Ótken apta qostanaylyqtar ýshin aspannan shúgha jaughan kýn dese de bolghanday. Túp-tura on jyl boyghy jan alyp, jan bergisiz futbol taytalasyna keyin әiteuir, qúdaydyng ong kózi týsip, «Tobol» futbol kluby (múnda dәl osylay aitylyp, dәl osylay jazylady) el chempiony atandy.

Osyndaghy jankýierlerding quanyshtarynda shek joq, tóbesi kókke bir eli jetpey, alaqaylap jýr. Biz әsirese, oblys әkimi Arhiymed Múhambetov myrzanyng shattyqtan jýregi jarylyp kete me dep qatty qorqyp edik. Óitkeni osy ónirding tizginin ústaghan jeti jyl boyy ansaghan armany oryndalyp, júldyzy onynan tuypty. Áyteuir sәtin salghanda, әli de kórer jaryghy, yaghny oblysty әli da talay jyl basqaratyn hәli bar eken. Aman qalyp, bәrimizdi taghy bir quantyp tastady. Arhiymedting qolynan jem jep jýrgen talay jaghympazdar búl taqyrypqa әli de talay maqtau men marapatyn arnaytyn shyghar.

Biz búl jerde «onyng ansaghan armany oryndaldy» degendi bekerden-beker, qyzyl sózge salynyp aityp otyrghanymyz joq. Ony әkimning ózi jankýierler jinalghan ýlken Jastar sarayynda osy saltanatqa arnayy shaqyrylghan Berkut pen Aisha sekildi «eshqashan sónbeytin әnshi-júldyzdar» shaqyrylghan «Toboldy» resmy marapattau kezinde búl oiyn esh býkpesiz el aldyna jayyp saldy.

- Býgin tek Qostanay qalasynda ghana emes, býkil oblysta ýlken mereke, - dep bastady ol sózin. - Men kezinde osy Qostanaygha kelgen kezimde ózime birneshe maqsat qoyyp edim. Sonyng biri - «Toboldy» chempion etu edi. Býgin mine sol armanym oryndaldy, - dedi.

Minekey birneshe maqsatynyng biri oidaghyday oryndalyp, әkimning kónili birlenipti. Alayda Arhiymed Bekejanúlynyng ózining algha qoyghan basqa da maqsattary jayly tis jarmaghany týsiniksizdeu. Sonda biz ol qanday maqsattar, olar oryndalsa halyqqa qanday payda әkeler edi, jalpy sol maqsattardyng bolashaghy bar ma degen saualdargha jauap ta tabar edik. Osydan keyin biz әlgi maqsattar myna «Toboldyn» 11 jyl boyghy bel sheshpey kýresining nәtiyjesimen salystyrghanda onsha manyzdy emes-au degen oy keledi. Sirә, chempion degen ataqtyng qasynda osyndaghy halyqtyng әleumettik jaghdayy sekildi óte ózekti mәseleler tipti, auyzgha alugha bolmaytyn úsaq-týiek dýniyelerding qataryna jatatyn sekildi. Sondyqtan onday jayttargha onsha bas auyrtpaugha da bolatyn da shyghar.

Bir ghana fakti. Qostanay qalasynda «ekinshi Qostanay» degen osy qalanyng ýlken bir bóligi bar. Mine osyndaghy túrghyndar qashan ózderine gaz tartylady eken, sóitip teristikting saqyrlaghan sary ayazynda pesh jaghyp, әure boludan qútylar ekenbiz degenine attay eki jyl boldy. Endi ol jaqynda ghana qolgha alynyp jatyr. Demek, chempiondyq túrghanda suyqtan jaurau degening tipti, әngime deuge de bolmaytyn sharua shyghar. Al endi memlekettik tapsyryspen salynghan ýilerding sapasyzdyghy, ony alghan keybir túrghyndardyng pәterlerining suyqtyghynan tughan-tuystaryna panalap, amaldap jýrgendigi jayly der kezinde baspasóz betinde jazyldy da. Bir qyzyghy, qystyng qaqaghan ayazynda qyzyl kilem ýstinde túryp, sol pәterlerding kiltin tapsyrghan da әkimning ózi edi.

Jalpy bizdegi qalyptasqan dәstýr boyynsha múnday kemshilikterge Arhiymed esh uaqytta kinәli bolmaydy. Ol ýnemi ne ózining orynbasaryna, bolmasa qala әkimine, odan qalsa, sol qúrylysty salghan firmanyng basshylyghyna audara salady. Tamasha әdis emes pe?

