Otbasylyq sayasatty ózgertu Qazaqstan ýshin manyzdy mәselelerding biri sanalady. Úzaq uaqyt boyy Qazaqstanda otbasylyq sayasatqa aralasu tabu sanalyp keldi. Búl qoghamda talqylanbaytyn taqyryp edi jәne әr adam óz otbasynyng sayasatyn ózi retteytin. Osylaysha memleket otbasyna aralasatyn sәtter tym siyrek kezdesetin. Saldarynan otbasydaghy zorlyq-zombylyq, әlimjettik kórsetu faktileri kóp kezdesti.

Resmy derek boyynsha jylyna orta eseppen 400 әiel otbasydaghy zorlyqtan kóz júmady. Al beyresmy derekte búl birneshe ese kóp boluy әbden mýmkin. Alayda otbasylyq zorlyq-zombylyqtyng faktileri men sebepteri jeterlik jәne ony ashyq aityp, mәseleni talqylaghan sәtte ghana sheshimin tabady.

2021 jyly jýrgizilgen "Erlerding róli. Olardyng Qazaqstandaghy otbasylyq ómirge jәne bala tәrbiyesine qatysu dәrejesi" zertteui jasaldy. Ol Qazaqstan Respublikasy Preziydentining janyndaghy Áyelder isteri jәne otbasylyq-demografiyalyq sayasat jónindegi últtyq komissiyanyng bastamasymen Birikken Últtar Úiymynyng Halyqty ornalastyru qorynyng tehnikalyq jәne qarjylyq qoldauymen «Qazaqstan Ákeler Odaghymen» seriktestikte jýrgizildi.

Búl zertteu elimizding barlyq 17 aimaghyn qamtydy jәne derekter reprezentativti bolyp keledi. Nekede túrghan erler men túrmystaghy әielder, jalghyzbasty әkeler jәne qoghamdyq birlestikter men memlekettik organdar ókilderining sarapshylarymen tereng súhbat jýrgizildi. Qysqasha nәtiyjeler kónil kónshitpeydi, óitkeni bizding elimizde әrbir besinshi neke qalyndyqty úrlaudan bastalady eken. Múny respondentterding qalay tanysqany, otbasy qalay bastalghany turaly súraghanda atap óttken. Sonymen birge zertteu nәtiyjeleri qalyndyqty alyp qashu arqyly qúrylghan nekelerding ýshten bir bóligi qyzdyng kelisiminsiz jasalghanyn aitady.

Sonymen birge zertteu nәtiyjesine sýienetin bolsaq jas otbasylyardyng 13 payyzynyng qarjylyq jaghdayy qiyn. Búl azyq-týlikke aqsha jetkilikti ekenin bildiredi, biraq kiyim-keshek satyp alu kýrdeli mәseleler tudyrady. Key otbasynyng bes payyzgha juyghy óte múqtaj, tipti azyq-týlikke de aqsha jetpeydi. Kóptegen otbasylardyng jeke baspanasy joq. Búl erlerding 36% jәne әielderding 43%-na qatysty. Atalmysh faktilerding barlyghy da elimizdegi otbasylyq zorlyq-zombylyqtyng artuyna әkep soqtyrady. Sebebi otbasyndaghy úrys-keris, janjal sany artady. Elimizdegi otbasylyq jaghdaydyng qiyndyghy ajyrasu faktorlaryn da arttyryp otyr.

Osy zertteu nәtiyjeleri otbasylyq qúndylyqtar jasyna qaramastan qazaqstandyq erler men әielderding ómirinde manyzdy ról atqaratynyn kórsetti. Sonymen qatar, el túrghyndary dәstýrli qúndylyqtardy saqtay otyryp, aitarlyqtay progressivti kózqarastargha iye. Respondentterding 94%-y neke ómirlik qarym-qatynas jәne ony saqtau kerek dep sanaydy. Olar nekege óte bayypty qaraydy. Biraq sonymen birge respondentterding 85%-y eger adamdar nekede baqytsyz bolsa, búl nekede balalar bolsa da, ajyrasugha bolady dep sanaytynyn jasyrmapty.

