رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين جىلداعى داستۇرىنشە اينالاسىنا ازدى-كوپتى باق وكىلدەرىن جيىپ، ءباسپاسوز جيىنىن وتكىزدى.  باس-اياعى 5 ساعاتقا جۋىق سويلەدى. رەسەيدەگى ەلىشىلىك ءھام ەلارالىق ساياسي تاقىرىپتاردىڭ ءبىرازىنىڭ باسىن شالدى. الەمگە ءامىرشىل، اپەرباقان، ءالىم جەتتى جاۋقورلىعىمەن اتى قالىپتاسقان ءپۋتيننىڭ ءسوزىن اڭدىعاندار كوپ بولدى. اسىرەسە، باتىستىق باسىلىمدار ءسويتتى. ءبىز دە.

كوپ ءنوپىردىڭ ىشىندە قازاقستاننان ارنايى بارعان مەملەكەتتىك تەلەارنا تىلشىلەرى دە پۋتينگە ساۋال قويدى. ارينە، سۇرارلارىن قازاقستانمەن بايلانىستىرىپ سۇرادى. وعان كرەملدىڭ ءداۋ باستىعى جاۋاپ بەردى. قازاقستاننىڭ ەكس ءھام ەكىنشى پرەزيدەنتتەرى تۋرالى جىلى پىكىر ءبىلدىرىپ، كەلەر اپتادا پەتەربوردا كۇتەتىنىن ايتتى. ونان سوڭ، قازاقستاندا «ورىس تىلىنە جاقسىلاپ تۇرىپ جاعداي جاساپ جاتقان قازاقستان بيلىگىنە» اقجارما العىسىن ايتتى.

ال ءبىزدىڭ كوڭىلىمىزدى بۇرعان ءسوزى مىناۋ بولدى. ۆلاديمير پۋتين: «ءبىزدىڭ تەرەڭ گۋمانيتارلىق بايلانىسىمىز بار. مەن قازاقستان باسشىلىعىنا ورىس ءتىلىن دامىتۋعا ەرەكشى كوڭىل ءبولىپ، قولداۋ ءبىلدىرىپ جاتقانى ءۇشىن العىس ايتقىم كەلەدى. قازاقستاندا قانشا ادام قازىر ورىس ءتىلىن وقىپ، ۇيرەنىپ جاتقانىن ءوزىڭىز دە جاقسى بىلەسىز. قازاقستان – شىن مانىندە ورىس ءتىلدى مەملەكەت. قاي جاعىنان الىپ قاراساڭىز دا سولاي. ورىس ءتىلىن وقىتاتىن مەكتەپتەر دە، جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ فيليالدارى دا كوبەيىپ كەلەدى»، - دەپ سويلەدى.

ءپۋتيننىڭ ءدال وسى ايتقاندارىن ورىس ءتىلدى ءھام رەسەيلىك باق بىتكەننىڭ ءبىرى قالماي جازدى. تاقىرىپتارىن دا سان ءتۇرلى ويناتىپ، «قۇلاننىڭ قاشۋىنا، مىلتىقتىڭ باسۋى» دەگەننىڭ كەرىن كەلتىردى.

ءپۋتيننىڭ قازاقستان باسشىلىعىنا العىس ايتار ءجونى دە بار. ءارىسىن ايتپاعاندا، بيىلدىڭ وزىندە ەل بيلىگىنىڭ ەڭ جوعارعى باسىنداعى لاۋازىمدى تۇلعالارى قازاقستانداعى ورىس ءتىلى، ونىڭ رەسمي مارتەبەسى تۋرالى ءبىراز سويلەگەن. نازارباەۆ تا، توقاەۆ تا، اباەۆ پەن اشىمباەۆ تا ايتارعا كەلگەندە ايانىپ قالعان جوق. بىرىنەن-ءبىرى اسىرىپ ايتتى. كرەمل باسشىلىعىنا ەستىرتىپ ايتتى. ەستىپتى. ەستىگەنىن ءپۋتيننىڭ كەشەگى سوزدەرىنەن ۇقتىق. وزدەرىڭىز قاراڭىزدار، انە:

2021 جىلدىڭ تامىزى: اباەۆ سويلەدى

«ءبىزدىڭ ەلىمىزدە حالىقتىڭ 90%-ى ورىس ءتىلىن بىلەدى. مەنىڭ ويىمشا، بۇل الەمدەگى ەڭ جوعارى كورسەتكىشتەردىڭ ءبىرى، مۇمكىن رەسەيدىڭ ءوزىن جانە بەلارۋستان كەيىنگى كورسەتكىش شىعار بۇل. بىزدە وقۋشىلاردىڭ 30%-دان استامى ورىس تىلىندە وقيدى. قازاقستان حالقىنىڭ قۇرىلىمىنداعى ورىستاردىڭ ۇلەسى قازىر شامامەن 20%. بۇل تىلگە دەگەن سۇرانىستى بىلدىرمەي مە؟ قازاقستاندا 23 مىڭنان استام ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ مۇعالىمدەرى جۇمىس ىستەيدى. بۇل ورتالىق ازياداعى باسقا ەلدەرگە قاراعاندا كوپ»، - دەگەندى باسقا-باسقا ەمەس، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ ەكىنشى ادامى داۋرەن اباەۆ ايتتى عوي. قاشان؟ بيىل تامىزدا.

2021 جىلدىڭ قىركۇيەگى: توقاەۆ سويلەدى

1 قىركۇيەك 2021 جىل. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ جىل سايىنعى جولداۋىندا قازاقستانداعى ورىس ءتىلى تۋرالى: «زاڭ بويىنشا قازاقستاندا ءبىر عانا مەملەكەتتىك ءتىل بار. ورىس ءتىلى رەسمي ءتىل مارتەبەسىنە يە. ونى قولدانۋعا ءبىزدىڭ زاڭناماعا سايكەس كەدەرگى كەلتىرۋگە بولمايدى»، - دەپ مالىمدەگەن.

2021 جىلدىڭ قازانى: اشىمباەۆ سويلەدى

ال قازان ايىندا سەنات توراعاسى (باسقاشا ايتقاندا زاپاستاعى پرەزيدەنت دەگەن ستاتۋسقا يە) ماۋلەن اشىمباەۆ: «قازاقستاندا حالىقتىڭ 86 پايىزى قازاق ءتىلىن ەركىن مەڭگەرگەن بولسا، 92 پايىزى ورىس تىلىندە ەركىن سويلەيدى»، - دەگەن بولاتىن.

2021 جىلدىڭ جەلتوقسانى: نازارباەۆ سويلەدى

امەريكالىق رەجيسسەر وليۆەر ستۋونعا بەرگەن سۇحباتىندا ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ: «ورىس مادەنيەتىمەن بايلانىس قازاقتار ءۇشىن وتە قولايلى ءرول اتقاردى. ورىس ءتىلى ارقىلى ءبىز الەمدىك مادەنيەتكە شىعا الدىق. سەبەبى قازاق تىلىندە اۋدارىلماي تۇرىپ، تاريحي، مادەني، عىلىمي دەرەككوزدەر بولعان جوق. ورىس مادەنيەتى مەن ورىس ءتىلى ارقىلى جەتتىك. رەۆوليۋتسياعا دەيىن ءبىلىمدى ادامدار 5-6% بولسا، قازىر قازاقتاردىڭ 100%-ى ءبىلىمدى»، - دەدى.

انىعى قازاقستانداعى ورىس ءتىلى تۋرالى كەشە-بۇگىن، بيىل عانا ايتىلىپ وتىرعان جوق. «ورىس ءتىلى - ۇلكەن كورشىمىزدىڭ ءتىلى. ءبىز ورىس ءتىلىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك», - دەگەندى دە، «ورىسشا سۇراعانعا ورىسشا جاۋاپ بەرىلسىن»، - دەگەندى دە نازارباەۆ ايتقان. ال: «ورىس ءتىلىن ۇمىتۋعا بولمايدى. بۇل - ۇلكەن ارتىقشىلىق»، - دەگەندى داريعا نۇرسۇلتانقىزى ايتقان. «ورىس تىلىنەن باس تارتپايمىز. ورىس ءتىلىن ساقتاۋىمىز كەرەك»، - دەگەن ءسوزدى ءماجىلىستىڭ قازىرگى سپيكەرى نۇرلان نىعماتۋلين ايتقان. ءار جىلدارى. مۇنداي مارگينالدانعان ساياسي ءھام بيزنەس ەليتا وكىلدەرىنىڭ جالتاق مالىمدەمەلەرىن تىزە بەرسەك، بۇگىن بىتپەيمىز. وتە كوپ.

ءتىپتى، ايتا، ايتا جاۋىر بولعان كونستيتۋتسياداعى 7 باپتى دا ءسوز ەتپەي-اق، جىل باستالارداعى ماجىلىستە بولعان ماسقارانى ەسكە تۇسىرەيىكشى...

انت بەرە الماعان ءماجىلىس دەپۋتاتتارى

بيىل قاڭتاردا قازاقستاننىڭ ەڭ نەگىزگى زاڭ شىعارۋشى ورگانى – ءماجىلىستىڭ جەتىنشى شاقىرىلىمى جۇمىسقا كىرىستى. كىرىسەردەن بۇرىن ماجىلىسكە بارعان سۋ جاڭا دەپۋتاتتار انت بەردى. انت بەردى دەگەندە قالاي بولدى؟

«قازاقستان حالقىنا ادال قىزمەت ەتۋگە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن تۇتاستىعىن نىعايتۋعا، ونىڭ كونستيتۋتسياسى مەن زاڭدارىنا قاتاڭ باعىنۋعا، دەپۋتاتتىڭ وزىمە جۇكتەلگەن مارتەبەلى مىندەتتەرىن ادال اتقارۋعا انت ەتەمىن!»، - دەگەن 26 سوزدەن تۇراتىن انت ءماتىنىن داپ-دارداي دەپۋتاتتار ەجىكتەپ، ارەڭ وقىپ شىققانىن، ءتىپتى كەيبىرەۋلەرىنىڭ سوزدەن سۇرىنگەن وزدەرىنە-وزدەرى ىرجالاقتاپ كۇلىپ تۇرعانىن، تاعى بىرەۋلەردىڭ ءۇش جول انتتى وقي الماي، ەكىنشى مارتە قايتالاپ وقىعانىن دا كوزبەن كوردىك.

قازاقشا سويلەمەيتىن ۇكىمەت

قازىر ۇكىمەت قۇرامىندا 20-دان استام ادام بار (مينيستر، ۆيتسە-پرەمەر). سونىڭ بارلىعىن ايتپاساق تا، ءبىرلى-جارىمىن ءسوز ەتۋىمىز كەرەك. مىسالى، ۇكىمەت باسشىسى اسقار ءماميننىڭ ءوزى قازاقشانى ەجىكتەپ سويلەيتىن ادام. ونىسىن ۇكىمەت وتىرىستارىندا كورىپ، ءبىلىپ ءجۇرمىز.

ال قر توتەنشە جاعدايلار ءمينيسترى يۋري يلين دەيتىن ادام بار. 2020 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە تاعايىندالعان. سول ۋاقىتتان بەرى ءيليننىڭ ءبىر اۋىز قازاقشا سويلەگەنىن كورگەن، ەستىگەن ادام بار ما؟ جوق!

بيىل قىركۇيەكتە ماجىلىسكە كەلىپ، بايانداما جاساعان سەرىكقالي برەكەشەۆ دەيتىن داۋدەي مينيستر (قر ەكولوگيا، گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار ءمينيسترى): «مەملەكەتتىك تىلدە جاۋاپ بەرۋگە قينالامىن. قازاقشا بىلمەگەندىكتەن ەمەس، ءوز ويىمدى تولىق جەتكىزۋ ءۇشىن ورىس تىلىندە جاۋاپ بەرەيىن»، - دەپ تاعى ءبىر ماسقارا بولعان جوق پا ەدى؟

اسەت ەرعاليەۆ دەيتىن ۇكىمەتتەگى ەڭ جاس مينيستر بار. ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى. ماجىلىسكە بارعاندا، دەپۋتاتتاردىڭ قازاقشا قويعان ساۋالىنا ورىسشا جاۋاپ بەرىپ، ءسوز ەستىگەن. بۇل وقيعا اقپان ايىندا بولعان ەدى.

كەيىن: «قازاق ءتىلىن ۇنەمى، كۇن سايىن ۇيرەنىپ ءجۇرمىن. رەپەتيتورمەن كۇن سايىن ءبىر جارىم ساعات بويى وقيمىز. جاقىن ارادا تازا قازاق تىلىندە سويلەۋگە ۋادە بەرەمىن»، - دەپ الداپ-سۋلاپ قۇتىلعان.

كەزىندە قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە ۋادە بەرىپ، كەيىن ميكروفون ۇستاعان جۋرناليست كورسە، قاشا جونەلۋدى جاقسىلاپ مەڭگەرگەننىڭ ءبىرى – قر ادىلەت ءمينيسترى مارات بەكەتاەۆ ەدى.

ول از دەسەڭىز، قازاقشا سۇراققا ورىسشا جاۋاپ بەرەمىن دەپ، كۇللى جۇرتقا كەلەكە بولعان قر باس سانيتار دارىگەرى ەرلان قياسوۆتىڭ نەمەسە ءباسپاسوز جيىنىندا قازاق تىلىندەگى التى اۋىز ءسوزدى ارىپتەپ وقىپ، اجۋاعا قالعان قر دسم سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق باقىلاۋ كوميتەتى باسشىسى ايجان ەسماعامبەتوۆالاردى جۇرت ءالى ۇمىتا قويعان جوق.

بۇنىمەن نە ايتپاقپىز؟ جوعارىداعى قازاقستاننىڭ ساياسي ەليتاسىنىڭ سىقپىتىن كوردىڭىزدەر. كىمگە نە دەپ وكپەلەيمىز؟ پۋتينگە مە، الدە ءپۋتيننىڭ اۋزىنا ءسوز سالىپ بەرىپ وتىرعان قازاق بيلىگىنە مە؟ اقوردانىڭ ءوزى: «قازاقستان – ورىس تىلىندە سويلەي بەرەدى»، - دەپ وتىرعاندا، پۋتين دە، ونىڭ اينالاسىنداعىلار دا: «قازاقستان – رەسەيدىڭ ىقپال ەتۋشى ايماعى. ونىڭ حالقى – ورىس ءتىلدى»، - دەگەندى نىق سەنىممەن ايتا بەرمەك.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz