Resey preziydenti Vladimir Putin jyldaghy dәstýrinshe ainalasyna azdy-kópti BAQ ókilderin jiyp, baspasóz jiynyn ótkizdi.  Bas-ayaghy 5 saghatqa juyq sóiledi. Reseydegi elishilik hәm elaralyq sayasy taqyryptardyng birazynyng basyn shaldy. Álemge әmirshil, әperbaqan, әlim jetti jauqorlyghymen aty qalyptasqan Putinning sózin andyghandar kóp boldy. Ásirese, Batystyq basylymdar sóitti. Biz de.

Kóp nópirding ishinde Qazaqstannan arnayy barghan memlekettik telearna tilshileri de Putinge saual qoydy. Áriyne, súrarlaryn Qazaqstanmen baylanystyryp súrady. Oghan Kremliding dәu bastyghy jauap berdi. Qazaqstannyng eks hәm ekinshi preziydentteri turaly jyly pikir bildirip, keler aptada Peterborda kýtetinin aitty. Onan son, Qazaqstanda «orys tiline jaqsylap túryp jaghday jasap jatqan Qazaqstan biyligine» aqjarma alghysyn aitty.

Al bizding kónilimizdi búrghan sózi mynau boldy. Vladimir Putiyn: «Bizding tereng gumanitarlyq baylanysymyz bar. Men Qazaqstan basshylyghyna orys tilin damytugha erekshi kónil bólip, qoldau bildirip jatqany ýshin alghys aitqym keledi. Qazaqstanda qansha adam qazir orys tilin oqyp, ýirenip jatqanyn óziniz de jaqsy bilesiz. Qazaqstan – shyn mәninde orys tildi memleket. Qay jaghynan alyp qarasanyz da solay. Orys tilin oqytatyn mektepter de, jogharghy oqu oryndarynyng filialdary da kóbeyip keledi», - dep sóiledi.

Putinning dәl osy aitqandaryn orys tildi hәm reseylik BAQ bitkenning biri qalmay jazdy. Taqyryptaryn da san týrli oinatyp, «qúlannyng qashuyna, myltyqtyng basuy» degenning kerin keltirdi.

Putinning Qazaqstan basshylyghyna alghys aitar jóni de bar. Árisin aitpaghanda, biyldyng ózinde el biyligining eng jogharghy basyndaghy lauazymdy túlghalary Qazaqstandaghy orys tili, onyng resmy mәrtebesi turaly biraz sóilegen. Nazarbaev ta, Toqaev ta, Abaev pen Áshimbaev ta aitargha kelgende ayanyp qalghan joq. Birinen-biri asyryp aitty. Kremli basshylyghyna estirtip aitty. Estipti. Estigenin Putinning keshegi sózderinen úqtyq. Ózderiniz qaranyzdar, әne:

2021 jyldyng tamyzy: Abaev sóiledi

«Bizding elimizde halyqtyng 90%-y orys tilin biledi. Mening oiymsha, búl әlemdegi eng joghary kórsetkishterding biri, mýmkin Reseyding ózin jәne Belarusitan keyingi kórsetkish shyghar búl. Bizde oqushylardyng 30%-dan astamy orys tilinde oqidy. Qazaqstan halqynyng qúrylymyndaghy orystardyng ýlesi qazir shamamen 20%. Búl tilge degen súranysty bildirmey me? Qazaqstanda 23 mynnan astam orys tili men әdebiyeti pәnining múghalimderi júmys isteydi. Búl Ortalyq Aziyadaghy basqa elderge qaraghanda kóp», - degendi basqa-basqa emes, Preziydent әkimshiligining ekinshi adamy Dәuren Abaev aitty ghoy. Qashan? Biyl tamyzda.

2021 jyldyng qyrkýiegi: Toqaev sóiledi

1 qyrkýiek 2021 jyl. Preziydent Qasym-Jomart Toqaev jyl sayynghy joldauynda Qazaqstandaghy orys tili turaly: «Zang boyynsha Qazaqstanda bir ghana memlekettik til bar. Orys tili resmy til mәrtebesine iye. Ony qoldanugha bizding zannamagha sәikes kedergi keltiruge bolmaydy», - dep mәlimdegen.

2021 jyldyng qazany: Áshimbaev sóiledi

Al qazan aiynda Senat tóraghasy (basqasha aitqanda zapastaghy preziydent degen statusqa iye) Mәulen Áshimbaev: «Qazaqstanda halyqtyn 86 payyzy qazaq tilin erkin mengergen bolsa, 92 payyzy orys tilinde erkin sóileydi», - degen bolatyn.

2021 jyldyng jeltoqsany: Nazarbaev sóiledi

Amerikalyq rejisser Oliyver Stuongha bergen súhbatynda eks-preziydent Núrsúltan Nazarbaev: «Orys mәdeniyetimen baylanys qazaqtar ýshin óte qolayly ról atqardy. Orys tili arqyly biz әlemdik mәdeniyetke shygha aldyq. Sebebi qazaq tilinde audarylmay túryp, tarihi, mәdeni, ghylymy derekkózder bolghan joq. Orys mәdeniyeti men orys tili arqyly jettik. Revolusiyagha deyin bilimdi adamdar 5-6% bolsa, qazir qazaqtardyng 100%-y bilimdi», - dedi.

