Dýisenbi, 30 Qyrkýiek 2024
Biylik 2180 2 pikir 16 Aqpan, 2022 saghat 15:42

Deputat: Qarashanyraq – auylgha qamqorlyq qajet

Qarashanyraq – auylgha qamqorlyq qajet. Fraksiyanyng tiyisti deputattyq saualyn Azamat Ábildaev mәlimdedi.

Premier-Ministr
Á.Smayylovqa

Auyl dese eleng etpeytin qazaq joq. Auyl – qazaq balasy ýshin qasiyetti qara shanyraq, kindik qany tamghan kiyeli meken. Ol – qazaqtyng dәstýri men dilining ordasy. Eger biz bolashaghymyzdy oilasaq, auyldy saqtauymyz kerek. Tek saqtap qana qoymay, ony býgingi zamannyng talabyna say kórkeytuimiz qajet. Auyldyng jaghdayy jaqsy bolsa, qazaqtyng da tórt qúbylasy teng bolady.

Al ol ýshin auyl túrghyndarynyng tabys dengeyin kóteru qajet. Ókinishke oray, qalamen salystyrghanda, auyl túrghyndarynyng tabys dengeyi aitarlyqtay tómen. Qala men auyldyng әr túrghyny esebimen budjetten qarajat bólude tensizdik bary anyq.

Barlyghymyzdyng tamyrymyz sol auyldan tarady emes pe!? Qarajat bóluge kelgende memleket nege sol auyldy – qara shanyraqty úmytady?!  Sol jaqta túryp jatqan kenje balany nege eskermeydi? Shynymen, memleket auyl túrghyndaryna kelgende qarjyny ýnemdeydi.

Auyl túrghyndarynyng ómir sýru dengeyin arttyru, qala men auyl arasynda shyghyndardy birkelki bólu – túraqty qogham qúrudyng eng senimdi joly dep sanaymyz.

Auylgha nemqúrayly qaraudyng saldary ondaghy bilim men medisina dengeyining tómendeuine, aqparattyng qoljetimdi bolmauyna, mәdeniyet pen sporttyng damymauyna, sonday-aq jol sapasynyng tómendeuimen qatar basqa da faktorlargha әser etedi.

Auyldan shyghyp, oqugha týse almaghan auyl jastary amal joq, qala shetindegi pәterlerdi jaghalaydy. Sonyng saldarynan, qalada qazir eki mamandyq basym. Ol – taksist jәne kýzetshi-oqqaghar. Tepse temir ýzetin auyl jastary qolynda diplomy bolmaghan son, kýzetshi-oqqaghar bolyp 50-60 myngha – 1 kýn júmys jasap, 2 kýn demalyp, bos uaqytynda sportzal men syrahanalardy jaghalap kýnin ótkizedi. Men múny óz auylymnyng jastarynan kóremin.

Bizding auyl – Almaty oblysynyng tau baurayynda ornalasqan Qastek degen 170-tey týtini bar shaghyn ghana ata meken. Búryn 16 ghylym doktory, 57 ghylym kandidaty bar dep maqtan etushi edik. Al qazir 50 kýzetshi-oqqaghar bar, «Alash Praiyd» kluby da bizden shyqqan dep maqtanamyz. Biraq, shýkir dep aitamyn, bilimderi orta bolsa da, bauyrlarymnyng tәrbiyesi óte joghary.

Degenmen, biz qazaqstandyqtardyng jartysy auyl-aymaqtarda ómir sýrip jatqanyn úmytpauymyz kerek. Sol auyl jastaryna jaghday jasap, auyldyng әl-auqatyn kóteretin bir-aq nәrse bar. Ol – agrarlyq ónerkәsipti qoldau. Ósimdik sharuashylyghynda mýmkindikter joqtyng qasy: egistikterdi keneytip, ekstensivti jolmen damu ýshin jer tapshy;

- Egistikke jaramdy jerding bәri ainalymgha shygharylghan;

- Astyq ónimdiligi tabighiy-klimattyq jaghdaygha baylanysty shekteuli;

- Klimattyq shekteuler tura solay jemis-jiydek jәne kókónis daqyldaryn úlghaytyp, ósiruge mýmkindik bermeydi.

