» - degen әngime tarady. Mәn-jaydy aghanyng ózinen bilmek boldyq. Alayda aghamyz shetelde demalyp jatqanyn aitty. Aragha uaqyt salyp taghy habarlastyq. Auruhanada eken. Alashtyng ataqty akterining kónilin súrap auruhanagha bardyq. Az-kem әngime barysynda biraz jaytqa qanyqtyq.

Tiri jýrgennen keyin birnәrse jasau kerek

- Akter sahnagha kire bilui kerek, sosyn sodan kete bilui kerek. Jas keldi, partnerlar ketti. Ólgeni óldi. Ólmegeni qartaydy. Jastardyng arasynda salpaqtap jýre beruge de ynghaysyz. Teke siyaqty bas bolyp jýruge de bolady ishinde. Biraq shayqalaqtap jatyp qalmay, әure bop telejkamen jýrip oinap, sosyn júrt saghan mýsirkep qaraytynday jaghdaygha jetkizbey ketu kerek. Ózing siyaqty bir jurnalistke osyny aitqam. Sony «Asanәli sahnadan keteyin dep jatyr» dep basqasha jariyalap jiberipti. Oghan internette bireuler «joq, ketpeydi» dep jazypty. Maghan sol kerek.
- Demek, ketpeysiz ghoy?
- Ketem be, ketpeymin be, ony ózim bilem. Sosyn densaulyghym biledi. Ketsem, kete salam. Ketken kýnde de jastarmen júmys isteymin ghoy. Spektakli qoyam. Aqyl-kenesimdi aitam. Sahnadan ketken joqpyn. Ólmegennen keyin birnәrse jasau kerek qoy. Spektakli oinaugha da shama keledi. Biraq qiqalaqtap jýrip oinaudyng ne keregi bar? Sahnada jýrgenime elu jyl boldy. Týpsiz dýnie bolmaydy. Ol bir kýni bitedi. Sondyqtan, sony qúrtyp, qiqalaqtatpay, dúrys bitiru kerek. Halyqqa syily bolyp ótsen, sol - baqyt.
- Bir habarlasqanymda Dubayda demalysta ediniz, býgin auruhanadasyz. Soghan qaraghanda, demalys pen densaulyqqa erekshe kónil bóletin siyaqtysyz?
- Qazirgi jas shamamyz soghan mәjbýrlep túr. Al sendey kezimizde demalystyng ne ekenin bilgen joqpyz. Sartyldatyp jýre berdik. Qazir endi balamdy syltau qylyp, әielim ýsheumiz qydyrghandy jaqsy kóremiz.
- Seksenge kelgen bir kisi bar. Áli kýnge sheyin qyzmette. Jeke firmasy bar. «Júmys jasamasam, ómir sýrgenimdi sezinbeymin» deydi. Sizding sahnany qimauynyzdy syry osyghan úqsamay ma?
- Men sahnagha shyqqanda rahat tabamyn. Qazir sonday jas shamasyndamyn. Senderdey kezimizde qobaljyp, dirildeytinbiz. Al qazir basqasha. Mynau búlshyqet, deneni erkin ústaghan kezde, my da erkin júmys isteydi. Býkil aghza erkin bolghan kezde, tekstimdi úmytyp qalam-au degen uayym bolmaydy. Qasyndaghy adamdy kóru, jan-jaghynda ne bolyp jatqanyn estu jýz payyz bolady. Al tәjiriybe joq kezde, ol elu payyzday bolatyn. Búryn aldyndaghyny kórmey, sózin estimey qalatyn kezder bolatyn. Qazir, kerisinshe. Sahnagha shyqsam - ózim patshamyn.
- Sózinizdi úmytyp qalmaysyz ba?
- Úmytyp qalsam, basqa sózben auystyryp jiberem. Bastysy miym erkin júmys isteydi. Mysaly, «men erteng kelemin» degen sózdi úmytyp qalatyn bolsam, «әi, men kelermin saghan» dey salamyn. Odan eshtene ózgermeydi. Al endi elu payyzy istep otyrghan adam bitti. Spektakliding byt-shytyn shygharady. Qansha talantty bolsa da ol akterge birden kele qalmaydy. Jyldap, tәjiriybemen keledi. Sosyn sahna adamdy tazartady. Ásirese jaqsy akterlerdi solay jasaydy. Kóbisi ketip qaldy, biraq finalgha shyqqandardyng birazy - jaqsy adamdar. Adamgershiligi jaqsy, tazarghan, kirshiksiz, bala siyaqty bolady. Aytqangha sengish. Taza adamdy aldap ketu op-onay. Óitkeni ol senedi. Onda aramdyq joq, senim mol. Al aram adam - qu. «Mynau ótirik aityp otyrghan shyghar», - dep kýmәndanady.