Anyghy Qazaqstandaghy orys tili turaly keshe-býgin, biyl ghana aitylyp otyrghan joq. «Orys tili - ýlken kórshimizding tili. Biz orys tilin úmytpauymyz kerek», - degendi de, «oryssha súraghangha oryssha jauap berilsin», - degendi de Nazarbaev aitqan. Al: «orys tilin úmytugha bolmaydy. Búl - ýlken artyqshylyq», - degendi Darigha Núrsúltanqyzy aitqan. «Orys tilinen bas tartpaymyz. Orys tilin saqtauymyz kerek», - degen sózdi Mәjilisting qazirgi spiykeri Núrlan Nyghmatuliyn aitqan. Ár jyldary. Múnday marginaldanghan sayasy hәm biznes elita ókilderining jaltaq mәlimdemelerin tize bersek, býgin bitpeymiz. Óte kóp.

Tipti, aita, aita jauyr bolghan Konstitusiyadaghy 7 bapty da sóz etpey-aq, jyl bastalardaghy Mәjiliste bolghan masqarany eske týsireyikshi...

Ant bere almaghan Mәjilis deputattary

Biyl qantarda Qazaqstannyng eng negizgi Zang shygharushy organy – Mәjilisting jetinshi shaqyrylymy júmysqa kiristi. Kiriserden búryn Mәjiliske barghan su jana deputattar ant berdi. Ant berdi degende qalay boldy?

«Qazaqstan halqyna adal qyzmet etuge, Qazaqstan Respublikasynyng Tәuelsizdigi men tútastyghyn nyghaytugha, onyng Konstitusiyasy men Zandaryna qatang baghynugha, deputattyng ózime jýktelgen mәrtebeli mindetterin adal atqarugha ant etemin!», - degen 26 sózden túratyn ant mәtinin dap-darday deputattar ejiktep, әreng oqyp shyqqanyn, tipti keybireulerining sózden sýringen ózderine-ózderi yrjalaqtap kýlip túrghanyn, taghy bireulerding ýsh jol antty oqy almay, ekinshi mәrte qaytalap oqyghanyn da kózben kórdik.

Qazaqsha sóilemeytin Ýkimet

Qazir Ýkimet qúramynda 20-dan astam adam bar (ministr, viyse-premier). Sonyng barlyghyn aitpasaq ta, birli-jarymyn sóz etuimiz kerek. Mysaly, Ýkimet basshysy Asqar Maminnin ózi qazaqshany ejiktep sóileytin adam. Onysyn Ýkimet otyrystarynda kórip, bilip jýrmiz.

Al QR Tótenshe jaghdaylar ministri iriy Iliiyn deytin adam bar. 2020 jyldyng qyrkýieginde taghayyndalghan. Sol uaqyttan beri Iliinning bir auyz qazaqsha sóilegenin kórgen, estigen adam bar ma? Joq!

Biyl qyrkýiekte Mәjiliske kelip, bayandama jasaghan Serikqaly Brekeshev deytin dәudey ministr (QR Ekologiya, geologiya jәne tabighy resurstar ministri): «Memlekettik tilde jauap beruge qinalamyn. Qazaqsha bilmegendikten emes, óz oiymdy tolyq jetkizu ýshin orys tilinde jauap bereyin», - dep taghy bir masqara bolghan joq pa edi?

Áset Erghaliyev deytin Ýkimettegi eng jas ministr bar. Últtyq ekonomika ministri. Mәjiliske barghanda, deputattardyng qazaqsha qoyghan saualyna oryssha jauap berip, sóz estigen. Búl oqigha aqpan aiynda bolghan edi.

Keyin: «Qazaq tilin ýnemi, kýn sayyn ýirenip jýrmin. Repetitormen kýn sayyn bir jarym saghat boyy oqimyz. Jaqyn arada taza qazaq tilinde sóileuge uәde beremin», - dep aldap-sulap qútylghan.

Kezinde qazaq tilin ýirenuge uәde berip, keyin mikrofon ústaghan jurnalist kórse, qasha jóneludi jaqsylap mengergenning biri – QR Ádilet ministri Marat Beketaev edi.

Ol az deseniz, qazaqsha súraqqa oryssha jauap beremin dep, kýlli júrtqa keleke bolghan QR Bas sanitar dәrigeri Erlan Qiyasovtyn nemese baspasóz jiynynda qazaq tilindegi alty auyz sózdi әriptep oqyp, әjuagha qalghan QR DSM Sanitarlyq-epiydemiologiyalyq baqylau komiyteti basshysy Ayjan Esmaghambetovalardy júrt әli úmyta qoyghan joq.

Búnymen ne aitpaqpyz? Jogharydaghy Qazaqstannyng sayasy elitasynyng syqpytyn kórdinizder. Kimge ne dep ókpeleymiz? Putinge me, әlde Putinning auzyna sóz salyp berip otyrghan qazaq biyligine me? Aqordanyng ózi: «Qazaqstan – orys tilinde sóiley beredi», - dep otyrghanda, Putin de, onyng ainalasyndaghylar da: «Qazaqstan – Reseyding yqpal etushi aimaghy. Onyng halqy – orys tildi», - degendi nyq senimmen aita bermek.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz