Tarihy túrghydan alghanda, diny faktor әrqashan qoghamnyng dýniyetanymdyq kózqarastaryn qalyptastyrghany nemese olargha mәdeny kodty, últtyng basym erekshelikterin, onyng etnomәdeny beynesin anyqtay otyryp, aitarlyqtay әser etkeni belgili. Eldegi naqty tarihy jәne әleumettik-sayasy jaghdaygha baylanysty diny faktor әrtýrli funksiyalardy orynday alady. Aytarlyqtay, daghdarystar uaqytynda, әskeri, qoghamdyq-sayasy oqighalarda, nemese әleumettik manyzdy mәseleler boyynsha qarama-qayshylyqtardyng shiyelenisui kezinde diny aspekt eng yqpaldy prinsipterding biri bolyp tabylady, óitkeni ol adamnyng әleumettik-praktikalyq kózqarastaryna emes, ar-ojdany men jýregine tikeley әser etedi jәne búl óz kezeginde minez-qúlyqtyng negizgi motiyvi bola alady.

Býgingi tanda koronavirustyq infeksiya pandemiyasynyng әserinen tez ózgerip jatqan әlemde diny qarama-qayshylyqtar kýsheyip, qoghamda ksenofobiyalyq kónil-kýy bayqaluda. Qazirgi әlemde diny faktordyng róli artyp kele jatqan jaghdayda әrtýrli ruhaniy-diny jәne etnomәdeny dәstýrler ústanushylarynyng ýilesimdi ómir sýru problemalary erekshe mәnge ie bolady. Qazaqstan, basqa memleketterge qaraghanda, dinaralyq kelisim mәselelerine jәne onyng qazirgi әlemdegi túraqtylyq pen integrasiyany qamtamasyz etudegi róline dәiekti týrde nazar audaratynyn atap ótken jón. Búl elimizding Túnghysh Preziydenti N.Á. Nazarbaevtyng zor enbegi. Elbasynyng halyqaralyq dengeyde tanylghan eng manyzdy bastamalarynyng biri Qazaqstan astanasynda Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng sezi ótkizilui.

Qazaqstan tәuelsizdigining alghashqy kýnderinen bastap Túnghysh Preziydentimiz N. Nazarbaev mәdeniyetaralyq jәne dinaralyq dialog salasynda keng auqymdy júmysty jýzege asyra bastaghanyn atap ótken jón. Elbasynyng basty iydeyasy, el aumaghynda túratyn kóptegen etnostar men diny dәstýrlerding birligi men kelisimi arqyly qúrylghan «qazaqstandyq últ» fenomeni boldy.

Astanada Álemdik jәne dәstýrli dinder liyderleri Sezin úiymdastyru Shyghys pen Batys arasyndaghy biregey geografiyalyq orny bar Qazaqstan turaly dinaralyq jәne órkeniyetaralyq dialog mәselelerinde yqpaldy ónirlik ortalyq — «ruhany kýsh ortalyghy» retinde aitugha mýmkindik berdi.

Álemde búryn da, qazirgi kezende de dinaralyq, mәdeniyetaralyq jәne órkeniyetaralyq dialogty qúru jәne ilgeriletu maqsatyn ústanatyn forumdar ótkiziletini belgili. Olardyng qataryna mynalar jatady: Órkeniyetter Aliyansy – Ispaniya men Týrkiya bastamashylyq jasaghan forum, Áulie Edjidiya qoghamy, Dohadaghy dinaralyq dialog konferensiyasy, Mekke halyqaralyq músylman konferensiyasy, Baku din kóshbasshylarynyng Sammiyti. Búl qatarda beybitshilik pen kelisim, toleranttylyq pen qúrmet, yntymaqtastyq pen әriptestik qaghidattary negizge alynghan Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng sezi manyzdy oryn alady.

Ár týrli dýniyetanymdardyn, prinsipterdin, mentaliytetting ókilderi qatysatyn joghary dengeydegi forumdy úiymdastyru jәne ótkizu óte qiyn mindet. Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng sezderi ótip, olardyng arasyndaghy yntymaqtastyq pen qarym-qatynastyng tiyimdi tetikteri qúrylyp, jolgha qoyylghany – sózsiz, eleuli jetistik.

