Tatarstan Parlamenti «Resey Federasiyasynyng subektilerinde memlekettik biylikti úiymdastyrudyng jalpy prinsipteri turaly» federaldyq zang jobasyn qoldamady. Onda basqalarmen qatar barlyq aimaq ýshin eng joghary lauazymdy túlgha – Resey Federasiyasy subektilerindegi basshylyq lauazymnyng jalpy atauyn belgileydi. Tatarstan – basshysy «preziydent» dep atalatyn Reseydegi songhy aimaq.

Qyrkýiekting sonynda deputat Pavel Krasheninnikov pen senator Andrey Klishas Memlekettik Dumagha Reseyding oblys basshylaryn qatarynan eki merzimnen artyq saylaugha mýmkindik beretin aimaqtyq biylik turaly zang jobasyn úsyndy. Sonymen qatar, qújatta joghary lauazymdy túlgha – Resey Federasiyasy subektisining basshysy lauazymyna jalpy atau beru turaly ereje bar.

Dәl osy zang jobasy aimaq basshylarynyng ókilettik merzimin bes jylgha belgileydi. Sonday-aq, Resey Preziydentine gubernatorlardy senim joghaltuyna baylanysty otstavkagha jiberip qana qoymay, sógis jariyalaugha nemese mindetin oryndaudan uaqytsha shettetuge mýmkindik beredi.

Dýisenbi kýni Tatarstannyng memlekettik kenesi – respublikalyq parlament birauyzdan federaldyq zang jobasyn qoldamau turaly sheshim qabyldady.

Búl turaly Memlekettik qúrylys jónindegi memlekettik Kenes komiytetining basshysy Alibert Habibulliyn: «bizding oiymyzsha, zang jobasynyng keybir erejeleri Resey Federasiyasynyng demokratiyalyq federaldy qúqyqtyq memleket retindegi konstitusiyalyq jýiesining negizderine qayshy keledi», - dedi.

Deputat Habibullin búl mәsele boyynsha pikirsayys boldyrmaudy jәne zang jobasy Memlekettik Dumanyng birinshi oqylymynda qaralghan jaghdayda talqylaugha oraludy úsyndy.

Tatarstan preziydenti Rustam Minnihanov – Mәskeu meri Sergey Sobyaniyn men Sheshenstan basshysy Ramzan Qadyrov siyaqty ókilettik merzimi nólge tenestirilui mýmkin adamdardyng biri. Sayasattanushylar respublikadaghy preziydenttik biylikti alyp tastau jәne bir mezgilde belgilengen merzimning nólge tenelui Kremliding oiynsha ymyralyq sheshimge ainaluy mýmkin dep boljaydy.

- Meninshe, Tatarstangha, jana merzimge mýmkindik beru ýshin zandy týrde «preziydenttikten» bas tartu beyresmy kelisimi úsynyldy, - dedi Resey sayasattanushysy Aleksandr Pojalov. Al sayasy qayratker Konstantin Kalachev:

- Minnihanovtyng preziydenttikten bas tartuy óte simvolikalyq sipatqa ie bolady. Búl dәuirding sony, - degen bolatyn Biy-Biy-Siyge.

Tatarstan biyligi, eng aldymen, óz konstitusiyasynda egemendik turaly sózdi saqtaudy, sodan keyin preziydentti respublika basshysynyng atauy retinde aitudy dәiekti týrde jaqtap keledi.

2025 jyly ókilettigi ayaqtalatyn Minnihanov – sayasy jolyn 1991 jyldan bastaghan, aimaqty basqaryp, keyinnen qyzmetinen ketip, Tatarstannyng memlekettik kenesshisi bolghan Mintiymer Shaymiyevting múrageri.

Reseyde respublika preziydentterining atyn ózgertu 2010 jyldan beri jýrip jatyr. Alghashqylardyng biri bolyp «preziydenttikten» bas tartqan Sheshenstan basshysy Ramzan Qadyrov: «bir memlekette bir ghana preziydent boluy kerek», - degen bolatyn. Nәtiyjesinde basshylary «preziydent» dep atalghan 12 respublikanyng 11-i óz basshylarynyng lauazymyna ózgeris engizdi.

Preziydenttik lauazymnyng atyn ózgertuge eng belsendi qarsylyq tanytqan Tatarstan, búl mәseleni 2016 jylgha deyin shegerdi. Keyin ol kýn tәrtibinen týsip, preziydent Vladimir Putiyn: «aymaq basshysyn qalay ataytyny turaly sheshimdi Tatarstan halqy qabyldau kerek», - dep mәlimdedi. 2017 jyly Resey men Tatarstan arasyndaghy ókilettikterdi shekteu turaly kelisimning merzimi ayaqtaldy.

Dýisenbide Tatarstan Memlekettik kenesining tóraghasy Farid Múhametshiyn Klishas pen Krasheninnikovtyng zang jobasyna ózgerister engiziletinine ýmittenetin aitty. Sózine sýiensek, atalghan joba «RF subektisining ókilettikterine kedergi keltiredi jәne Konstitusiyanyng qoldanystaghy normalaryn búzady».

- Búl zang jobasy Resey Federasiyasy subektilerining ókilettikterine týbegeyli kedergi keltirip, Resey Konstitusiyasynyng qoldanystaghy normalaryn búzady! Bizdi Resey Konstitusiyasynyng normalaryn búzugha mәjbýr etedi - dedi Múhametshin Interfakske bergen súhbatynda.

«Búl proses týbi ayaghyna jetkiziledi. Kremliding logikasy boyynsha Ttarstanda preziydent bolmauy keerk. Búl – absurd. Tatarstan ózgelerden artyq bolmauy kerek. Óitpegende búl – Kremliding әlsizdigi bolyp sanalady», - depti sayasatker Vitaliy Ivanov.

Reseylik sayasattanushy, ghalym, shyghystanushy Evgeniy Satanovskiy Tatarstan Memlekettik kenesining deputattary barlyq subektilerding basshylaryn preziydent emes, oblys basshysy dep ataugha mindetteytin federaldyq zang jobasyna qarsy dauys berdi degen habarlamagha qatysty pikir bildirip:

- Reseyde әzirge eki preziydent bar. Biri – býkil Reseydin, ekinshisi – Tatarstannyn. Eger Resey KSRO siyaqty aumaqtyq qúrylymdardyng shekarasynda ydyrasa Tatarstan bir sәtte jeke elge ainalady. Tatarstanda múnay, ónerkәsip, auyl sharuashylyghy bar. Barlyghy halyqqa say, al Qazan songhy kezderi tәuelsiz memleketting astanasyna qatty úqsaydy. Preziydent mәrtebesi bolashaqta onyng bir elden bólinuinen basqa nәrse ýshin qajet ekeni tipti kirpige de týsinikti. Búl basqasha boluy mýmkin emes, – depti Satanovskiy.

Nazerke Altayqyzy

Abai.kz