Sayasy ómirde radikaldy jәne realistik ssenariy degen bolady. Jasyratyny joq, «Núr Otan» sezining qarsanynda әsheyinde biylik partiyasynyng jiyndaryna nemqúrayly qaraytyn júrt shynayy qyzyghushylyq tanytyp, birinen-biri asyp týsetin joramaldar jasap jatty.

Solardyng ishinde: «Preziydent Toqaev búl partiyany basqarmau kerek, kerek dese, tipti qatarynan shyqsyn! Búl óte «toksichnyi» resurs. Reforma jasaghysy kelse, búl partiyadan tys bolghany abzal!», - degen eshbir kompromiske jatpaytyn oy tarap jatty.

Óz basym osydan bir apta búryn «QANA QAZAQSTAN» Yutub arnasynyng efiyrinde mynaday «sәuegeylik» jasap edim: «Qazirgi zannama boyynsha «partiya» degen – eng qajet qúral. Preziydentting kandidaturasyn úsynatyn sol, Mәjilis te tek qana partiyalyq tizim boyynsha saylanady. Onyng ýstine barlyq ministrler men әkimder partiyanyng qúramynda. Senat pen Mәjilis te osy partiyanyng qolynda. Biylik tranziyti әli de ayaqtalmay jatyp, Toqaevtyng osynau myqty resurstan óz erkimen bas tartqany qalay bolar eken?».

Boljamym dúrys bolghan siyaqty. Toqaev partiya tóraghasy bop saylandy. Óz basym múny «Toqaevtyng «Sýleymen sheshimi» dep sanaymyn. Jәne de «partiyagha janalanu (modernizasiya) qajet», dep basa aitty.

Endi partiya sezining viydeoesebi men qabyldanghan sheshimderi turaly birer sóz.

Sezde viydeobaylanys arqyly elbasy Núrsúltan Nazarbaev sóiledi. Toqaevty tóraghalyqqa ózi úsyndy. Biraq, Núrekenning kónil-kýii joq ekeni sezilip-aq, túrdy. Bәlkim, songhy kezde preziydent Toqaevtyng onyng otbasy mýshelerine qatysty qabyldap jatqan qatqyl sheshimderi únamay jatqan bolar.

Ne degenmen, Toqaev pen Nazarbaev arasy onsha emes syqyldy. Olay bolmasa, osynday jauapty jiyndy aghayyndy qonyr qaz bop, birge otyryp, bir-birin arqasynan qaghyp, qoldap, el ishindegi alyp-qashpa әngimelerdi sap tyighyza salar edi ghoy. Olay bolmady.

Ol az deseniz, jiynda Preziydent túnghysh ret Elbasynyng el tarihyndaghy roline sypayy bolsa da, syny kózqaras bildirdi (Nazarbaev ózine berilgen baghany tikeley efirde tyndap otyrghanyn da eskereyik): «Túnghysh Preziydentting tarihy róline tiyisinshe bagha bereyik, onyng sózsiz jetistikteri men tabystaryn algha shygharyp, janylysqan jerleri bolsa, bolashaq basshylargha taghylym retinde ýlesine qaldyrayyq». Ne degen diplomatiya! Ne degen sóz ekvilibristikasy! «Bәri maqtap jýrgen Ly Kuan Yu-dyng ózi otbasylyq-klandyq jýie qúrdy» degen sózi ne túrady?! Netken ironiya! Netken sarkazm!

Sondyqtan «joghary jaqta әli de ekeuining saudalasuy bitken joq» degen pikir әli de gulep túr.

Biylik partiyasynyng basshylyghyna qol jetkizgen Toqaevtyng aldynda bir myqty tandau túr: osynday orasan zor mýmkinshilikti ol ózining jekebas biyligin odan sayyn nyghaytyp, «ekinshi Nazarbaevqa» ainalu ýshin paydalana ma, әlde qogham ómirin shyn mәninde demokratiyalandyru ýshin jarata ma? Ony uaqyt kórsetedi.

Jana tóragha biylik partiyasyn reformalau turaly biraz úsynys aitty. Onyng bәri ishkipartiyalyq janaru niyeti dep qabyldayyq. Ol partiyanyng óz isi.

Biraq, meninshe, bizdi partiyalyq ómirdi jandandyru ýshin kem degende, tórt nәrse qajet.

Birinshiden, «Núr Otan» 30 jyl ishinde jýrgizgen sayasatynyng eng soraqy tústary ýshin (halyq baylyghyn taran-tarajgha saluy, qarapayym halyqtyng ómir sýru jaghdayy kúrt tómendetui, jeke basqa tabynu jýiesin ornyqtyruy, jemqorlyqqa salynuy, qoghamdyq ómirde monopoliya ornatuy, sayasy oppozisiyany qudalauy, Janaózen men Qantar qandy qyrghyny jәne taghy basqa kinәlary) keshirim súrap, ótkenning auyr jýginen qúlan taza aryluy tiyis. Ony «katarsiys» deydi.

Ekinshiden, osy kýnnen bastap elde shynayy partiyaaralyq bәsekege jol ashyluy tiyis. «Núr Otannyn» sayasy satelliyti bop kelgen partiyalar jabylyp, ornyna iydeyalyq jәne úiymdyq bәsekege qauqarly balama partiyalar tirkelui tiyis. Olardyng bastamashylary elde bar!

Ýshinshiden, bizde partiyada joq tútas bir qauym bar, qazirgi zandargha sәikes onyng bәri ne Preziydent, ne deputat bola almaydy. Sondyqtan, saylaularda óz-ózin úsynu men bir mandattyq okrugterden deputat saylau sekildi mehanizmderdi qayta iske qosu kerek. Onday zandar bizde búryn bolghan.

Tórtinshiden, barlyq dengeydegi saylau komissiyalaryna (uchaskelik komissiyadan Ortalyq saylau komissiyasyna deyin) elde tirkeletin barlyq partiyalardyng ókilderi enui shart!

Osy jәne basqa da týpkilikti reformalyq qadamdar jasalmasa, el ishindegi jaghday odan sayyn ushyghyp ketui әbden mýmkin!

Ámirjan Qosan

Abai.kz