Sondyqtan da, eng qolayly sala ol - mal sharuashylyghy. Qazaqstannyng úlan-ghayyr dalasy, mal baghugha jaramdy jayylymdary mal sharuashylyghy salasyn damytudaghy bizding tabighy artyqshylyghymyz bolyp tabylady.

Maldy jayylymda baghu qyzyl et óndirisining ózindik baghasyn tómendetedi. Osylaysha, qazaqstandyq ónim - әlem naryqtarynda bәsekege qabiletti bola alady. Jayylymdy jerding audany boyynsha biz әlem boyynsha besinshi orynda túrmyz (186 mln. gektar jer, QR-daghy auyl sharuashylyq jerlerding 85%-y). Ol Qazaqstangha otarly mal sharuashylyghyn damytu ýshin orasan zor mýmkinshilik beredi.

Álemde qyzyl etti tútynu dengeyi kýn sanap artyp, bagha ósip keledi. Eng iri importtaushy elder – irgeles jatqan kórshilerimiz Qytay men Resey. Al, Orta Aziya elderi, Arab әmirlikteri men Týrkiya qoy etin kóptep tútynady. Osylaysha, qazaqstandyq qyzyl etti ótkizuge arnalghan iri naryqtar bar. Álemdik naryqtargha shyghu ýshin Qazaqstangha eng kemi 100 myng fermerlik sharuashylyq qajet. Demek, qoldaghy barymyzgha qosa taghy eng kemi 80 myng biznes iyesi qajet etiledi.

Kәsipkerler tabysty arttyru, jeke kәsipti damytu, jerdi baptaugha basqasha qaraydy, motivasiyasy bólek. Jana fermerler auyl túrghyndary ýshin júmys oryndaryn ashyp, sabaqtas salalardaghy tauarlar men qyzmetterge súranysty qúra alady. Mysaly ósimdik sharuashylyghynda astyqty etke konvertasiyalau – 1 mln tonna astyq 300 mln dollar eksporttyq týsim beredi.

Osy astyqtan 200 myng tonna qyzyl et alugha jәne 1 mlrd dollar payda tabugha bolady.

Al, mal sharuashylyghy – qazaq halqy ýshin dәstýrli ata kәsip. Kóshpeli halyqtardyng týsiniginde tórt týlik – tabystyng nyshany, ómirding ajyramas bóligi. Ata kәsiptegi biliktilik pen oghan beyimdilik – qazaq halqynyng mәdeniyetine tereng boylaghan. Demek, «Malym – janymnyn, janym – arymnyng sadaghasy» dep babalarymyz aitqanday, etti mal sharuashylyghyn Qazaqstannyng últtyq iydeyasy retinde damytu ekonomikalyq túrghydan qisyndy, әri halqymyzdyng tabighatyna jaqyn sala.

Osy juyrda Memleket basshysy Ýkimetting keneytilgen otyrysyn ótkizdi. Onda agroónerkәsip keshenin damytu mәselesine mәn berdi. Búl – óte jaqsy janalyq. Onymen qosa, songhy 5 jylda auyl sharuashylyghyn damytugha 2 trillion tengeden astam qarajat bólingenin aitty. Alayda, subsidiya qansha ósse de, búl salada auyz toltyryp aitatynday ózgeris bolmaghandyghyna toqtaldy.

Ol ras. Negizinde subsidiya týpki iyesine jetpey, orta jolda talan-tarajgha týsip ketedi. Mysaly 2 trillionnyng qarajattyng ýshten bir bóligi syiaqy mólsherlemelerin subsidiyalaugha bólingen. Ony AÓKke qosady. Búl bankterding shemasy - auyl sharuashylyqtyng subsidiyasyna jatpaydy.

