Ózbekstannan atamekenge oralghan qandasymyz Talghat Ahmetovtyng jaghdayyna oqyrman nazaryn audaramyz. Memlekettik til ýshin tabandylyq tanytyp jýrgen qandastyng mәselesine kónil audarghan Mәjilis deputaty Qazybek Isa “Talghat Ahmetovtyng talaby dúrys! Konstitusiya boyynsha Memlekettik til - qazaq tili bolghandyqtan, Memlekettik tilde jazylghan Jarghyny tirkeu kerek әdilet organdary! Ekinshi til - Resey tilinde de jazudy talap etu zansyzdyq!

Konstitusiyanyng ózge zandardan joghary zandyq kýshi qayda?”- dep jazdy әleumettik jelide.

Ózbekstannan atamekenge kóship kelgen aghayynnyng biri Talghat Ahmetovtyng sottasyp jýrgenine birshama aidyng jýzi boldy. Qazaq tilining – memlekettik dengeydegi qoldanysyna kónili tolmaghan qandastyng aitary bar, sondyqtan sotta óz ústanymynan keri sheginbey keledi.

Ol qoldanystaghy «Kommersiyalyq emes úiymdar turaly» Qazaqstan Respublikasynyng № 142 zany talaptaryna sәikes, shet elden kóship kelgen qandastar men elimizding ontýstiginen qonys audarghan aghayyndargha, aqparattyq-qúqyqtyq qyzmet kórsetu maqsatynda Rudnyy qalasynda «Qútty meken» kommersiyalyq emes jeke menshik mekemesin qúrudy maqsat etken. Sol ýshin osy mekemening jarghysynyng tek memlekettik tildegi eki týpnúsqasyn jәne de basqa da tiyisti qújattaryn Qostanay oblysynyng Ádilet departamentine memlekettik tirkeuden ótkizu ýshin tapsyrady.

Biraq qúzyrly organ-Qostanay oblysynyng Ádilet departamenti «Zandy túlghalardy memlekettik tirkeu jәne filialdar men ókildikterdi eseptik tirkeu turaly» QR-nyng 1995 jylghy 17 sәuirdegi Zanynyng 6-babyna sәikes, «Qútty meken» mekemesi jarghysynyng orys tilindegi núsqasy úsynylmaghandyqtan, memlekettik tirkeuden bas tartty.

Ádilettik pen zandylyq izdegen keyipkerimiz, Qostanay oblysynyng Ádilet departamentin Qostanay oblysy mamandandyrylghan audanaralyq әkimshilik sotyna jauapker etip, aryzdanghan edi. Ókinishke qaray, osy sottyng sudiyasy N.K.Svanbekov talap kongshy T.Ahmetovtyng talabyn qanaghattandyrusyz qaldyryp, «tarazy basyn» әriptesterine qaray búrdy.

Biraq, T.Ahmetov birinshi satydaghy sottyng búl sheshimin zansyz dep sanap, oghan apellyasiyalyq shaghym berdi, onda tómendegi uәjderin keltiredi:

«Ata Zanymyz – Qazaqstan Respublikasy Konstitusiyasynyng 7-babynyng 1-bóliginde «Qazaqstan Respublikasyndaghy memlekettik til – qazaq tili» dep kórsetilgen. Múnan basqa «Qazaqstan Respublikasyndaghy til turaly» QR 1997 jylghy 11 shildedegi № 151 Zanynyng 4- babyna sәikes: «Memlekettik til – memleketting býkil aumaghynda qoghamdyq qatynastardyng barlyq salasynda qoldanylatyn memlekettik basqaru, zang shygharu, sot isin jýrgizu jәne is qaghazdaryn jýrgizu tili» dep belgilengen.

Sonymen birge, «Qúqyqtyq aktiler turaly» Qazaqstan Respublikasynyng 2016 jylghy 6 sәuirdegi № 480-V Zany 10-babynyng 1 bóligindegi Normativti qúqyqtyq aktiler satysy (iyerarhiya) boyynsha Qazaqstan Respublikasy Konstitusiyasynyng joghary zandyq kýshi bar ekendigi belgilengen.

Osy zannyng 12-babynyng 1-bóligine sәikes, әrtýrli dengeydegi normativtik-qúqyqtyq aktilerding normalarynda qayshylyqtar bolghan kezde neghúrlym joghary dengeydegi aktining normalary qoldanylatyny belgilengen». Mine, osy zang aktilerin óz ústanymyna negiz etken T.Ahmetov apellyasiyalyq sot alqasyna ýmit artyp otyr.

QR-nyng «Zandy túlghalardy memlekettik tirkeu jәne filialdar men ókildikterdi eseptik tirkeu turaly» Zany 1995 jyly 17 sәuirde qabyldanghan bolatyn. Áriyne, búl zannyng tiyisti baptary ózgerister jәne qosymshalarmen jetildirilip otyrdy, biraq uaqyt talaby bolsa da osy zannyng 6-babyna nege ózgeris engizilmegen?! Olay deytinim, internet kózderi derekterine ýnilsek, osy dauly zang qabyldanghan 1995 jyly Qazaqstan halqynyng sany 16 679 myng bolghan eken. Sonyng ishinde qazaqtyng sany 7 636 200, yaghny 45 payyz shamasynda edi. Al býgingi kýnning statistikasy boyynsha, qazaqtyng sany barlyq qazaqstandyqtardyng 70 payyzyna jaqyn eken. Uaqyt talaby eskerilip, zandar ózgerister men qosymshalar engizilu arqyly jetildirilip otyrmasa, memlekettik tilding qoldanys ayasy túsalghan attay kibirtiktey beretini ayan.

Bolashaq «Qútty meken» úiymy tek qazaq últty qandastargha qyzmet kórsetetin bolady. Qostanay oblystyq sotynyng әkimshilik ister jónindegi sot alqasy qanday qauly qabyldaghan jaghdayda da, tәuelsiz Qazaqstannyng memlekettik belgisi, aldymen, onyng qazaq tildiliginde dep bilemiz.

Abai.kz

Nәzira Jarymbetova