مەن ءسوز باستاۋدان ىلگەرى ەكى ەسكەرتۋىمدى ايتايىن: 1) مەن قاسىمنىڭ كىم ەكەندىگىن سىزدەردەن (قازاقستاندىقتان) ارتىق بىلمەيمىن. 2) تاريحتا تامىرسىز اعاش، سەبەپسىز سالدار، ۇياسىز قۇس، وتانسىز اقىن جوق. دۇنيەگە تارىداي شاشىلعان قازاق ۇلتى قاي ەلدە، قانداي تاعدىردى باستان وتكەرسە دە، قانداي جاسامپازدىق جاراتسا دا ءوزىنىڭ قازاق ەكەنىن ۇمىتقان جوق. قىتايداعى قازاقتاردا اباي، ماعجان، قاسىمنان ۇيرەنبەگەن اقىن جوق. مۇحتاردان، ابدىجامىلدەن، ءىلياستان، م.ماعاۋيننەن ۇيرەنبەگەن جازۋشى جوق، ءتىپتى قىتاي ەلىنىڭ الەمگە  ايگىلى مەملەكەت ءانىنىڭ اۆتورى، كومپوزيتورلار -  نيەر مەن شاڭ چين حاي دا الماتىدا احمەت جۇبانوۆتىڭ ءتول شاكىرتى بولعانىن ماقتانىشپەن ەسكە الادى.

ءبىز ەكى ەلدەگى قازاقتار ءتىلىمىز دە، ءدىلىمىز دە، ءدىنىمىز دە، سالت-سانامىز دا ءبىر قازاق ۇلتىمىز. سوندىقتان تاريحتان بەرى قازاقستان - قازاقتىڭ اتامەكەنى، رۋحاني استانامىز، ۇيرەنۋ ۇلگىمىز. قىتايداعى قازاقتاردىڭ ويىن-ساۋىعى، مەرەكە كۇندەرىندەگى تويلارى، اقىندار ايتىسى اباي، قاسىم ولەڭىمەن باستالىپ، اباي، قاسىم ولەڭىمەن اياقتالادى. بۇل جەردە مەن قاسىمدى ابايمەن تەڭەستىرىپ وتىرعام جوق، مۇمكىن بۇلاي اتالۋى - قاسىمنىڭ قازاقتىق قاسيەتىنەن شىعار دەپ ويلايمىن.

مەن ءسوز باستاۋدان ىلگەرى ەكى ەسكەرتۋىمدى ايتايىن: 1) مەن قاسىمنىڭ كىم ەكەندىگىن سىزدەردەن (قازاقستاندىقتان) ارتىق بىلمەيمىن. 2) تاريحتا تامىرسىز اعاش، سەبەپسىز سالدار، ۇياسىز قۇس، وتانسىز اقىن جوق. دۇنيەگە تارىداي شاشىلعان قازاق ۇلتى قاي ەلدە، قانداي تاعدىردى باستان وتكەرسە دە، قانداي جاسامپازدىق جاراتسا دا ءوزىنىڭ قازاق ەكەنىن ۇمىتقان جوق. قىتايداعى قازاقتاردا اباي، ماعجان، قاسىمنان ۇيرەنبەگەن اقىن جوق. مۇحتاردان، ابدىجامىلدەن، ءىلياستان، م.ماعاۋيننەن ۇيرەنبەگەن جازۋشى جوق، ءتىپتى قىتاي ەلىنىڭ الەمگە  ايگىلى مەملەكەت ءانىنىڭ اۆتورى، كومپوزيتورلار -  نيەر مەن شاڭ چين حاي دا الماتىدا احمەت جۇبانوۆتىڭ ءتول شاكىرتى بولعانىن ماقتانىشپەن ەسكە الادى.

ءبىز ەكى ەلدەگى قازاقتار ءتىلىمىز دە، ءدىلىمىز دە، ءدىنىمىز دە، سالت-سانامىز دا ءبىر قازاق ۇلتىمىز. سوندىقتان تاريحتان بەرى قازاقستان - قازاقتىڭ اتامەكەنى، رۋحاني استانامىز، ۇيرەنۋ ۇلگىمىز. قىتايداعى قازاقتاردىڭ ويىن-ساۋىعى، مەرەكە كۇندەرىندەگى تويلارى، اقىندار ايتىسى اباي، قاسىم ولەڭىمەن باستالىپ، اباي، قاسىم ولەڭىمەن اياقتالادى. بۇل جەردە مەن قاسىمدى ابايمەن تەڭەستىرىپ وتىرعام جوق، مۇمكىن بۇلاي اتالۋى - قاسىمنىڭ قازاقتىق قاسيەتىنەن شىعار دەپ ويلايمىن.