Sezderde ruhany jetekshiler әlemdegi birde-bir din ekinshisinen jaqsy nemese jaman emes ekenin ashyq aitty, óitkeni bәri barlyq halyqtar ýshin ortaq aspan astynda ten. Álem býkil adamzat ýshin negiz bolyp tabylady. Álem – Qúdaydyng esimderining biri.

Sezd tek diny liyderlerding ghana emes, sonday-aq әrtýrli elderding kóptegen dindar adamdarynyng dialog alany bolyp tabylady.

Sezd úsynghan bastamalar men jalpy әlemdik problemalardyng kelisilgen sheshimderi shyn mәninde iske asyryluda jәne әlemde diny tózimdilik qaghidattaryn, dialog pen týsinistikti ilgeriletu ýshin qyzmet etedi.

Negizi qalanghan alghashqy kýnnen bastap әlemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng sezi әlemdegi ótkir jәne shiyelenisken geosayasy jaghdaylar jaghdayynda ótkeni belgili. IV Sezding ashyluynda sóz sóilegen Qazaqstan Respublikasynyng Túnghysh Preziydenti – Elbasy N.Á. Nazarbaev: «óz tarihynyng 9 jyly ishinde әlemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng sezderi әrqashan kýrdeli jahandyq ýderisterding shynynda ótkizildi. Birinshi sezder dinderding «soqtyghysu» qaupine jәne dindi halyqaralyq terrorizm men ekstremizmning qauipti maqsattaryna paydalanu qaupine jauap retinde jinaldy. Kelesi forumdar da әlemdik tәrtipting jahandyq transformasiyasy bastalghan kezde býkil әlem ýshin betbúrys kezeninde ótti. Adamzat, shyn mәninde, jýieli daghdarys kezenderinen ótedi».

Býgingi tanda adamzat taghy bir synaqqa tap boldy – tez taralatyn, infeksiyanyng joghary payyzyna ie jәne ólim-jitimning jogharylauyna әkeletin COVID-19 virusy. Qiyn kezenge qaramastan, barlyq konfessiyalardyng sayasy kóshbasshylary men dinbasylary kýsh biriktirip, COVID-19-men jalpy shayqasqa nazar audarugha, DDÚ-nyng ýndeulerin ústanugha, qatang sanitarlyq-gigiyenalyq sharalardy saqtaugha tyrysty.

Dәl qazir ruhany kóshbasshylar, búryn-sondy bolmaghanday, adamdargha qajet boldy. Koronavirustyng taraluynyng eng ótkir shynynda, diny oryndar jabylghan kezde, dinbasylar qauipti virustyng taraluyn boldyrmau ýshin memleketter qabyldaghan sharalardy qoldady, senushilermen qarym-qatynas jasau ýshin sandyq platformalardy belsendi qoldana bastady.

2019 jyly býkil halyq bolyp saylanghan Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti Qasym-Jomart Toqaev Últ Kóshbasshysy N. Nazarbaev bastaghan beybitsýigish sayasatty tolyq ústana otyryp, «diny nanymdar men konfessiyalardyng әrtýrliligi ózara kýdikke, kemsitushilikke jәne jonggha emes, әrbir din men mәdeniyetting biregeyligin kórsetetin ózara týsinistik pen ýilesimdilikke әkelui tiyis» dep atap ótti.

Tendikke, bir-birimizdi tereng qúrmetteuge jәne halyqaralyq yntymaqtastyqqa negizdelgen jaqsy bolashaqqa úmtylu bizding jerimizdegi Ómir ýshin qaytymsyz saldary bolatyn ózara týsinbeushilikterdi boldyrmaugha kómektesedi.

Óitkeni, býginde jalpyadamzattyq qúndylyqtardyng manyzdylyghy artyp kele jatqan әlemde adamzat óz problemalaryn kýsh-jigerin biriktiru arqyly ghana sheshe alatynyn bәrimiz týsinemiz. Birlik pen ózara týsinistik dialogtan bastau alady. Demek, dinaralyq dialogtyng da, órkeniyetter arasyndaghy dialogtyng da negizgi mәni osynda.

Parlament Mәjilisine
Qazaqstan halyq assambleyasynyng saylaghan
deputaty N. DEMENTEVA

Abai.kz