Al salynghan joldardyng sapasyzdyghy jayly aityla-aytyla jauyr bolghan taqyryp. Alys auyldardyng auyz su tapshylyghynan kórip otyrghan qorlyghy - óz aldyna ýlken bir әngime. Talay jyldardan beri týiini tarqatylmay kele jatqan múnday problemalardy sheshuge, әriyne, qashanda qarjy jetpeydi. Sóite túra, jalpy әrqaysysynyng qúny 4 milliard tengeden astam, býkil elimizde joq tanghajayyp jabyq stadion salugha kólemdi aqsha tabyla ketedi. Óitkeni búlar qaytse de «Toboldy» chempion etuge baghyttalghan, eshkimning de oghan qol súghugha bolmaytyn «qasiyetti» dýniye. Sonday-aq jylyna osy komanda ýshin budjetten 3 milliardqa juyq tenge bólinetindigi turaly aitugha da, jazugha da bolmaydy. «Batyrgha da jan kerek» degendey, ótkende el Preziydentining tikeley tapsyrmasynan song ol budjetti eptep azaytugha tura keldi. Sonda da «Tobol» onsha qatty zardap shege qoyghan joq. Mәselen, onyng budjeti 2020 jyly 3,25 milliard tenge qúrasa, biylghy jylgha ol 2,25 milliardqa ghana azaydy. Negizinen budjeti respublikalyq budjetten mol subsidiya alatyn yaghny shyghyndarynyng basym bóligin jabatyn asa mol qarjyny jogharydan alatyn oblys ýshin búl az aqsha emes. Sóite túra, bizding Arhiymed múny onsha dúrys dýnie dep sanamaydy. «Toboldyn» qorjynyng sәl de bolsa qonyltaqsyp qalghany janyna qatty batatyn kórinedi. Múny ol sol alqaly jiynda búl oiyn esh saspastan ashyq aitty.

- «Múnday futbolgha esh negizsiz kóp shyghyn ketedi» degen pikir qalyptasqan, - deydi ol. - Men múnymen kelispeymin. Kóktemde biz Superkubokty jenip aldyq, al qazir, mine, chempionbyz. Bizding búl jenisimiz jayly barlyq jerde jazyp jatyr. Endi júrt Qostanaydy jaqsy biledi de, investisiyagha jol ashylady, - deydi.

Osy jerde eki jaytqa toqtala ketelik. Birinshiden, Arhiymedke preziydent Toqaevtyng tikeley tapsyrmasy qaydaghy bir jay pikirding degeyindegi әngime sekildi. Ekinshiden, ótkende osyndaghy Rudnyy qalasyna 320 million tengege investisiya esebinen ainalmaly dóngelekter salynyp, onyng aqyr-ayaghy jaramsyz bolyp tanylyp, ýlken daugha ainalghan. Aqyry jylgha juyq aitys-tartystan keyin, audan әkimi qyzmetinen ketuge mәjbýr boldy. Endi sol júmsalghan mol qarjyny kim qaytaratyndyghy - әli sheshilmey jatqan dýniye. Investisiyamyz osynday bolsa, onda barynan-joghy jaqsy shyghar.

«Tobol» sekildi iri komandadaghy oiynshylar anau-mynau ailyqqa bola mandayyn terletpeytindigi belgili. Búl sifr, әriyne, ashyq aitilmaydy. Alayda onyng asa qomaqty ekendigin eshkim de joqqa shyghara qoymas. Al endi múnday mol dýniyeni ózimizding qarakózder alyp jatsa, biz tipti әngime de etpes edik. Qyzyghyn negizinen ózgeler de, yaghny kelimsek-legionerler de kórip jatyr. Minekey komanda qúramyna kóz salynyz. Onda Tony Silva, Elgudja Lobjanidze, Zoran Tochich, Jeremy Manzorro, Dushan Yovanchich, M.Tsoy sekildi «sayypqyrandardy» kezdestireriniz sózsiz. Qortytyndysyn ózderiniz shyrara berersizder. «Tisi shyqqan balagha shaynap bergen as bolmas» degen dana qazaghymyz.

Múny az deseniz, koronoviruspen kýrestegi «asqan tabysymyzdy» qosa salalyq. Biz birde «qyzyl aimaqqa» kirip, birde odan amaldap shyghyp jýr edik. Jaqynda anau Núr-Súltan men Almaty qalalaryna keyin ýshinshi bolyp búl aimaqqa birjolata qonjidyq. Múnyng ózi búl indetpen kýresting tym mardymsyz ekendigin kórsetse kerek. Ol qaydan mardymdy bolsyn, eger osy kýreske tikleley basshylyq jasaytyn densaulyq saqtau basqarmasynyng bastyghynyng orny bir jylgha juyq bos túrsa. Mine, kýni keshe ghana óz júmysyn tastap ketken Dudnik degenning ornyna sonyng orynbasary Rýstem Aytbaev taghayyndady. Al múny der kezinde isteuge ne kedergi edi? IYә, aitpaqshy, «Toboldy» chempion etudegi qarbalasta búl kisining onday-ondaygha qoly tiymey qalghan shyghar. «Onday-onday han qyzynda da bolady» degen atamyz qazaq.

Jalpy, júrttan jasyra almaytyn bir jayt bar. Ol oblystaghy kәsiby futbol sol ónirding qojayyny - әkimder arasynda «qaytsem bәrinen de asyp týsemin» degen tyrashtanudan tughan baqtalastyq. Búl olardyng oiynsha reytingilerin kóterip, elimizge belgili etedi eken. Al әleumettik mәselelermen ainalysu óte qiyn, onyng ýstine kýndiz-týni júmys isteuge, aqyl men jigerdi ayamay júmsaudy talap etedi. Búl endi oblys әkimderi sekildi «jarty patshagha» layyqty is pe?

Jaybergen Bolatov

Abai.kz