- Akterge shyndyq, tazalyq, adaldyq auaday qajet. Alayda, keybir akterden búl qasiyetti bayqay almaytynymyz bar.
- Akter tazalyqty, shyndyqty kishkentay baladan ýirenu kerek. Bala qúmda oinaghanda qolyndaghy zatty mashina etip oinaydy. Ózi soghan senedi. Akter de bala siyaqty qolyndaghy nәrsesine shyn senu kerek. Ózgeni de sendiru kerek. Ózi shyn sense, kórermen de senedi.
Al adaldyqty tipten itten ýirenu kerek. It iyesin ómiri satpaydy. IYesi oghan qanday qamqorlyq kórsetse, it te oghan sonday adal bolady. Talay premierler iytin tastap, úshaqpen úshyp ketken. Solar bir jyl әuejayda jýripti. Taghy bir mysal. Qiyr Shyghystyng bir shetinen bireu kóshpek bolypty. Alyp jýruge qiyn bolyp, mysyghyn qaldyryp ketipti. Myndaghan shaqyrym asyp ketken. Ózen-suy, teniz-múhity, orman-toghayy bar... Bir jyldan keyin mysyq iyesining ýiin tauyp, esigin tyrnap túr deydi. Kórding be, adaldyghyn?
Al adamda adaldyq az deginiz keledi ghoy?
Kisige ómirinde shyn dos tabuy qiyn. Sosyn adal jar tabu qiyn. Adal jar tapqan adam - ol baqytty. Men jar taptym. Mayrany. 35 jyl túrdyq. Adamgershilik onda tenizdey edi. Qaytys boldy. Osy dәrejege jetuimning kóp ýlesi sonyki. Keyin Baghdatpen otau qúrdym. Mayra qaytyp keldi. Qazir tórt jasar úlym bar.
Kýndeliginizde «eki kemshiligim, eki baqytym bar» dep jazypsyz. Atap bere alasyz ba?
Kemshilik te kóp, baqyt ta jetedi. Biraq, eki baqytym - Baghdat pen kishkentay Asanәlim bolyp túr. Úlym birde mening oramalymdy tauyp alyp, auzymdy sýrtkenimdi ainytpay qaytalap, qyran-kýlki qylghan. Sony bayqaghanyn aitsanshy. Sosyn filosofiyalyq oiy bar. Men auruhanada bolghanymda, ol sheshesining qasynda úiyqtar aldynda aspangha qarap jatypty. «Ákemdi saghyndym», - depti. Sheshesi: «Erteng baramyz», - depti. Biraz jatqannan keyin taghy da: «Ana, әkem - aspan ghoy», - depti. Tórt jasar balanyng oiyn qara. Taghy biraz jatyp: «Ana, sen - aisyn, men - kishkentay ghana kýnmin», - depti. Sheshesi taghy ne aitar eken dep: «IYә, anau júldyzdar nemene sonda?» - dep súrapty. «Olar bizding tuysqandarymyz ghoy», - dep jauap beripti. Ýlken adam aitpaytyn oy ghoy!
- Qazaqshasy qalay?
- Qúdaygha shýkir, Ertisbaevty eki orap ketedi. Búl - ýlken jetistik!

«Myng bala» - Aqannyng shyny emes

- Sizdinshe kino qanday boluy qajet?
- Kinoda ayaghyna sheyin shyghatyn jalghasqan qyzyl syzyq bolu kerek. Bastauy bar, kóteriletin, týsetin jeri bar. Ayaghyna jetkenshe sol syzyqtan shyqpau kerek. Al qazirgi filimderdin, әsirese, serialdardyng ne basy, ne ayaghy joq. Kez kelgen jerinen kórsen, týsinikti. Óitkeni, bólek-bólek, kibirtik-kibirtik. Sondyqtan, kino da Abay aitqanday «tep-tegis júmyr kelsin ainalasy» degenge say keledi. Sonda ghana shygharma kóriledi, únaydy.
- Óziniz qanday kino kóresiz?
- Kino tartymdy, joghary estetikaly, talghamdy boluy kerek. Men sonday kinony jaqsy kórem. Keybir kinoda balshyq, las, kózge qorash kórinister bayqalady. «Qyz Jibekten» tamaq ishken ne lay-batpaq siyaqty sýrensiz sahna kórdinder me?
- Joq...
- Kinony kórip otyryp jaghymsyz әser alsan, ol óner emes. Al kino - eng aldymen óner. Oisyz óner - ólik. Ómir boluy mýmkin, biraq óner az.
Mysaly, traktorist jayynda qyzyq kino jasau - óte qiyn. Ol turaly komediya jasaugha bolady. Ózi may-may, biraq bireuge ghashyq bolady. Sonday situasiyagha qúrylsa, qyzyq bolady. Al jerdi jyrtyp kele jatqan kórinisti akterden góri traktoristing ózi jaqsy oinaydy. Ol - ómir. Negizi ómir sýrip jatqan adamdardyng bәri - akter. Shekspirding aitqanynday: «Búl ómir - sahna». Adam da - akter.
- Sizdi kinogha shaqyratyndar bar ma?
- Shaqyrady, biraq baramyn ba, barmaymyn ba oilanam! Jambasyma kelip jatqan keyipker bolsa, barar edim. Ókinishke qaray, onday baqyt mening mandayyma jazylmay túr. Al serialdargha bara almaymyn. Óitkeni, ýlken shygharmadan keyin tómen týsuge bolmaydy. Qazir «Siz kimsiz Ka myrza?» filimining songhy seriyasyn týsirip ketu - armanym. Shaldyng ne otbasy, ne tuysy joq. Biraq Qazaqstandy elim dep keldi. Endi ne isteydi ol? Seksenge tayaghan shal. Býkil әlemning tilin biledi. Ol - planetarnyy adam. Álemdegi narkobiznesti bes sausaghynday biledi. Endi elge kelgende onyng paydasy qalay tiyedi? Múny el bilmeydi, búl elin bilui kerek. Sol eline júmys isteu kerek. Kino «al» dep týsire salatyn nәrse emes. Jobasyn jan-jaqty keltiru kerek. Men asyqpaymyn. Asyghystyq - ónerding jauy. «Oybay» dep alqynghannan eshtene shyqpaydy. Sonyng jobasyn oilap jýruding ózi - shygharmashylyq prosess.
- Teatrda jana spektakli de oinamaysyz?
- Qasymdaghylar ketip qaldy. Partner joq desem, basqalar ókpeleui mýmkin. Biraq shyndyghynday - solay. Bir-aq spektaklim bar, sony oinaymyn. Balalarmen spektakli qoyamyn. Akademiyada akterlik kursym bar. Júmys jetedi endi. Ýide balammen júmys isteymin. Gýl ósiremin. Aghash egem. Solardy suaram. Júmys jetedi.
- Kino turaly aityp jatyrmyz ghoy. Aqan Sataevtyng «Jaujýrek myng bala» filimi turaly ne aitasyz?
- Tәuir filim, halyqtyng ruhyn qamshylady. Jongharmen talay jyl soghysqanymyz, qorlyq kórgenimiz ras. Ýsh jýzding balasy jinalyp, Anyraqay soghysynda ýlken soqqy berip qútyldyq. Áytpese, jongharlar iytimizdi shygharghan ghoy. Tiyip-qashyp, eldi jaulap, malymyzdy tartyp alyp, әbden qorlyq kórsetken. Qazaq shydamaghannan keyin jarylys jasaydy. 1986 jylghy Jeltoqsan, әneugýngi Janaózen. Basqa barar jer joq. Qazaq ózi shydamdy halyq. Nan men suy bolsa, sonymen otyra beredi. Al nan men sudy tartyp alghan kezde, shydamaydy. Sonda ghana búrq etedi. Oghan jibertpeu kerek. Memleketimiz bay dep jatyrmyz. «Shýkir, barlyghy jetedi, oghan shydau kerek» dep aqyl aitatyn adamdar da tabyldy.
- Sóziniz auzynyzda, sizden aqyl súraghandar boldy ma sol kezde?
- Habarlasty. Birinshiden, bәlenbay adamdy nashaqor, alqash dep bergenine qosylmaymyn. Ekinshiden, múnday jaghdayda beybit adamdargha oq jaudyrghangha kategoricheskiy qarsymyn. Solay dep aityp berdim...
- Súraghymyzgha qayta oralsaq?
- A, iyә, jastardyng ishinen únaytyny - osy Aqan Sataev. Ol týsirgen «Adasqandar», «Aghayyndar», «Likvidator», osylardyng bәri - kino. Aqanda kino bar. Bataliya, effekt kóp, әriyne. Situasiyasy, finalinyy ssenasy únady. Sol jaghynan «Qyz Jibekten» keyingi tarihy jaghdaygha bara alghan kishkentay algha jylju - osy. Ázirge Aqanda algha jyljushylyq bar. Sondyqtan men onyng kelesheginen ýmit kýtemin. «Myng bala» Aqannyng shyny dep oilamaymyn.