مەن 1956 جىلدان بەرى قاسىمدى مەكتەپتە وقىپ ۇيرەنىپ، وقىتۋشى بولعاننان بەرگى 45 جىلدىق عۇمىرىمدا ءۇش مىڭ وقۋشىما ساباق رەتىندە وقىتىپ، جاتتاتىپ، قانىنا، جانىنا ءسىڭىرىپ، رۋحىنا ۇيالاتىپ كەلەمىن. قاسىم سول باياعى «اق كوڭىل، ادال سىرلاسىمىز»، ارداقتى ۇستازىمىز رەتىندە ماڭگى بىزبەن بىرگە جاسايدى.

الەمگە تانىس قىتاي ەلىندە 1965-1976 جىلدارى ماۋزىدۋڭ باستاعان «ون جىلدىق مادەنيەت توڭكەرىسى» دەگەن حۋڭ ۋەي بيڭ (قىزىل قورعاۋشى اسكەر) توڭكەرىسى بولدى. ماۋزىدۋڭ باستاعان، لين بياۋ، جوۋ ىن لاي قوستاعان پارتيا، ۇكىمەت اتىنان «مەملەكەت بويىنشا پرولەتارياتتىڭ بۋرجۋازيا مادەنيەتىنە قارسى توڭكەرىس جۇرگىزۋ» بۇيرىعى جاريالانىپ، مەكتەپ جابىلىپ، مۇعالىم تورعايشا توزدىرىلىپ، وقۋلىق وتقا ورتەلدى. مەكتەپ قىزىل قورعاۋشىلاردىڭ اسكەري كازارماسىنا اينالدى. «ءبىر تەڭگە بەرىپ جىرلاتىپ، مىڭ تەڭگە بەرىپ قويعىزا الماعان» مادەنيەت توڭكەرىسىن قىزىل قورعاۋشىلارىن اسكەري باستىقتىرۋ ارقىلى ارەڭ اياقتاتتى. ماۋ زى دۋڭ ءولىپ دىڭ شياۋ پيڭ تاققا شىققان سوڭ 1980 جىلى ورتالىق وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگى «مەكتەپ اشىپ، وقۋدى قالپىنا كەلتىرۋ كەرەك» دەگەن بۇيرىعى جاريالاندى. بىراق وقۋ ورنى - مەكتەپ جوق، وقىتاتىن وقىتۋشى جوق، وقۋشىعا ءبىلىم بەرەتىن وقۋلىق جوق جانە ون جىلدا ءبىر ساعات ءپان وقىماعان وقۋشىدان «قالاي ەمتيحان الىپ، قايسى مەكتەپكە، قالاي قابىلداۋ كەرەك؟» دەگەن ماسەلەگە كەلگەندە ۇكىمەت پەن پارتيانىڭ قاجەتى كەشەگى تورعايداي توزدىرعان وقىتۋشىلارعا - بىزگە ءتۇستى. وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگى «ۇيعىر، قازاق، قىرعىز ۇلتتارىنىڭ ءتىل-ادەبيەت وقۋلىعىن ءوز تىلىندە شىعارسىن» دەگەن بۇيرىعى بويىنشا «التاي ايماقتىق وقۋ-اعارتۋ باسقارماسىنىڭ»، «شينجياڭ وقۋ-اعارتۋ مەڭگەرمەسىنىڭ» ۇسىنىسى بويىنشا 1980 جىلى مەن ۇرىمجىگە بارىپ ءتورت جىلداي قازاق باستاۋىش، ورتالاۋ، ورتا مەكتەپتەر ءتىل-ادەبيەت وقۋلىعىن قۇراستىرۋ جانە «ادەبيەت تەورياسىن» جازۋ مىندەتى بويىنشا 34 وقۋلىق قۇراستىردىم. وسى كەزدە قازاقستان اقىن-جازۋشىلارىنان اباي، جامبىل، مۇحتار، قاسىم، حاميت قاتارلى ون نەشە اۆتور شىعارمالارىن وقۋلىققا كىرگىزدىم ءارى قاجىم جۇماليەۆ تەورياسىن كىرگىزدىم. قىتايداعى ەكى ءجۇز مىڭ قازاق ۇرپاعى قازىرگە شەيىن 30 جىل بولدى وسى وقۋلىقتى وقيدى.

