Men sóz bastaudan ilgeri eki eskertuimdi aitayyn: 1) Men Qasymnyng kim ekendigin sizderden (Qazaqstandyqtan) artyq bilmeymin. 2) Tarihta tamyrsyz aghash, sebepsiz saldar, úyasyz qús, otansyz aqyn joq. Dýniyege taryday shashylghan qazaq últy qay elde, qanday taghdyrdy bastan ótkerse de, qanday jasampazdyq jaratsa da ózining qazaq ekenin úmytqan joq. Qytaydaghy qazaqtarda Abay, Maghjan, Qasymnan ýirenbegen aqyn joq. Múhtardan, Ábdijәmilden, Iliyastan, M.Maghauinnen ýirenbegen jazushy joq, tipti Qytay elining әlemge  әigili memleket әnining avtory, kompozitorlar -  Niyer men Shang Chin Hay da Almatyda Ahmet Júbanovtyng tól shәkirti bolghanyn maqtanyshpen eske alady.

Biz eki eldegi qazaqtar tilimiz de, dilimiz de, dinimiz de, salt-sanamyz da bir qazaq últymyz. Sondyqtan tarihtan beri Qazaqstan - qazaqtyng atamekeni, ruhany astanamyz, ýirenu ýlgimiz. Qytaydaghy qazaqtardyng oiyn-sauyghy, mereke kýnderindegi toylary, aqyndar aitysy Abay, Qasym ólenimen bastalyp, Abay, Qasym ólenimen ayaqtalady. Búl jerde men Qasymdy Abaymen tenestirip otyrgham joq, mýmkin búlay ataluy - Qasymnyng qazaqtyq qasiyetinen shyghar dep oilaymyn.

Men sóz bastaudan ilgeri eki eskertuimdi aitayyn: 1) Men Qasymnyng kim ekendigin sizderden (Qazaqstandyqtan) artyq bilmeymin. 2) Tarihta tamyrsyz aghash, sebepsiz saldar, úyasyz qús, otansyz aqyn joq. Dýniyege taryday shashylghan qazaq últy qay elde, qanday taghdyrdy bastan ótkerse de, qanday jasampazdyq jaratsa da ózining qazaq ekenin úmytqan joq. Qytaydaghy qazaqtarda Abay, Maghjan, Qasymnan ýirenbegen aqyn joq. Múhtardan, Ábdijәmilden, Iliyastan, M.Maghauinnen ýirenbegen jazushy joq, tipti Qytay elining әlemge  әigili memleket әnining avtory, kompozitorlar -  Niyer men Shang Chin Hay da Almatyda Ahmet Júbanovtyng tól shәkirti bolghanyn maqtanyshpen eske alady.

Biz eki eldegi qazaqtar tilimiz de, dilimiz de, dinimiz de, salt-sanamyz da bir qazaq últymyz. Sondyqtan tarihtan beri Qazaqstan - qazaqtyng atamekeni, ruhany astanamyz, ýirenu ýlgimiz. Qytaydaghy qazaqtardyng oiyn-sauyghy, mereke kýnderindegi toylary, aqyndar aitysy Abay, Qasym ólenimen bastalyp, Abay, Qasym ólenimen ayaqtalady. Búl jerde men Qasymdy Abaymen tenestirip otyrgham joq, mýmkin búlay ataluy - Qasymnyng qazaqtyq qasiyetinen shyghar dep oilaymyn.

Men 1956 jyldan beri Qasymdy mektepte oqyp ýirenip, oqytushy bolghannan bergi 45 jyldyq ghúmyrymda ýsh myng oqushyma sabaq retinde oqytyp, jattatyp, qanyna, janyna sinirip, ruhyna úyalatyp kelemin. Qasym sol bayaghy «aq kónil, adal syrlasymyz», ardaqty ústazymyz retinde mәngi bizben birge jasaydy.

Álemge tanys Qytay elinde 1965-1976 jyldary Mauzydung bastaghan «on jyldyq mәdeniyet tónkerisi» degen hung uey bing (qyzyl qorghaushy әsker) tónkerisi boldy. Mauzydung bastaghan, Lin biyau, Jou yn lay qostaghan partiya, ýkimet atynan «memleket boyynsha proletariyattyng burjuaziya mәdeniyetine qarsy tónkeris jýrgizu» búiryghy jariyalanyp, mektep jabylyp, múghalim torghaysha tozdyrylyp, oqulyq otqa órteldi. Mektep qyzyl qorghaushylardyng әskery kazarmasyna ainaldy. «Bir tenge berip jyrlatyp, myng tenge berip qoyghyza almaghan» mәdeniyet tónkerisin qyzyl qorghaushylaryn әskery bastyqtyru arqyly әreng ayaqtatty. Mau zy dung ólip Dyng Shiyau Ping taqqa shyqqan song 1980 jyly Ortalyq oqu-aghartu ministrligi «mektep ashyp, oqudy qalpyna keltiru kerek» degen búiryghy jariyalandy. Biraq oqu orny - mektep joq, oqytatyn oqytushy joq, oqushygha bilim beretin oqulyq joq jәne on jylda bir saghat pәn oqymaghan oqushydan «qalay emtihan alyp, qaysy mektepke, qalay qabyldau kerek?» degen mәselege kelgende ýkimet pen partiyanyng qajeti keshegi torghayday tozdyrghan oqytushylargha - bizge týsti. Oqu-aghartu ministrligi «úighyr, qazaq, qyrghyz últtarynyng til-әdebiyet oqulyghyn óz tilinde shygharsyn» degen búiryghy boyynsha «Altay aimaqtyq oqu-aghartu basqarmasynyn», «Shinjiyang oqu-aghartu mengermesinin» úsynysy boyynsha 1980 jyly men Ýrimjige baryp tórt jylday qazaq bastauysh, ortalau, orta mektepter til-әdebiyet oqulyghyn qúrastyru jәne «Ádebiyet teoriyasyn» jazu mindeti boyynsha 34 oqulyq qúrastyrdym. Osy kezde Qazaqstan aqyn-jazushylarynan Abay, Jambyl, Múhtar, Qasym, Hamit qatarly on neshe avtor shygharmalaryn oqulyqqa kirgizdim әri Qajym Júmaliyev teoriyasyn kirgizdim. Qytaydaghy eki jýz myng qazaq úrpaghy qazirge sheyin 30 jyl boldy osy oqulyqty oqidy.

1984 jyly Qytaydaghy qazaq ziyalylarynyng ótinishi boyynsha Ortalyq aghartu ministrligining maqúldyghymen Ile qazaq oblysyna qarasty Ile oqu-aghartu instituty ashyldy. Orta mektebinde oqulyghy joq elde institutynda qaydaghy oqulyq bolsyn. Búl jonghar dalasyna saltanatty saray saludan da qiyn boldy. Osynday mektepting әdebiyet fakulitetine dekan bolghan mening talabymdy qaranyz. Biz qart múghalimder aqyldasa kelip, jogharydan oqulyq qúrastyru, tekserip bekitu, oqytu programmasyn jasau, bekitu qúqyghyn aldyq. «Qazaq klassik әdebiyetin» (Myrzaqan Qúrmanbay), (Qazaq erte zaman әdebiyetin» (Ghaziz Rayys), «Qazirgi qazaq әdebiyeti» (Ydyrysh Ádilhanov), «Ádebiyettanu bilimderi» (Ghaziz Rayys), «Ádebiyet oqytu metodikasy» (Ghaziz Rayys), «Qazaq jazushylyq bilimderi» (Qúmarbek Saqariyn), «Logika ghylymy» (Jeken Qauyt), «Dýnie әdebiyeti» (Gýlnar) qatarly segiz týrli sabaq oqulyghyn qúrastyrdyq. Búl barlyq jaqtan tolyq bolmasa da sol kezdegi kýiinde oqytu keregimizge jarady. Oqytudy bastap kettik. Ásirese, «Qazaq qazirgi zaman әdebiyetinde» 25 avtor, sonyng biri - Qasym Amanjolov shygharmalary jýieli týrde oqytyldy. Bizden basqa joghary oqu oryndary batyly jetip oqyta almady. Qazir de osylay oqytylady. Men Qytayda orta mektepterge arnalghan 34 oqulyq qúrastyryp, Qasym Amanjolovty oqytatyn ettim jәne «Ádebiyettanu bilimderi» degen eki kitap, «Ádebiyet oqytu metodikasy», «Qazaq balalar әdebiyeti», «Estetikalyq bilimder» degen bes kitaptarymda Qasym ólenin mysalgha aldym. 2004 jyldan keyin Qazaqstangha kelgen song 17 maqala, «Sóz óneri teoriyasy», «Estetikalyq bilimder» atty eki kitapta Qasym ólenin oqulyqqa mysal etip engizdim. Men Qasymdy maqtamaqshy emespin, Qasymdy Qytay qazaqtaryna oqytqanymdy maqtanysh etemin.

«Adamgha aqyl-parasat últtyq qadir-qasiyet arqyly qalyptasady» deydi Gerolid Belger degen nemis filosofy. Qasym Amnjolovqa qazaqtyq qasiyet arqyly qalyptasqan aqyndyq jasampazdyq tarihtaghy qazaq jyraulary men Abay poeziyasynan taghylym alghan. Sondyqtan Qasym poeziyasynyng óresi biyik, órisi ken. Talanttyng talghar oq jetpes biyigi, talaptyng qol jetpes kýiigi, aduyndyqtyng asu bermes asqary, alymdylyqtyng qúlashty qúlagar túlpary, qyrannyng qylysh qanat aq súnqary tәrizdi. Qasymnyng lirikalary jannattyng kәusarynday susynyndy qandyryp, janyna jaylau jazyn syilaydy, keybiri súrana qaraghan súludyng kóz janarynday sýikimdi erke nazdy, lәzzatty da tәtti, ózindi týlkige týser qyranday bir silkindiredi. Mysaly, «Abaygha», «Ózim turaly», «Núrly dýniye» t.b. ólenin aitugha bolady. Al Qasymnyng toqsan tolghauly, qaharly kýnder tarihy ispetti qazaqtyng batyry, aqyny Abdulla turaly poemasynda:

«Ómir gýlin janshyp taptap,

Shashtan sýirep mahabbatty.

Jerimizge jynday qaptap,

Nayzagha ilip ar-úyatty.

Kele jatty súm jendetter,

Jiyirkenip jiyryldy jer.

Jaugha tamshy tatyrmastay,

Buyrqanyp qashty ózender» ,- degen eki shumaq ólenmen nemis fashisterining jiyirkenishti jendettik jeksúryn obrazynan adam túrmaq tabighat jiyirkengendigin surettese, nemis fashisterine qarsy qazaq otanshyl aqynynyng arystanday aqyrghan dauysy jau ýstinen bomba bop jarylyp, nayzaghay bolyp jayratarday qaharmandyq qúdiretin kórsetedi.

Qasiyet kýshi úly  otannyn,

Qanatyn ber qyran qústyn.

Ashuyn ber arystannyn,

Jýregin ber jolbarystyn.

Kýlli әlemning ashu-kegi,

Orna mening keudeme kep.

Jau jolyna atam seni,

Bomba bol da jaryl jýrek.

Qasymnyng «Darigha qyz» poemasyn oqyghan adam II Dýniyejýzilik soghystyng otyna oranyp, qan maydangha kirip, otan ýshin otqa týsip, qaharmandyq kórsetip óludi mәrtebe, maqtanysh sezinesin. Sebep, Qasymnyng ózi soghystyng qaharman aqyny, batyry, óz basynan búl súrapyl soghysty ótkergen edi.

Qasym turaly aitylar sóz kóp. Men bilgende Qasym segiz qyrly serining sertke taqqan semserindey aqyn ghana emes, jazushy, dramaturg, әnshi, kompozitor, rejisser, aqyndyq turaly zertteu jazghan zerdeli zertteushi, sóz ónerpazy, samúryq qanatty, sardar sanatty adam.

«Abai.kz»