وزبەكستاننان اتامەكەنگە ورالعان قانداسىمىز تالعات احمەتوۆتىڭ جاعدايىنا وقىرمان نازارىن اۋدارامىز. مەملەكەتتىك ءتىل ءۇشىن تاباندىلىق تانىتىپ جۇرگەن قانداستىڭ ماسەلەسىنە كوڭىل اۋدارعان ءماجىلىس دەپۋتاتى قازىبەك يسا “تالعات احمەتوۆتىڭ تالابى دۇرىس! كونستيتۋتسيا بويىنشا مەملەكەتتىك ءتىل - قازاق ءتىلى بولعاندىقتان، مەملەكەتتىك تىلدە جازىلعان جارعىنى تىركەۋ كەرەك ادىلەت ورگاندارى! ەكىنشى ءتىل - رەسەي تىلىندە دە جازۋدى تالاپ ەتۋ زاڭسىزدىق!

كونستيتۋتسيانىڭ وزگە زاڭداردان جوعارى زاڭدىق كۇشى قايدا؟”- دەپ جازدى الەۋمەتتىك جەلىدە.

وزبەكستاننان اتامەكەنگە كوشىپ كەلگەن اعايىننىڭ ءبىرى تالعات احمەتوۆتىڭ سوتتاسىپ جۇرگەنىنە ءبىرشاما ايدىڭ ءجۇزى بولدى. قازاق ءتىلىنىڭ – مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى قولدانىسىنا كوڭىلى تولماعان قانداستىڭ ايتارى بار، سوندىقتان سوتتا ءوز ۇستانىمىنان كەرى شەگىنبەي كەلەدى.

ول قولدانىستاعى «كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىمدار تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ № 142 زاڭى تالاپتارىنا سايكەس، شەت ەلدەن كوشىپ كەلگەن قانداستار مەن ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىگىنەن قونىس اۋدارعان اعايىندارعا، اقپاراتتىق-قۇقىقتىق قىزمەت كورسەتۋ ماقساتىندا رۋدنىي قالاسىندا «قۇتتى مەكەن» كوممەرتسيالىق ەمەس جەكە مەنشىك مەكەمەسىن قۇرۋدى ماقسات ەتكەن. سول ءۇشىن وسى مەكەمەنىڭ جارعىسىنىڭ تەك مەملەكەتتىك تىلدەگى ەكى تۇپنۇسقاسىن جانە دە باسقا دا ءتيىستى قۇجاتتارىن قوستاناي وبلىسىنىڭ ادىلەت دەپارتامەنتىنە مەملەكەتتىك تىركەۋدەن وتكىزۋ ءۇشىن تاپسىرادى.

بىراق قۇزىرلى ورگان-قوستاناي وبلىسىنىڭ ادىلەت دەپارتامەنتى «زاڭدى تۇلعالاردى مەملەكەتتىك تىركەۋ جانە فيليالدار مەن وكىلدىكتەردى ەسەپتىك تىركەۋ تۋرالى» قر-نىڭ 1995 جىلعى 17 ساۋىردەگى زاڭىنىڭ 6-بابىنا سايكەس، «قۇتتى مەكەن» مەكەمەسى جارعىسىنىڭ ورىس تىلىندەگى نۇسقاسى ۇسىنىلماعاندىقتان، مەملەكەتتىك تىركەۋدەن باس تارتتى.

ادىلەتتىك پەن زاڭدىلىق ىزدەگەن كەيىپكەرىمىز، قوستاناي وبلىسىنىڭ ادىلەت دەپارتامەنتىن قوستاناي وبلىسى مامانداندىرىلعان اۋدانارالىق اكىمشىلىك سوتىنا جاۋاپكەر ەتىپ، ارىزدانعان ەدى. وكىنىشكە قاراي، وسى سوتتىڭ سۋدياسى ن.ك.سۆانبەكوۆ تالاپ كويۋشى ت.احمەتوۆتىڭ تالابىن قاناعاتتاندىرۋسىز قالدىرىپ، «تارازى باسىن» ارىپتەستەرىنە قاراي بۇردى.

بىراق، ت.احمەتوۆ ءبىرىنشى ساتىداعى سوتتىڭ بۇل شەشىمىن زاڭسىز دەپ ساناپ، وعان اپەللياتسيالىق شاعىم بەردى، وندا تومەندەگى ۋاجدەرىن كەلتىرەدى:

«اتا زاڭىمىز – قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 7-بابىنىڭ 1-بولىگىندە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى» دەپ كورسەتىلگەن. مۇنان باسقا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل تۋرالى» قر 1997 جىلعى 11 شىلدەدەگى № 151 زاڭىنىڭ 4- بابىنا سايكەس: «مەملەكەتتىك ءتىل – مەملەكەتتىڭ بۇكىل اۋماعىندا قوعامدىق قاتىناستاردىڭ بارلىق سالاسىندا قولدانىلاتىن مەملەكەتتىك باسقارۋ، زاڭ شىعارۋ، سوت ءىسىن جۇرگىزۋ جانە ءىس قاعازدارىن جۇرگىزۋ ءتىلى» دەپ بەلگىلەنگەن.

سونىمەن بىرگە، «قۇقىقتىق اكتىلەر تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2016 جىلعى 6 ساۋىردەگى № 480-V زاڭى 10-بابىنىڭ 1 بولىگىندەگى ءنورماتيۆتى قۇقىقتىق اكتىلەر ساتىسى (يەرارحيا) بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ جوعارى زاڭدىق كۇشى بار ەكەندىگى بەلگىلەنگەن.

وسى زاڭنىڭ 12-بابىنىڭ 1-بولىگىنە سايكەس، ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەردىڭ نورمالارىندا قايشىلىقتار بولعان كەزدە نەعۇرلىم جوعارى دەڭگەيدەگى اكتىنىڭ نورمالارى قولدانىلاتىنى بەلگىلەنگەن». مىنە، وسى زاڭ اكتىلەرىن ءوز ۇستانىمىنا نەگىز ەتكەن ت.احمەتوۆ اپەللياتسيالىق سوت القاسىنا ءۇمىت ارتىپ وتىر.

قر-نىڭ «زاڭدى تۇلعالاردى مەملەكەتتىك تىركەۋ جانە فيليالدار مەن وكىلدىكتەردى ەسەپتىك تىركەۋ تۋرالى» زاڭى 1995 جىلى 17 ساۋىردە قابىلدانعان بولاتىن. ارينە، بۇل زاڭنىڭ ءتيىستى باپتارى وزگەرىستەر جانە قوسىمشالارمەن جەتىلدىرىلىپ وتىردى، بىراق ۋاقىت تالابى بولسا دا وسى زاڭنىڭ 6-بابىنا نەگە وزگەرىس ەنگىزىلمەگەن؟! ولاي دەيتىنىم، ينتەرنەت كوزدەرى دەرەكتەرىنە ۇڭىلسەك، وسى داۋلى زاڭ قابىلدانعان 1995 جىلى قازاقستان حالقىنىڭ سانى 16 679 مىڭ بولعان ەكەن. سونىڭ ىشىندە قازاقتىڭ سانى 7 636 200, ياعني 45 پايىز شاماسىندا ەدى. ال بۇگىنگى كۇننىڭ ستاتيستيكاسى بويىنشا، قازاقتىڭ سانى بارلىق قازاقستاندىقتاردىڭ 70 پايىزىنا جاقىن ەكەن. ۋاقىت تالابى ەسكەرىلىپ، زاڭدار وزگەرىستەر مەن قوسىمشالار ەنگىزىلۋ ارقىلى جەتىلدىرىلىپ وتىرماسا، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىس اياسى تۇسالعان اتتاي كىبىرتىكتەي بەرەتىنى ايان.

بولاشاق «قۇتتى مەكەن» ۇيىمى تەك قازاق ۇلتتى قانداستارعا قىزمەت كورسەتەتىن بولادى. قوستاناي وبلىستىق سوتىنىڭ اكىمشىلىك ىستەر جونىندەگى سوت القاسى قانداي قاۋلى قابىلداعان جاعدايدا دا، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك بەلگىسى، الدىمەن، ونىڭ قازاق تىلدىلىگىندە دەپ بىلەمىز.

Abai.kz

ءنازيرا جارىمبەتوۆا