1984 جىلى قىتايداعى قازاق زيالىلارىنىڭ ءوتىنىشى بويىنشا ورتالىق اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ ماقۇلدىعىمەن ىلە قازاق وبلىسىنا قاراستى ىلە وقۋ-اعارتۋ ينستيتۋتى اشىلدى. ورتا مەكتەبىندە وقۋلىعى جوق ەلدە ينستيتۋتىندا قايداعى وقۋلىق بولسىن. بۇل جوڭعار دالاسىنا سالتاناتتى ساراي سالۋدان دا قيىن بولدى. وسىنداي مەكتەپتىڭ ادەبيەت فاكۋلتەتىنە دەكان بولعان مەنىڭ تالابىمدى قاراڭىز. ءبىز قارت مۇعالىمدەر اقىلداسا كەلىپ، جوعارىدان وقۋلىق قۇراستىرۋ، تەكسەرىپ بەكىتۋ، وقىتۋ پروگرامماسىن جاساۋ، بەكىتۋ قۇقىعىن الدىق. «قازاق كلاسسيك ادەبيەتىن» (مىرزاقان قۇرمانباي), (قازاق ەرتە زامان ادەبيەتىن» (عازيز رايىس), «قازىرگى قازاق ادەبيەتى» (ىدىرىش ءادىلحانوۆ), «ادەبيەتتانۋ بىلىمدەرى» (عازيز رايىس), «ادەبيەت وقىتۋ مەتوديكاسى» (عازيز رايىس), «قازاق جازۋشىلىق بىلىمدەرى» (قۇماربەك ساقارين), «لوگيكا عىلىمى» (جەكەن قاۋىت), «دۇنيە ادەبيەتى» (گۇلنار) قاتارلى سەگىز ءتۇرلى ساباق وقۋلىعىن قۇراستىردىق. بۇل بارلىق جاقتان تولىق بولماسا دا سول كەزدەگى كۇيىندە وقىتۋ كەرەگىمىزگە جارادى. وقىتۋدى باستاپ كەتتىك. اسىرەسە، «قازاق قازىرگى زامان ادەبيەتىندە» 25 اۆتور، سونىڭ ءبىرى - قاسىم امانجولوۆ شىعارمالارى جۇيەلى تۇردە وقىتىلدى. بىزدەن باسقا جوعارى وقۋ ورىندارى باتىلى جەتىپ وقىتا المادى. قازىر دە وسىلاي وقىتىلادى. مەن قىتايدا ورتا مەكتەپتەرگە ارنالعان 34 وقۋلىق قۇراستىرىپ، قاسىم امانجولوۆتى وقىتاتىن ەتتىم جانە «ادەبيەتتانۋ بىلىمدەرى» دەگەن ەكى كىتاپ، «ادەبيەت وقىتۋ مەتوديكاسى»، «قازاق بالالار ادەبيەتى»، «ەستەتيكالىق بىلىمدەر» دەگەن بەس كىتاپتارىمدا قاسىم ولەڭىن مىسالعا الدىم. 2004 جىلدان كەيىن قازاقستانعا كەلگەن سوڭ 17 ماقالا، «ءسوز ونەرى تەورياسى»، «ەستەتيكالىق بىلىمدەر» اتتى ەكى كىتاپتا قاسىم ولەڭىن وقۋلىققا مىسال ەتىپ ەنگىزدىم. مەن قاسىمدى ماقتاماقشى ەمەسپىن، قاسىمدى قىتاي قازاقتارىنا وقىتقانىمدى ماقتانىش ەتەمىن.