Memleket bankterge 1,5 - 2 payyzben sauyqtyru baghdarlamasyna milliardtaghan qaytarymsyz qarajat bólingeni belgili. Al auylgha kelgen kezde 17 payyzben nesie berip, 70 payyzyn bankting shemasymen tólep, ony subidiya dep atap qoyady.

Mysaly: auyl sharuashylyghyna jylyna 350 mlrd. tengege deyin subsidiya bólinedi. Búl - naryqta bir dengeyde túrghan Belorussiya men Reseyden 6-8 ese tómen. Osy subsidiya 83 000 subektige bólinedi. Sonda әr qaysysy qansha alady dep oilaysyzdar?!

Mysaly: preferensiya boyynsha avtopromgha 3-4 zauyt salugha dep 2019 jyly 150 mlrd.qarjy bóldi. Ony zauyt dep aitugha auzyng barmaydy. Otvertkamen jinaytyn sehtar. Al, «Núrly jer» baghdarlamasy boyynsha nesie syiaqy mólsherlemelerin tómendetetin subsidiyagha 2 jylda 2,4 trln. qarjy bólingen.

Nege biz memleketting aqshasyn bankterge arzangha berip, olardan qymbatqa alyp, oghan taghy subsidiya beremiz. Men osyny týsinbeymin. Búnyng barlyghy qazynadan aqsha úrlaugha jasalghan shemalar.

Auyldyng órkendeuine tosqauyl qoyatyn, jaghdayyn nasharlatatyn baghdarlamalardy bizding júrtqa jasalyp jatqan qastandyq dep bilemiz.

Taghy qosarym. Qazir mal baghudyng ózi qiyn bolyp barady. Júmystyng qiyndyghynan bólek, Sybaylas jemqorlyqqa qarsy is-qimyl agenttigi  subsidiya alghan malshylardy tekserip, tónkerip jatyr. Auylda basqa kәsibi joq bolghandyqtan, shyghyndy bolsa da júmys jasap otyrghan malshynyng qolyna jartylay ghana jetetin qara baqyrdy jelkesinen shygharyp silkileytindey, belden basyp, talan-tarajgha týsiretindey ne kýn tudy basymyzgha? Agenttik atynyng basyn qarapayym halyqtyng qara baqyryna emes, memleketti soryp, aqshasyn qaptap jep jatqan qorqaulargha búryp, solardy teksersin.

Onymen qosa, bizding komiytetting mýsheleri «AÓK-ning subssidiyalau tetikterin jetildiru» jóninde taqyryptyq otyrys ótkizdi. Otyrys barysynda auyl sharuashylyq ministri men sybaylas jemqorlyqqa qarsy is qimyl agenttigining úsynystary tyndaldy. Múnda aitylghan subssidiyalau tetikterin jetildiru jónindegi úsynystargha bizding kónilimiz tolmady.

Al, agroónerkәsip keshenin damytu mәselesi jónindegi Preziydentting tapsyrmasyn oryndau túsynda. Toqtap qalmay, sýiemdep bolsa da qozghalyp jatqan mal sharuashylyghyn damytu jolynda bizge myndaghan baghdarlama emes, 1945 jylghy soghystan keyingi Angliyany kóteru ýshin Premier-Ministri jasaghan «Odin stakan moloka» siyaqty 1 ghana myqty baghdarlama jasau qajet dep oilaymyz.

Qúrmetti Álihan Ashanúly! Sondyqtan da, auyl ómirining jaqsaruy ýshin budjetten qarajat bólu kezinde auyl men qalagha bólinetin qarajattyng arasyndaghy alshaqtyghyn joyyp, AÓK-ke beriletin subsidiyany joq degende 2-3 esege kóbeytip,  mal sharuashylyghyn damytuda Qazaqstannyng órkendeuining últtyq josparyn jasaudy qajet dep sanaymyz.

Abai.kz

2 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2591