Býgingi kýnderi el ishinde bolyp jatqan jaghdaylar eski bir este qalghan dýniyelerdi eske týsiredi. Keshe ghana su jana Tәuelsiz elimizdi qúryp, al býgin soghan otyz jyl tolmay jatyp, eskirip ketkendey “Jana Qazaqstandy” qúramyz dep jatqan song aityp jatqanym ghoy. Áytpese sonday es kirmey jatyp, eskire qoyatynday da uaqyt emes qoy otyz jyl degen. Sonymen Osydan otyz bir jyl búrynghy bir oqigha.

1991 jyldyng mausym aiynyng 17 kýni bolatyn. 11 saghat mezetinde Úlanbatyr-Novosibirsk-Almaty poyyzymen Taldyqorghan oblysynyng Ýshtóbe stansasyna bizding kósh keldi. Kósh degen qydyryp nemese sayahattap, jolaushylap, saparlap jýrgen bir-eki ne birneshe әlde bir top adamnyng beysauat jýrisi emes qoy. Kósh degenimiz bir otbasynyng nemese bir әuletting nemese bir ýiirli elding bir mekennen kelesi bir mekenge túraqty ómir sýrip, tirshilik etui ýshin saltanatty týrde qonys audaruy. Al sol kósh elden elge audarylyp qotarylyp kóship kelip jatsa onyng orny tipti bólek.
Biz birneshe vagondy tútasymen jaldap alghan bir qora janbyz. Aramyzda aqsaqal qartymyz, aqbasty anamyz, kәri-qúrtan, kempir-keshek, qatyn-qalash, bala-shagha, jigit-jelen, oqyghan-toqyghany bar, mamandy-mamansyzy bar, әleumetting bar salasynyng adamdarynan qúralghan ýlken әulet – Topay auyly.
Bizdi poyyzdan týse birneshe sovhoz, kolhozdyng atqa minerleri qarsy aldy. Osharyla qoparylyp vagondardan umaq-shumaq týsip jatyrmyz. Qabyldaushy top saqaly beluaryn oraghan aqsaqalgha, shylauyshy jer syzghan apamyzgha, kóilegi kólbiregen kermiyq kelin-kelinshekterge, boq múryn balalargha, boyjetken qyzdargha, diplomatyn kótergen kostumdi yghaygha, adidas kiygen syghaygha… an-tang bolyl ýrke qarap, irkilip qalghan eken.

Al adamdarynyng kelbeti, kiyim kiyisi, jýris-túrysy, qúramy tap bir ýlken saltanaty jiyn-toygha, halyqaralyq festvaligha kele jatqan qúrmetti qonaq, ýlken delegasiyagha úqsasa kerek. «Apam da an-tan, men de an-tan» bolysypty. Ilezimde es jiyp qolgha túratyn atqa qorqa-qorqa qolyn sozghan janday jaqyndap, aman-saulyq súrasty. Tәiiri, sóitsek olar, kýn kóru ýshin nәpәqa izdep kele jatqan qoyshy-qolan, qúrylysshy-múrylysshy júmysshy qabyldap alamyz dep jaman-jútyq kiyim-keshekterin bir mashinagha tiyep alyp, úshyp jetken ghoy. Solay bolugha da әbden qaqyly edi. Óitkeni biz malshy-jalshy bolamyz dep enbek shartyn jasasyp kele jatqandar edik. Al shyntuaytynda el-jer dep, tarihy otanymyz dep, keleshek úrpaq qamy ýshin dep auyl-aymaghymyzben kóship kelip qalghanymyzdy bireu bilse, bireu әriyne qúlaqtanghan joq edi…