«ادامعا اقىل-پاراسات ۇلتتىق قادىر-قاسيەت ارقىلى قالىپتاسادى» دەيدى گەرولد بەلگەر دەگەن نەمىس فيلوسوفى. قاسىم امنجولوۆقا قازاقتىق قاسيەت ارقىلى قالىپتاسقان اقىندىق جاسامپازدىق تاريحتاعى قازاق جىراۋلارى مەن اباي پوەزياسىنان تاعىلىم العان. سوندىقتان قاسىم پوەزياسىنىڭ ورەسى بيىك، ءورىسى كەڭ. تالانتتىڭ تالعار وق جەتپەس بيىگى، تالاپتىڭ قول جەتپەس كۇيىگى، ادۋىندىقتىڭ اسۋ بەرمەس اسقارى، الىمدىلىقتىڭ قۇلاشتى قۇلاگار تۇلپارى، قىراننىڭ قىلىش قانات اق سۇڭقارى ءتارىزدى. قاسىمنىڭ ليريكالارى جانناتتىڭ كاۋسارىنداي سۋسىنىڭدى قاندىرىپ، جانىڭا جايلاۋ جازىن سىيلايدى، كەيبىرى سۇرانا قاراعان سۇلۋدىڭ كوز جانارىنداي سۇيكىمدى ەركە نازدى، ءلاززاتتى دا ءتاتتى، ءوزىڭدى تۇلكىگە تۇسەر قىرانداي ءبىر سىلكىندىرەدى. مىسالى، «ابايعا»، «ءوزىم تۋرالى»، «نۇرلى دۇنيە» ت.ب. ولەڭىن ايتۋعا بولادى. ال قاسىمنىڭ توقسان تولعاۋلى، قاھارلى كۇندەر تاريحى ىسپەتتى قازاقتىڭ باتىرى، اقىنى ابدۋللا تۋرالى پوەماسىندا:

«ءومىر گۇلىن جانشىپ تاپتاپ،

شاشتان سۇيرەپ ماحابباتتى.

جەرىمىزگە جىنداي قاپتاپ،

نايزاعا ءىلىپ ار-ۇياتتى.

كەلە جاتتى سۇم جەندەتتەر،

جيىركەنىپ جيىرىلدى جەر.

جاۋعا تامشى تاتىرماستاي،

بۋىرقانىپ قاشتى وزەندەر» ،- دەگەن ەكى شۋماق ولەڭمەن نەمىس فاشيستەرىنىڭ جيىركەنىشتى جەندەتتىك جەكسۇرىن وبرازىنان ادام تۇرماق تابيعات جيىركەنگەندىگىن سۋرەتتەسە، نەمىس فاشيستەرىنە قارسى قازاق وتانشىل اقىنىنىڭ ارىستانداي اقىرعان داۋىسى جاۋ ۇستىنەن بومبا بوپ جارىلىپ، نايزاعاي بولىپ جايراتارداي قاھارماندىق قۇدىرەتىن كورسەتەدى.

قاسيەت كۇشى ۇلى  وتاننىڭ،

قاناتىن بەر قىران قۇستىڭ.

اشۋىن بەر ارىستاننىڭ،

جۇرەگىن بەر جولبارىستىڭ.

كۇللى الەمنىڭ اشۋ-كەگى،

ورنا مەنىڭ كەۋدەمە كەپ.

جاۋ جولىنا اتام سەنى،

بومبا بول دا جارىل جۇرەك.

قاسىمنىڭ «داريعا قىز» پوەماسىن وقىعان ادام ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ وتىنا ورانىپ، قان مايدانعا كىرىپ، وتان ءۇشىن وتقا ءتۇسىپ، قاھارماندىق كورسەتىپ ءولۋدى مارتەبە، ماقتانىش سەزىنەسىڭ. سەبەپ، قاسىمنىڭ ءوزى سوعىستىڭ قاھارمان اقىنى، باتىرى، ءوز باسىنان بۇل سۇراپىل سوعىستى وتكەرگەن ەدى.

قاسىم تۋرالى ايتىلار ءسوز كوپ. مەن بىلگەندە قاسىم سەگىز قىرلى سەرىنىڭ سەرتكە تاققان سەمسەرىندەي اقىن عانا ەمەس، جازۋشى، دراماتۋرگ، ءانشى، كومپوزيتور، رەجيسسەر، اقىندىق تۋرالى زەرتتەۋ جازعان زەردەلى زەرتتەۋشى، ءسوز ونەرپازى، سامۇرىق قاناتتى، ساردار ساناتتى ادام.

«Abai.kz»