Án men súlulyq bәigesining tәjin qosa kiygen alashtyng ay mandayly aruy, jer sharyndaghy eng әdemi әielderding biri, Úlybritaniyada ótetin jyl sayynghy «Álemning әigili әielderi» ataghyn alghan mega-júldyz, qazaq  hanymy Roza Baghlanova ómirden ozghanyna eki jyl boldy. Jaratqan oghan talant, úzaq, baqytty ómir berdi.

Búl súhbat-portret 1992 jyly «Qazaq teledidary» men «Octankino» arnalarynan kórsetilgen Roza Tәjibayqyzynyng 70 jyldyq mereytoyyna arnayy dayyndalghan «Sodrujestvo» baghdarlamasymen «Semi vstrech v Alma-Ate», «Ah, Samara-gorodok», jәne «Aynalayyn halqymnan erkeletken» derekti habarlarynan efirge berilmey qalghan, әnshimen jurnalistting birneshe mәrte kezdesu  barysyndaghy saqtalghan estelikteri (beynetaspadan qaghazgha týsirilgen núsqasy) alghash ret jazbasha jariyalanyp otyr.

Roza Baghlanova 1922 jyly Syr boyy Qazaly ónirinde dýniyege kelgen.1939 jyly Qyzylorda pedagogika institutyna týsedi, túrmys jaghdayyna baylanysty 1940 jyly Tashkent toqyma institutyna auysady.1941jyldan Tashkent filarmoniyasyndaghy memlekettik әielder әn-by ansamblinde әnshi-solistik qyzmet atqardy. 1949 jyly ghana elge oralady. Baghlanova - tua bitken daryn iyesi, talantty әnshi. Onyng oryndauyndaghy әlem halyqtary әnderin tyndau ghajayyp lәzzatqa bóleytinin әldeneshe  úrpaq әli talay jyldar esine alaryna kýmәnimiz joq.

Án men súlulyq bәigesining tәjin qosa kiygen alashtyng ay mandayly aruy, jer sharyndaghy eng әdemi әielderding biri, Úlybritaniyada ótetin jyl sayynghy «Álemning әigili әielderi» ataghyn alghan mega-júldyz, qazaq  hanymy Roza Baghlanova ómirden ozghanyna eki jyl boldy. Jaratqan oghan talant, úzaq, baqytty ómir berdi.

Búl súhbat-portret 1992 jyly «Qazaq teledidary» men «Octankino» arnalarynan kórsetilgen Roza Tәjibayqyzynyng 70 jyldyq mereytoyyna arnayy dayyndalghan «Sodrujestvo» baghdarlamasymen «Semi vstrech v Alma-Ate», «Ah, Samara-gorodok», jәne «Aynalayyn halqymnan erkeletken» derekti habarlarynan efirge berilmey qalghan, әnshimen jurnalistting birneshe mәrte kezdesu  barysyndaghy saqtalghan estelikteri (beynetaspadan qaghazgha týsirilgen núsqasy) alghash ret jazbasha jariyalanyp otyr.

Roza Baghlanova 1922 jyly Syr boyy Qazaly ónirinde dýniyege kelgen.1939 jyly Qyzylorda pedagogika institutyna týsedi, túrmys jaghdayyna baylanysty 1940 jyly Tashkent toqyma institutyna auysady.1941jyldan Tashkent filarmoniyasyndaghy memlekettik әielder әn-by ansamblinde әnshi-solistik qyzmet atqardy. 1949 jyly ghana elge oralady. Baghlanova - tua bitken daryn iyesi, talantty әnshi. Onyng oryndauyndaghy әlem halyqtary әnderin tyndau ghajayyp lәzzatqa bóleytinin әldeneshe  úrpaq әli talay jyldar esine alaryna kýmәnimiz joq.

Aty anyzgha ainalghan hanymmen didarlasu bala kezimnen bergi armanym edi. Sebebi, әnshi jayly ata-anamnan kóp estigem. Roza Tәjibayqyzy eluinshi jyldary Aralgha әn saparymen kelgende bizding ýide qonaqta bolghan. Anamnyng aituynsha sodan beri әkem әnshige ghashyq eken.

...Cәti týsip, әkem ghashyq bolghan, әlemdi tamsandyrghan has súludyng aldynda qobaljyp otyrdym. Áygili әnshining didaryna qaraghan sayyn ajaryna kóz toymaydy. «Sonda búl kisi jas kezinde qanday boldy?»,- degen pendelik saual kómeyimde keptelip edi. Minsiz ajar men jaynaghan janarynan kóz almaysyn. Biraq әn men sәnning Rozasy 70-ke tolady (1991 jyl. Qarasha  ayy. Jurnalist dәpterinen.)

-Roza Tәjibayqyzy, әlemdi týgel araladynyz. Qay memleketting iltipatyn bóle-jara eske alasyz?

- Jer betinde men barmaghan el, әn aitpaghan sahna az shyghar. Qay elge barsam da, sol elding bir әnin ýirenip qaytatynmyn. Chehoslovakiya saparynda bir qart adam izdep keldi. Ózin Novakpyn dep tanystyrdy. Qolynda mening suretim basylghan jurnal men raushan gýldestesi bar. Novak jurnaldaghy jazudy «aq manday, qaraqat kóz dep syipattaghan eken»,- dep audardy.Ol: «Qyzym, dausyndy júrt erekshe dep maqtaydy. Mynau - mening halqymnyng әni «Biyle-biyle». Dostyghymyzdyng belgisi bolsyn, óz eline ala bar» dep, әn jazylghan kýitabaqty úsyndy. Ándi aqsaqalmen qosylyp birneshe ret qaytalap aittym. Ertenine «Biyle-biyle» әnin slovak tilinde konsertte oryndadym. Kórermender qoshemet bildirip, zaldaghy halyq maghan birneshe mәrte qosylyp, sahnadan jibermey qoydy. Men aityp jýrgen «Biyle-biyle» slovak polikasynyng tarihy osylay edi. Sol saparda Praga men Vena qalalarynda mening eki metrlik biyik portretim  ilinip túrdy. Venadaghy kezekti konsert ayaqtalghan song 5-6 jastar shamasyndaghy bala men jas әiel sahnagha kóterilip, maghan balanyng salghan suretin úsyndy. Ol mening suretim edi. Áyel bylay dedi: «Balam kóshege ilingen sizding suretinizdi kórip, maghan balmúzdaq әperme, meni myna tәtening konsertine apar dep, sizding afishadan kórgen suretinizdi saldy. Sizge eskertkish bolsyn»,-dep suretimdi syigha tartyp edi.

Amerika  sahnasynda 1957 jyly әn aittym. Kenester elinen kelgen әnshilerding qúrmetine dastarhan jayyldy. Men qonaqasy keshine qazaqtyng últtyq kiyimin kiyip kirip barghanymda meni kóre salyp, 100 shaqty muzykant «Ah, Samara-gorodokty» qúiqyljyta tarta jóneldi. Orkestrge qosylyp, әndi oryssha, aghylshynsha, fransuzsha oryndap shyqtym. Amerikanyng ziyaly qauymy airyqsha iltipat kórsetti.

- Jetpisinshi jyldary orys әnshileri « Batysta Roza Baghlanovany ekzotika dep qaraydy» dep aityp qalypty. Shyndyghy qalay edi?

- Men qayda jýrsem de, qazaqtyng әnin ghana emes, qazaq qyzdary kiygen últtyq kiyimi men salt-dәstýrin de ózimmen birge ómir boyy serik ettim. Kezekti bir saparymda Úlybritaniya elindegi әiel basshynyng biri (Elizaveta patshayym bolar.-avtor) «Qazaq әielderining kiygen kiyimine qarap-aq olardyng qanday halyq bolghanyn tanugha bolady. Búl kiyim baylyq pen talghamdy anghartady», - degeni bar. Sol joly «Kiyimine qaray qarsy alyp, aqylyna qaray shygharyp salady» degen sózding maghynasyna kózim jetti. Saparlarda  qasymda orystyng әnshi  qyzdarynan góri maghan airyqsha yqylas tanytty. Ózge elding sahnasyna shyqqanda, Syrdyng erte kóktemdegi qyzghaldaghyn terip jýrgendey shattanatynmyn. Kiyimderdi Ortalyq Komiytetting tapsyrmasymen arnauly sheberler tigetin. Biraq týsin, ýlgisin ózim tandadym. Ózdering kórsetken kinoarhivtegi moskvalyq operatorlar týsirgen kóriniste sol kóilekti kiyip talay әn aittym.

- Álemning qay shahary sizge airyqsha shabyt beretin?

-Almaty.

-Sizden shet eldik jurnalister ne turaly súraushy edi?

-KSRO-nyng zany qatal. Saualdar shekteuli. Bizdi orys dep qabyldaydy. Bar bilgenimshe qazaq degen el baryn aitugha tyrysyp bagham. Birde  «Qazaqtyng qyzdary sizdey kórikti me?»,-dep súrady jurnalister. Men Qyz Jibek, Bayan súlu, batyr Mәnshýk, Áliyalardy aittym. Jәne Qyz Jibekting tarihy otanynan bolatynymdy da maqtanyp aityp qaldym. Audarmashynyng Qyz Jibek, Romeo men Djulietta  degen sózderin ghana týsindim. Men basymdy iyzedim.

- Siz jogharyda: «Men qazaqtyng әnin ghana emes, qazaq qyzdary kiygen kiyimi men salt-dәstýrin de ózimmen birge ómir boyy serik ettim», - dep aittynyz. Ejelden europalyqtar «kiyimge qarap baghalaydy», olar  tandanatynday qanday  kiyimder kiydiniz, kiyimderdi kim tandaushy edi?

- Budapeshtke barghanda ýlbiregen dýriya jibekten tigilgen kóilek kiydim. Kóilekting etegi men jeni tolqyn tәrizdi ýsh qatar jelbir. Ánning әuenimen qozghalghan sayyn, kóilek mayda samal soqqanday terbeletin. Belding qynalyp kelgen túsyna kemer beldik taqtym. Beldik taza kýmisten jasalyp, altynmen aptalghan. Sol birkiyer kóilekti kiygende, quyrshaqtay bolyp jaynap shygha keletinmin. Basymda ýkilengen barqyttan tikken taqiya. Taqiya nebir asyl tas, aluan marjanmen kómkerilgen. Shaghyn qyzyl pýlishten tigilgen qamzol. Kóilek ashyq sarghysh, qyzyl qamzol. Qamzoldyng eki ónirin jiyektey jýrgizilgen әshekey qymbat tastarmen oylanyp, jibek kestemen aishyqtalghan. Osy kiyimde ózimdi hor qyzynday sezinetinmin. Bir maqtanysh sezimi mening kónilimdi sharyqtata jóneletin.

- Budapeshtte dýnie jýzi jastarynyng әlemdik әn sayysy turaly «Qúmyrysqa bel, jaynaghan  janarynan núr shashqan shyghystyng qypsha bel perishtesine eshkim teng kelmedi»,- dep jazypty Beligiya gazeti «De Standaard»1949 jylghy qarasha aiyndaghy sanynda. Qazirgi әnshi qyzdardyng talghamy men sahnadaghy beynesin qalay baghalaysyz?

-  Mәdina, Roza men Maqpal talpynyp jýr, izdenedi, tabighat bergen dauystary bar.Ana qara qyzdar da izdenip jýr...

- Roza Tәjibayqyzy, oryndauynyzdaghy qay әn jýreginizge etene jaqyn, airyqsha?

- «Tang samaly», «Aq mandaylym», «Ádemi-au» ghajap әnder. Mahabbat, súlulyq, sezim...

-Sizge sezimin bildirgen erazamattar az bolmaghan bolar?

- Iya, bolsa, bolghan shyghar.Biraq men olargha onsha sene bermeytinmin.

- Nelikten?

- Er azamattyng jaratylysy solay, ainalayyn. Ózining әielinen basqalar olargha keremet kórinedi. Ýiine barghasyn seni úmytyp ketedi. Mahabbat degisi keledi...

- Sonda mahabbat emes pa?

- Shyn mahabbat basqa, ol sezimge sen tәueldisin. Bәri jýregin qolyna ústap  jýgirip jýrgender.

-    Keshiriniz, sózinizdi bóleyin, olar, «jýgirip jýrgender», kimder edi?

- Olar memleket basshylary, marshaldar, generaldar, hatshylar, kolhoz predsedatelideri, sovhoz diyrektorlary, shahterlar, qarapayym azamattar. Men óner ýshin jaratylghan janmyn. Erekshe este qalghan ukraindyq shahter jigit edi. Moskvada sezder sarayynda konsert jýrip jatqan. Qonaq ýy kezekshisi: «Ýsh kýn boldy,sizdi bir jigit kezdestire almay jýr. Qolynda gýli bar»,-degen edi.Arada biraz kýn ótkende ony qonaq ýiding aldynda kezdestirdim.Úzyn boyly, kelisti azamat eken. Sonau Dnepropetrovskiden arnayy kelipti. Gýlin alyp, rahmetimdi aittym. Maydanan hattar keletin.

Áli esimde jauynger jigitting aty  Konstantin bolatyn.  Hatynyng mazmúny : «Sizding әninizdi birinshi ret Avstriyanyng «Skala» teatrynda estip, dausynyzgha tәnti boldym. Ásirese «Ah, Samara gorodokty» eshkim de sizdey oryndaghan emes. Osy әndi estip, maydangha qanattanyp attanatynbyz». Maydannan osy mazmúndas talay hat aldym.

- Biletinder «sizdi Stalin únatypty» deydi ghoy?

- Stalinning ýiinde arnayy shaqyrtumen ýsh ret boldym. Ýsh retinde de sol bir kiytelide, qarapayym qalypta boldy. Ýiinde ýsh rette de baylyq, barlyq kórgen joqpyn. Jihazdary da júpynylau bolatyn. Eki sózining biri - «sovet halqy, halqym» degen sózderi esimde jattalyp qaldy. Ol kisi meni resmy qabyldady. Qos búrymyma maqtau aitty. «Áyelge qos búrym jarasady. Gruzin qyzdary da shashyn qos búrym etip órip qoyady, saghan jarasqanday olar da sonday ajarly kórinedi» dep qaldy. Ol da pende, erkek, sezimi bar, әdemilikti kóretin kózi, әndi estiytin qúlaghy bar. Stalin qazaqtyng sәn-saltanatyn pash etken ýstimdegi últtyq kiyimnen kóz almay qarady. «Gruzin qyzdary da últtyq kiyimde sonshalyqty әdemi kórinedi» dep qaytalap aityp qaldy. Men temirdey qatal, jarty әlemdi auzyna qaratqan qúdiretti adamnyng kózinen últynyng qyzdaryna, halqyna degen shynayy saghynyshyn bayqadym.

- Ol qay jyldar edi?

- 1949 jyl. Jastar men studentterding Budapeshtte ótken II Halyqaralyq festivalining laureaty atandym. «Ah,Samara-gorodokty» aityp, bas bәigeni alyp qaytqan betim bolatyn. KSRO elining ataghyn asyrghan sәtim ghoy.

Oramalym batar-batpas,

Qalqyp qana aghady.

Sýigen jarym sýier-sýimes,

Uaqyt ótip barady.

Ah, Samara, jas qala,

Baramyn sóngeli.

- Iya, Budapesht aspanynda sizding dausynyz býkil ghalamdy sharlap, aspanda qalyqtady, bas bәigeni jenip aldynyz. Qazaq degen kim dep kәri Europa kórermeni kenesting kartasyna qaraylay berdi. Sahnada siyrek oryndalatyn oinaqy,   bayyrghy halyq әnin qazaq әnshisining oryndauynda millondar yqylaspen qabyldady. Siz bir esteliginizde: «Ándi orystyng ziyalylary asa joghary baghalady. Ásirese memleket basshylary, әskery qolbasshylar» depsiz. Qújattarda Sizge tabynushylar qatarynda Bas hatshy Hrushevting aty jii aitylghan. Tek qana әninizge ghana emes shyghar?

- Iya, aitqanym ras. Birde Hrushev Qazaqstangha kelgende, qonaqjay dastarhan tarqaghanda bәri meni birinshining qasynda qaldyryp ketti. Bas hatshy oqystau qimylmen qolymnan ústaghysy keldi. Qolyn qaghyp jibergende qúlap qala jazdady. Ózim de bayqamay qaldym. KGB-nyng jigitteri sau ete qaldy. Múnym aghattyq boldy.Ýlken aghalar da renjidi: «Sol shalgha qolyndy ústatqanda eshtene bolmaytyn edi»,-dep. «Ol Qazaqstangha qyryn qaraytyn bolady»,-dedi Diymeken. Dimash agha óte tekti adam ghoy, renishin jay ghana bayyppen jetkizdi. IYә, әskery ataqty qolbasshylardy maydan dalasynda kórdim. Marshaldar-Jukov, Malinovskiy... Bәri de әnime, ýstimdegi qazaqtyng qynama bel jarasymdy últtyq kiyimine qyzyqty, «dala qyzghaldaghyna ghashyq boldyq» dedi әsker basshylary.Aytyldy, ótti, ketti. Ghashyq boldy degendi qay maghynada týsinuge bolady? Er bolsyn, әiel bolsyn әdemi nәrsege kóz salady, әn tyndaydy. Búl zandylyq dep bilem.

- Biletinder «dala qyzghaldaghyna» qarap tamsanghandar qatarynda memleket jәne qogham qayratkeri Dinmúhamed Qonaev,  jazushylar Shynghys Aytmatov, Sәbit Múqanov, Múhtar Áuezov, Bauyrjan Momyshúly, Júban Moldaghaliyev, aviasiya general-mayory, Kenes Odaghynyng eki mәrte Batyry Talghat Biygeldinov sekildi әkeler jәne Brejnev, Kim Ir Sen, Mao Szedun sekildi әigili túlghalar bar» deydi?

- Iya, aitady.Ol azamattardyng bәri jyly kózqaraspen qarady. Dinmúhamed Ahmetúly - elding mandayyna jaratylghan asyl azamat. Ardaqty agha men qaryndas retinde syilastyqta boldyq. Zuhra jengemizge bireu birdene dedi me, bilmeymin, biraz maghan qyryn qarap jýrdi. Dimash aghanyng jary Zuhra tamasha jan edi. Dinmúhamed Ahmetúly maghan әrdayym ong kózimen qazaqtyng әn jarshysy, halqynyng erke Rozasy dep qana qaraytyn. Talghat batyr ghoy, batyrgha bәri jarasady.Ónerge kim qyzyqpaydy. Ol azamattardy agha dep syilasqanym ras...júrt aita beredi ghoy. Brejnev, Kim Ir Sen, Mao Szedun әnimdi tyndady, dastarhandas boldym.

- Sizden qamqorlyq kórgen, shapaghaty tiygen adamdar az bolmapty, sizge qol úshyn bergender boldy ma?

- Jalpy, mening ómirimde erekshe iz qaldyrghan adamnyng biri - әjem. Jan-jaqty talantty adam edi. Tamasha dauysy bar әnshi bolatyn, poeziyany, әsirese, qazaq eposyn erekshe jaqsy biletin. On sausaghynan óneri tamghan ismer edi. Syr boyynyng dýldýl aqyndarynyng jyrlaryn jatqa aitatyn. Dәl bizding eldegidey sóz sheberlerin kezdestire almadym.Mening әnge degen yqylasymdy marqúm әjem erte bayqapty. Ol kisi halyq әnderin de jaqsy aitushy edi. Qanday әndi bolsyn bir ret aitsa, men qaghyp alam,ózine qaytyp aityp bersem, quanyp aghynan jarylatyn. «Mening qyzym әnshi bolady» dep,  maqtap qanatandyryp qoyatyn. Anam Aqkýrish te tamyljyta әn salatyn qabiletti jan edi.

Mektep auyldan shalghay bolatyn. Ol kezde qys ayazdy, bet qaratpaytyn boranda anam meni kórpege orap, ayaghyma baypaq kiygizip, basyma sharqat baylaytyn. Birde jayau, birde shanamen mektepke baramyz, kiyer kiyim, isher as bolsa da joq. Kýnde bir adam ólipti degendi estiymiz. Bala bolsam da ashtan ólgen adamdardy kózimmen kórdim.

Mektep bitirgen song 1939 jyly Qyzylorda pedagogika institutyna týstim, biraq kenetten әkem qaytys bolyp, tuystardy jaghalap, túrmystyq jaghdaygha oray sol jyly Tashkent toqyma institutyna auystym. Institut jataqhana men isher asyndy berip, bolashaq toqymashy qyzdargha qamqorlyq jasaydy eken. Mening balalyq, boyjetken, jastyq shaghym asharshylyq pen alasapyran  jyldar bolatyn. Taghdyr aidap, aghayyndardy panalap, kýnkóris qamymen tughan elden jyraqqa - Tashkentke solay ketkenmin... Ádette ýiding tirshiligin jasay jýrip, әn salatyn әdetim bar edi. Ómirde kýlip jýrgen, әn salyp jýrgen qanday jaqsy. Áli esimde, esikting aldyn sypyryp jýrip әndetken qyzdyng dausyn estip, ózbek filarmoniyasynyng diyrektory «Án aitqan kim?»dep izdep keldi. Mening әnshilik ómir jolymdy, baghymdy ashqan Kary Yakupov әka edi. Sodan Kary әkanyng kómegimen Tashkent filarmoniyasyndaghy memlekettik әielder әn-by ansamblinde әnshi boldym.1941 jyly Moskva konservatoriyasyna joldama alghanymda soghys bastalyp ketti.Sol ansamblimen Úly Otan soghysy jyldary maydandy aralap, óner kórsetip,1945 jyly 9 mamyrda Berlindegi jenis konsertine qatystym. Men ózbek halqynyng qamqorlyghyn kóp kórdim. Ózbekstannan Qazaqstangha keluime tikeley sebepshi bolghan - aqyn aghamyz Júban Moldaghaliyev. Moskvada Joghary partiya mektebinde oqyp jýrgen ol Ózbekstan atynan әn salyp jýrgen qazaq qyzy bar dep estip, arnayy izdep keldi. «Perizattay qyz ekensin, qaraghym! Ózbekstanda ne bitirip jýrsin?» - dedi óktem dauyspen. Qanday kelbetti jigit edi. Júban aghanyng qoldauymen 1949 jyly elge keldim. Maghan әkemdey qamqorshy bolghan birtuar azamattyng jaqsylyghyn qalay úmytam. Budapeshtte ótken әn jarysyna meni mәpelep qosqan da Júban agha bolatyn. Qalqam, men júrt oilaghanday Roza bolyp, qolymdy jyly sugha malyp, әdemi kóilekpen sahnada túra qalghan joqpyn. Ózim turaly nebir jaghymsyz sózder de estidim.

- Sizdi qajytqan qanday ósek?

- 1944 jyly  jauyngerlerge konsert qoyyp jýrgende, maydan dalasynda betimdi snaryadtyng jaryqshaghy janyp ótip, kózime zaqym keldi. 1979 jyly eki kózim birdey kórmey qaldy. Sol jyly josparly  Pavlodar qalasyndaghy konsertimnen de qalmadym.Sahnagha jetektep shyqqan adamdar kuә. Aldymen Jaratqannyn, sodan son  dәrigerlerding qúdyretimen  janarymdy saqtap qaldym. Kópshilikke topyraq shasha almaysyn, kózin әdemileymin dep plastikalyq operasiya jasatyp, soqyr bola jazdapty dep júrt guildep jýr ghoy.