Sonymen aldyn ala jasasqan kelisim-shart boyynsha әr kolhoz, әr sovhozgha bólinip әlgi tory aighyrdyng ýiirindey shúrqyraghan el lezimde әlde neshe topqa bólinip, jan-jaqqa byt-shyt boldyq. Kimning qayda, qay jerge ketkenin de bilmey qaldyq. Biz 13 ýy Taldyqorghan audanynyng Kirovsk kolhozymen shart jasasqanbyz. Osy 13 ýiding ózin jәne birneshe bólimshege bólip әketti. Tobymyz barghan sayyn jelingen mayaday shómiyip, kishireyip barady. Oblys, audan, kolhoz, sovhoz, bólimshe, otgon, atar (otar) deydi onyng ne ekenin úghyp bolmay basymyz qatty. Nar tәuekel. Eshkim bizdi baylap әkelgen joq. Eshkim bizdi zorlap әkelgen joq. Sheshingen sudan tayynbaydy. «Bar degen jerine baryp, aldy-artymyzdy sholyp, týgendep alyp, keyingisin kóremiz» dep sheshtik!
Bizdi, 5 otbasyn, ózin Aybar dep tanystyrghan tyghyrshyqtay deneli, orta boyly, otyz-otyz bester shamasyndaghy, aq súr kostumdi, kómir qara shashty jigit aghasy jetektey jóneldi. Shamasy kolhozdyng atqa minerining biri. Ýshtóbe stansasynyng bir ashanasyna әkelip tamaqtandyrdy. Jolsoqtylyqtan ba, әlde kýnning ystyghynan ba, әlde tamaqtary tatymady ma, әiteu jarytyp mardymdy as ishpedik. Qansyp, anqamyz keuip qapty. Susyndy, súiyghyn qylqyldatyp júta berdik. Kýn tal týs boldy. Kýiip túr. Alty aiyryghymyzdan ter ketti.

Toghymyzdy basyp ýlgirmey sary týsti PAZ avtobusyna otyrghyzyp aldy da temir joldan óte soltýsikke qaray qara jolmen qúiyndata jóneldi. Kýn degen múnday ystyq bolar ma? Janyp túr. Áue ainalyp jerge týsedi. Qanghaydyng qonyr salqyn tósinen kelgen qonyr andar ýshin my qaynatar ystyq degen osy. Avtobustyng ishi lezimde ot jaqqan monshagha ainaldy. Terezeni ashsang ystyq jel úrady. Ystyq jelin qoyshy, qúmmen qosa sabalaydy. Japsang qapyryq. Onyng ýstine oily-shúnqyr jol. Olay búrsa olay, bylay búrsa bylay japyrylamyz. Maza ketti. Omyraudaghy bala jylady. Ýlkenderden ýn joq. Tóbeden kýn, ishten motor qyzdyryp, bugha pisirgen mәntidey temir kebejening ishinde pisirilip kelemiz. Sәken Seyfulinning «Annenkovtyng azap vagony» mynanyng qasynda júmaq bolsa kerek.

Jol boyy kólikti bir neshe ret toqtattyq. «Osy jer degeni, kósh jer boldy». Qu mediyen, qúmdy dala. Soqqan boran, sabalaghan qúm. Tereze ashsang ystyqpen birge auzy-múrnyna qúm kiredi… Jaghdayymyz әbden ketken song biz ary qaray jýrmeymiz, sen bizdi qúmgha aidap barasyng dep mashinany toqtatyp, shuyldap túryp aldyq. Aybar shyr-pyr bolady. «Aghayyndar, meni ayandar. Men ipolniytelmin. Mening basym ekeu emes. Bastyq ne aitsa sony isteymin. Apar dese aparamyn, әkel dese әkelemin»,- dep. Sonda әkem: – Áy, qaraqtarym, – dedi, – erte kýndi kesh qylmandar, ispolniytelimin dedi ghoy, myna balany da qinap ne etesinder. Baryp kórelik, býginge shydarmyz, bolmay jatsa bastyghyna sóilesinder, – dedi.

(Oqigha qysqartylyp berildi)

Baqytbek Bәmishúly

Derekkózi: minber.kz

Abai.kz