Redaksiya: Birqatar uaqyt búryn Reseyding Memlekettik Dumasynyng deputaty Gennadiy Andreevich Zuganov bizding elimizding soltýstik aumaghyna kóz alartyp, ontýstik ólkemizdegi orys tilining jaghdayy mýshkil ekendigi turaly arandatushylyq sózin aitqan bolatyn. Qazaqstan Respublikasy Parlamenti Senatynyng deputaty Aqylbek Kýrishbaev reseylik әriptesining orasholaq pikirine oray óz pikirin jariya etti.

Resey Federasiyasy Kommunistik partiyasynyng basshysy Gennadiy Zuganovtyng Qazaqstandaghy orys tildilerding qúqyqtaryn qorghaugha qatysty jalghan mәlimdemesin qazirgidey kýrdeli kezende jasalghan sayasy jauapsyzdyq jәne arandatushylyq dep qabyldaymyn (!).

Osy rette, eng aldymen, Qazaqstanda túratyn orys últynyng ókilderi birinshi kezekte, bizding elding azamattary ekenin Zuganov myrzanyng esine salghym keledi. Olar Qazaqstanda 100-den astam etnospen birge tatu-tәtti, dostyq pen kelisimde ómir sýruge bolatynyn kórip, ózderi jәne otbasylary ýshin beybitsýigish memleket retinde bizding eldi tandady. Olardyng zandy qúqyqtary men mýddeleri Qazaqstan Konstitusiyasymen jәne zandarymen senimdi týrde qorghalady, sonday-aq, ol qosymsha tetikterge múqtaj emes.

Al, Qazaqstandaghy orys tilining mәrtebesine keler bolsaq, búl tilding bilim, ghylym, media, mәdeniyet, biznes jәne qyzmet kórsetu salalarynda berik orny bar. Qazirgi tanda Qazaqstanda orys tilinde bilim beretin 1160 mektep júmys isteydi. Búl – eldegi jalpy mektepting 16,6 payyzy. Odan bólek, 2047 (29,4 payyz) aralas mektep bar. Onda bilim beru qazaq jәne orys tilderinde jýrgiziledi. Sonymen qatar bilim beru tiline qaramastan orys tili barlyq mektepte pәn retinde oqytylady.

Qazaqstandyq joghary oqu oryndarynda oqityn studentterding ýshten biri bilim alu ýshin orys tilin tandaydy. Búl ýshin olargha eshqanday kedergi joq jәne tolyq mýmkindik beriledi.

Qazaqstanda on orys teatry jemisti júmys istep keledi. Onyng ishinde Zuganovtyng sózi boyynsha orys tili «qyspaqqa» úshyrap jatqan Qazaqstannyng ontýstik ónirinde, yaghny Taraz (Jambyl orys drama teatry) jәne Shymkent (Orys drama teatry) qalalarynda da orys teatrlary bar.

Sonymen birge bizding elimizde «Russkiy miyr» qorynyng eki birdey Orys ortalyghy Almaty jәne Aqtóbe qalalarynda eshqanday kedergisiz júmys istep otyr. Búdan basqa, Semey jәne Pavlodar qalalarynda Resey azamattaryna qúqyqtyq kómek kórsetetin eki ortalyq júmys isteydi.

Osyghan qarap, G.A.Zuganovtyng orys tildi azamattargha qatysty «ozbyrlyq» turaly mәlimdemesi bizding elimizdegi naqty jaghdaymen eshqanday baylanyspaytynyn kóruge bolady (!). Qazaqstan – etnosy men diny senimine qaramastan barlyq azamattyng qúqyqtary mýltiksiz saqtalatyn qúqyqtyq demokratiyalyq memleket.

Osy rette Qazaqstandaghy til sayasaty elimizde túratyn barlyq etnostyq toptardyng tilderin qoldau arqyly memlekettik qazaq tilin damytu qaghidatyna taban tireytinin atap ótken jón.

Sonymen qatar Zuganov myrzagha Qazaqstan-Resey qarym-qatynasy senimdi sharttyq-qúqyqtyq bazagha negizdeletinin de jetkizgim keledi. Bizding elderimiz arasynda 4 mynnan astam kelisim men shart jasaldy. Eki elding memleket basshylary qos taraptyng mýddesin bildiretin barlyq manyzdy mәsele boyynsha túraqty týrde kenesip, konsulitasiyalar ótkizip túrady.

Qazaqstan men Resey arasyndaghy qarym-qatynastyng negizi 2013 jyly qol qoyylghan HHI ghasyrdaghy tatu kórshilik jәne odaqtastyq turaly shart ekeni de belgili.

Bizding elderimizding baylanysy memlekettik egemendik pen tәuelsizdikti ózara qúrmetteu, teng qúqyly jәne ishki isterge aralaspau, aumaqtyq tútastyqty, memlekettik shekaralardyng myzghymastyghyn moyyndau qaghidattaryna negizdeledi.

Ókinishke qaray osynday jauapsyz mәlimdemeler bizding elderimizdegi onsyz da qiyn jaghdaydy odan әri ushyqtyruy mýmkin. Halyqtarymyz arasyndaghy beybitshilik pen kelisimdi joghary baghalap, sonyng qadirin týsinip, ony kýmәndi sayasy oiyndargha paydalanbauymyz kerek (!).

Sondyqtan osynday sheteldik әriptesterimdi pikir bildirgen kezde salmaqty әri salqynqandy bolugha, Qazaqstandaghy jaghdaydy baghalau kezinde alyp-qashpa sózderge emes, naqty derekter men mәlimetterge sýienuge shaqyramyn.

Aqylbek Kýrishbaev, Senator

Abai.kz