-Ýnemi halyqtyng qúrmetine bólenip jýresiz. Keyde osynday shaqta ainalynyzdaghy adamdardyng mún-múqtajyn, sizge degen qarapayym jandardyng yqylasyn bayqamay qalatyn sekildisiz. Álde, men qatelesken shygharmyn. Qalay oilaysyz?

- Pendemin ghoy, mýmkin, solay boluy...

- Kiyikting ýiirilgen laghynday

Oinaqshyp tәtti әnderge basuyn-ay!

Taulardan, ózenderden, múhittardan

Ýnining kidirmesten asuyn-ay!..

Sizge  arnalghan jyr joldary. Avtory esinizde bolar?

- Sen menen emtihan aldyng ghoy. Esime týsire almay otyrmyn...

- Jazushy Sәbit Múqanovtyng osy  jyr joldaryn sol kezdegi shyqqan gazet betterinen aldym. Sonday-aq aluan últ ókilderi,  aqyndar men kompozitorlary shygharmalaryn sizge arnapty. Solardyng biri  1950 jyly «Ogonek» jurnalynyng jeltoqsan aiyndaghy sanynda orystyng ataqty kompozitory Vasiliy Pavlovich Soloviyov-Sedoy sizge arnaghan әni turaly estelik  jariyalaghan. Qay әn edi?

- Iya, maghan arnalghan әn-jyrlar barshylyq. Soloviyov-Sedoy әn arnaghany ras (jadyrap kýldi). Birde Moskvada kezekti әn saparynda  «Ah, Samara- gorodokty», «Samovary-samopaly», «Temnaya nochi» әnderin Boris Bernesten búryn oryndap shyqtym. Soloviyov-Sedoy maghan arnayy  kelip, betimnen sýiip: «Ty, chernoglazaya, ya obyazatelino dlya tebya pesnu sochinu. Ty prekrasnaya...» -dedi. Kóp úzamay «Taliyanochka» әnin jazdy. Sol kýni qasyndaghy kelbetti, jauyryny qaqpaqtay jas jigitti Andrey Fatiyanov degen aqyn dep tanystyrdy. Aqyn Andrey de maghan yqylas tanyty. Ánin Soloviyov-Sedoydyng ózi jazdy, sózi Fatiyanovtyki.

IYә,...Igray, igray, rasskazyvay,

Taliyanochka, sama

O tom, kak chernoglazaya

Svela s uma...   (Roza Tәjibayqyzy osy joldardy keremet bir shabytpen taqpaqtap aita jóneldi.)

- Áygili maestro Soloviyov-Sedoy, Andrey Fatiyanov bolsa  orystyng ataqty aqyny ghoy. Sizben qatarlas jýrgen halyq әnderining sheber oryndaushylary Ludmila Zykina, Lidiya Ruslanovalar bar. Orystyng qyz-kelinshekteri, әnshileri Sizdi qyzghanbauy mýmkin be?

-Joq. Onday pendeshilikti bayqamadym. KSRO halyq әrtisi Lidiya Ruslanova maghan «Saratovskie chastushkiy», basqa da orystyng halyq әnderin aitqanda bylay dep estelik jazdy: «Molodes, Roza, uchy nashih russkih kak narodnye pesny peti, kak peti nastoyashie chastushki» (Ánshi orys әriptesterining estelik suretteri men qújattaryn  kórsetti).

- Sizden birdene súrayyn desem bata almay otyrmyn...

- Ayta ber...

- Adamdardyng boyyndaghy eng asyl, eng ardaqty sezim  - mahabbat sezimi. Mahabbat, ghashyqtyq degen ne? Ómirde qúlay ghashyq bolghan kezderinizdi eske alsanyz. Sizding jýreginiz de bir azamat dep soqqan shyghar?

- -Qarap otyrmay qay-qaydaghyny qozghadyq-au! Áriyne, mende de jýrek bar, sezim bar, әiel emespin be?!  Óner adamy ghashyq bolmay jýre me?! Áli de ghashyqpyn (kýlip aldy). Biraq sezimnen kýshti úyat, ar, namys degen qúdiret bar. Odan attasang abyroydan airylasyn. Halyq ózi qalasa tórge shygharady, qalamasa tórdegi basyndy tabaldyryqqa tebedi, laqtyrady.              .

-Keshiriniz, kimder desem әdepsizdik bola ma?