Halyqtyng 71 payyzyn qúraytyn kelesi top neke qiigha qyzyghushylyq bolmasa da, ýilenbegen erli-zayyptylardyng birge túruy qalypty jaghday ekenin atap ótedi. Yaghny azamattyq nekege basym kópshiligi qarsylyq kórsetipti.

Adamdargha tirkelmegen nekede túru ynghayly bolsa, nege oghan tyiym salu kerek deydi kópshilik. Alayda búl halyqtyng 71 payyzy tirkelmegen nekede túrady degendi bildirmeydi. Búl respondentterding pikiri, saualnamagha qatysushylardyng kózqarasy. Búl rette respondentterding 58 payyzy neke eskirgen institut ekenin aitty. Zertteudi jýrgizgen kezde búghan negizinen әli sanaly sheshimge kele almaghan jas adamdar jauap bergenin de eskeru kerek.

Eger genderlik qúndylyqtar turaly aitatyn bolsaq, erler men әielderding joghary bilim aluy birdey manyzdy dep esepteytin respondentterding ýlesi óte joghary. Joghary bilim alu erler ýshin de, әielder ýshin de óte manyzdy. Respondentterding 60 payyzynyng pikirinshe, júmystyng boluy manyzdy, al otbasynyng amandyghy men quattylyghy ýshin erli-zayyptylardyng ekeuining de júmysy boluy manyzdy. Respondentterding 55 payyzy ýshin ýy men bala kýtimi manyzdy eken. Genderlik qúndylyqtargha degen adaldyq otbasylyq tabysqa qatysty mәselelerde birshama tómen. Erlerding basym kópshiligi er adam әielden kóp tabys tauyp, otbasyn asyrauy kerek dep esepteydi.
Erlerding 34 payyzy ghana әielderdi eng jaqsy sayasy kóshbasshy dep sanaydy. Erler er adamdar sayasy dengeyde sheshim qabyldaugha qolaylyraq dep sanaydy eken. Erlerding kópshiligi әielderdi balalardy tәrbiyeleude jәne olargha qamqorlyq jasauda jaqsy degen oigha kelgen.

Atalmysh zertteuge sýienetin bolsaq, qoghamda әli kýnge deyin әiel qúqyghy men bilim alu, sayasy qyzmet atqarugha qatysty synarjaq pikirdegi jandar kezdesedi. Alayda eng ýlken alandatarlyq mәsele otbasylardyng ajyrasu dengeyining joghary boluynda bolyp túr.

Elimizde ajyrasular sany jyl sayyn artyp keledi. Mamandar Qazaqstanda saghat sayyn alty erli-zayyptylar ajyrasyp ketetinin eseptedi. 1000 nekege shaqqanda ajyrasu sany toghyzynshy jyl qatarynan ósti. Elimizde әrbir ýshinshi erli-zayyptylardyng ajyrasyp jatqany ýrey tughyzady. Kóbinese otbasy qarjylyq qiyndyqtargha baylanysty búzylady. Adamdar kóbinese otbasyndaghy janjaldar, otbasyndaghy zorlyq-zombylyq jәne bala tәrbiyesine qabiletsizdiginen әbden jetilgen jasta – 30 jastan 45 jasqa deyin ajyrasady. Nәtiyjesinde, jaghdaydyng proporsiyagha ie bolghany sonsha, respublika birneshe jyldan beri ajyrasular sany boyynsha alghashqy on elding qataryna kiredi.

Atalmysh faktilerding baprlyghyn retteu jәne mәseleni ong sheshu ýshin Qazaqstan biyligi zannamalargha ózgerister engizip, bala tәrbiyesi men otbasyndaghy zorlyq-zombylyq mәselesin ashyq talqylaugha kiristi. Auruyn jasyrghan óledi degendey, qogham ýshin, últ ýshin manyzdy mәselelerdi talqylau qashanda manyzdy.

Abai.kz