- «Qyz Jibekke» úqsaytyn jerlerin bayqadynyz ba?
- Tura sonday bolmaghanmen, shygharmalarda úqsastyq bolady. Ekeui de jonghar shapqynshylyghy kezeni. Atys, ólim, jauyzdyq boldy. Satqyndyq boldy. Múnsyz taghy situasiya qúrylmaydy. Treugolinik Qyz Jibek-Tólegen-Bekejan bolmasa filim qúrylmaydy. Tek Tólegen men Qyz Jibekti qaldyrsan, konfet bolyp shyghady. «Myng balada» da treugolinik bar. Dramaturgiyanyng damuyna qarsy keletin bir nәrse túrmasa, taghy bolmaydy. Bolady ghoy, biraq qyzyq bolmaydy. «Qyz Jibektegi» útyp túrghan nәrse - Bekejan qaraqshy emes. Ol - rysari. Qyzdy sýigen jýregi, el qorghaghan bilegi bar. Adamgershilik simpatiyasy bar. Bir shetelding adamdary «Qyz Jibek ghashyq bolatyn adamdy bilmeydi eken» degen eken. Ol - mahabbat. Talghammen qalay talasasyn?
- Al jas akterlerding ónerin qalay baghalaysyz?
- Akterler bylay túr, bylay jýrmen jýrgen jastar ghoy. Sheberligi shyndalmaghan. Biraq, ózining ornynda. Róldi әrkim de oinaydy, al keyipker jasau әrkimning qolynan kelmeydi.
Sizdinshe daryndy akter qanday boluy qajet?
Árbir nәreste jaryq dýniyege daryndy bolyp keledi. Onyng aldynda eki jol bar. Biri - ken, danghyl jol da, ekinshisi - jalghyz ayaq sýrleu jol. Adamdardyng kóbisi keng de kedergisiz danghyl jolmen jýrgisi keledi. Onday adamdar - tobyr. Al sýrleu, búralany kóp jolgha mynnan, millionnan biri ghana týsedi. Mine, sol adam - daryn! Naghyz daryn - tasty jaryp shyqqan gýl syndy. Onyng ekinshi maghynasy - namys. Talantty biyiktetenin de namys. Namys әrkimde bolmaytyny sekildi, talant ta siyrek.

Shyndyqty jazyp qaldyramyn
- Kýndelik jazyp jýrsiz be?
Mýmkindigine qaray kýnde jazugha tyrysamyn. Ol maghan tarih bolyp qaldy. Ár adamgha ózining әr kýni qymbat. Mynau jaryq kýndi aman-esen kórgenimiz ýshin de tәube etuimiz qajet. Sondyqtan, sol kýni eshtene bitirmesem de kónil-kýiimdi kýndeligime jazyp qoyamyn. Ol - mening pikirim, kózqarasym. Ony keleshek úrpaq ózi ekshep alady. Shyndyqty ghana jazamyn. Ayta almaytyn shyndyqty, jazyp qaldyramyn. Ishimdegi sherdi shygharuym ýshin kýndelik maghan ýlken kómek. Qazir 8-nshi kitabymdy jazyp jatyrmyn. Biraq ol qoljazba týrinde qalady.
- Nege?
- Ózimning aita almaghan oiymdy sonda bildiremin. Ol - mening jeke oiym.
- Ótken kýnderdegi kónildi sәtterinizdi oqyghanda kónil-kýiiniz búzylmay ma?
- Qayta shabyttanamyn. Ár kýnimnen, qorytyndy jasaymyn. Sonysymen de jaqsy.
- «Bireuge ataq bergen, abyroy bermegen» dep jazypsyz kibabynyzda. Sizde osynyng ekeui de bar. Qaysysyn joghary baghalaysyz?
- Ekeuin aiyryp alugha bolmaydy. Abyroy arqyly ataq keledi. Ataq arqyly abyroy ósedi. Abyroyyng bolsa, halyqtyng saghan degen sәlemi dúrys. Halyq barghan jerde alaqanyna kóteredi. Alaqanda kóteredi eken dep, alaqanynda otyryp almaymyz ghoy. Al halyqqa júghymdy bolu - әrkimning mindeti.
Súhbattasqan Serikbol HASAN

«Jas qazaq» gazeti