- Degenmen, mening shygharmashylyghymdy kóp zerttedin,saghan seneyin. Televiydeniyedegi qyz-kelinshekterge jayyp jýrme (jaqyn otyr degendey qolyn sozdy.) Qazaqtyng jigitterine ghashyq boldym. Jas kezimde «jigitting súltany» syrttay ... agha únaytyn. Ómirden erte ketti. (Apanyng ótinishi, bergen uәdem boyynsha qazir aramyzda aman-sau jýrgen әkeler men  tanymal túlgha aghalardyng atyn atay almadym-Ú.D.).

- Qatelespesem siz túrmysta boldynyz?

- Súraysyng da, «qatelestim be?» deysin. Talay jurnalisti kórip edim, izimnen qalmay qoydyng ghoy... Menen jurnalister baqyt turaly  súraydy. Sen basqa birdenelerdi súraysyn. Jalpaq qazaqtyng Rozasymyn. Úlymnyng anasymyn. Iya, túrmysqa shyqqanmyn (sәl kýrsinip alyp, әnshi әngimeni basqa jaqqa búrdy). Men sahanagha jaralghan óte baqytty әielmin.

- Sizdinshe әieldi sýrindiretin ne?

- Ótirik, ósek aitu. Jasandylyq. Ózine qaramay salpy etek әielge ainaluy.

- Áyel qauymy sizding ajarynyzgha qyzygha qaraydy. Qalay kýtedi dep biluge yntyq. Ajarynyz  minsiz, airyqsha. Syryn bilgimiz keledi...

- Birinshiden, jaratylystyng syiy. Ózimdi kýtudi  jas kezimnen bastadym. Mening әkem eki әiel alghan adam. Jәne últy nemis tәrbiyeshi, kýtushim boldy. Analarym men tәrbiyeshim sol zamannyng sauatty adamdary, әri  tekti әielder edi. Gәp, adamnyng ishki janynyng tazalyghy. Ishi  aram, bireuge qiyanat oilap, meniki  ghana dúrys dep, bajyldap, betten alatyn әielderding jýzinen-aq kórinip túrady. Men tamaqty toyyp ishpeymin, qarnym qansha ashyp túrsa da, tartynyp ishem. Boyym súnghaq kórinu ýshin ýnemi biyik ókshe ayaq kiyim kiyem. Tamaqty toyyp ishu  - әdemilikting jauy. Adam ózin shektey aluy kerek. Nәpsini tyy ýlken tabystargha bastaydy. Bet, moyyn, qol, shashyma  pisirilmegen sýtke júmyrtqany aralastyryp jagham, biraz uaqyttan keyin juyp tastaymyn. Bar syr - sýt, airan, júmyrtqada...

- Siz mýldem krem jaqpaysyz ba? Fransuz kremderin de paydalanbaysyz ba?

- Dýkenning kremin paydalanbaymyn. 1949 jyldan beri Ortalyq Komiytettin, birinshilerding әielderi men qyzdary jaghatyn moskvalyq kremli dәrigeri, kosmetolog Irina Shilova dayyndaghan  arnayy kremdi qoldanam. Ol әiel maghan ózi: «Ah, Samara-gorodok» әnin oryndaghanyng ýshin, Rozochka, tek saghan ghana jasap túram»,-dedi. Osy kýnge deyin men sol dәrigerding kremin ghana qoldanam. Biraq Irina kremdi qalay jasaytyn qúpiyasyn eshkimge aitpaydy, qúpiyasyn ashpaydy.

- Halqymyz sizdi qazaqtyng birinshi súluy dep baghalaydy. Zamandastarynyz, apa-sinliler arasynda kimdi súlu dep oilaysyz, moyyndaysyz?

- Súlulyq degen ne? Qay jaghynan alsang da, qarasang kóz toymasa, ol adam ba, zat pa? Sol әdemi. Tua bitken súlulyq bar, ony qoldan jasaytyndar bar.Tua bitken súlulyqty eshqanday kosmetika qúraly ózgerte almaydy. Qalay da onyng jasandylyghy belgi bermey túrmaydy. Kosmetika kómegi bolady, әriyne. Ol nәtiyje beru ýshin de ter tógip enbektenu kerek. Bireuler  dene bitimi men bet-әlpetining ajaryn ghana súlulyq dep oilaydy. Áyelding jan dýniyesi men syrtqy kelbeti ýilesse, ekeui de súlu bolsa, ol - jaratushy syiy. Ishki jan dýnie - minez-qúlyq. Sonday әdepti, bilimdi, kishipeyil, qayyrymdy, oghan qosa talanty bolsa, súlulyghy aiqyndalyp, daralana týsedi. Biraq adam pende ghoy. Bәri birdey bir әieldin  boyynan tabyla bermeydi. Ómirde kórip-bilgenderimdi týiindesem, qazaqta sonday súlular bar. Men kórgen súlular arasynda naghyz has súlu, janymyzda jýrgen has súlular Shara Jiyenqúlova, Gýlfayruz  Ismaylova, Biybigýl Tólegenova. Olargha eshkim teng kelmeydi-au! Biri ataqty biyshi, biri aktrisa, talantty suretshi, әnshi. Olar jaratylysynan, tua bitken, boyamasyz súlular, jany da, tәni de minsiz jandar. Biraq olardy azamattar baghalay aldy ma, joq pa -ayta almaymyn. Mening biluimshe,Gýlfayruz ómir boyy akter Jantóringe ghashyq bolypty deydi. Sonday jangha kóz salmaghan qanday erkek, kim biledi?! Qosyla almady. Gýlfayruz Núrmúhan bolmasa bәri bir dedi me, ózge últtyng jigitining eteginen ústady. Men oilaytynmyn, Gýlfayruz nege qyzyqty, sol «syghyrayghan kózi» ghana dep. Men qatelesippin. Ol naghyz jigitting súltany, asqan talant iyesi, sol kózi, ekranda ýndemey túrghan beynesi, qaytalanbas dara túlgha eken, ony uaqyt kórsetti. Asyl tughan Gýlfayruz «әlgi kózge» tegin ghashyq bolmapty-au.

-Siz Gýlfayruz Mansúrqyzynyng ózge últtyng jigitine túrmysqa shyqanyna kóniliniz tolmaytyn sekildi. Qazaq ziyalylarynyng basym bóligi «importnyi» sheshelerimizben ósip ónip otyr emes pe?

-Ol ras.Ókinishke oray, ol analarymyzdan tughan balalardyng  qazaq  bolghanyn kórmedim. Qazaq qyzy úyan, ibaly, sezimin jarqyldatpaydy. Basqa da sebepteri bar shyghar...

-Siz qalasanyz ózge últtyng bir alybyna  shyghar ediniz. Solay emes pa?

- Men biraq qazaqtyng erkesi bolar ma edim?...

- Roza Tәjibayqyzy, ataq-danqqa, dýniyege, qúrmetke, aqshagha zәru emessiz. Sizge asa qymbaty ne? Álde kim?

- Mening eng qymbatym - jalghyz úlym Tәjenim. Men halqymnyng arqasynda eshtenege zәru emespin. Qazaq degen halyqtyng erkesimin.Taghdyryma, elime rizamyn.

- Siz Tәjendi besikte terbetkende әn aitushy ma ediniz? (Tәjenning atyn aitqanda әdemilenip, kózi kýlip, jaynap sala berdi.) Qanday әn?

- Tәjen qazir jigit boldy. Aytuyn aittym ghoy, ynyldap әndetsem tynyshtalatyn edi... Qay әn edi? Úmytyp qala berem. Ýilense, nemereli bolsam dep armandaymyn.

- Kelininizdi kóz aldynyzgha  elestetken de bolarsyz?

-Tәjenim tekti, kelisti jigit.Úyandau. Qazaqtyng bir ajarly, aqyldy aruy jar bolsa, kelinim meyirimdi, sabyrly, tekti bolsa dep tileymin.

Ekinshi qymbatym - meni erkeletken halqym. «Aynalayyn halqymnan erkeletken»...

R.S.

Apa armandaghanday  kelini Maral qazaqtyng ibaly tekti qyzy eken. Búl kýnde Maral enesining joqtaushysy,izdeushisi. «Bizdi «Aqtәjenim», «Boztorghayym», dep asty-ýstimizge týsetin»,- deydi. Ataqty әnshi nemereleri Tәjibay men Marjandy «Altynsaqam», «Aqmarjanym» dep erkeletip, olardyng tilegin tileumen ómirden ozypty.

Búl súhbatty aragha 21 jyl salyp qaytalap janghyrtugha «Azattyq» radiosynyng veb-saytynda 2011 jyldyng 24 nauryzynda jaryq kórgen «Ashqúrsaq qyz «biylikting baylyqqa da, ataqqa da jetkizetinin» týsindi» atty maqalanyng jariyalanuy týrtki boldy. Maqalada:«Aynalayyn halqymnan erkeletken» atty kitaptyng avtory - Roza Baghlanova. Kitap 2007 jyly qazaq tilinde jaryq kórgen. Eger Roza Baghlanovanyng ómirbayanyn zertteseniz, onda onyng "ertegilerine", onyng ishinde soghys turaly "ertegilerine" asa kóp kónil bólmenizder. Men tek kitaptan oqyghanymdy әngimelep qana berdim»,- deydi Gýlbanu Ábenova. Ánshining kózin kórgen, quatty kezinde jýzbe-jýz didarlasqan, әri ómiri men shygharmashylyghyn tughan jerinen bastap,  múraghattardy ashyp, zerttegen jurnalist retinde kórgenimdi, hanymmen birneshe mәrte didarlasyp derekti habar dayyndau barysynda «Ostankino» múraghatynan alghan derekterge sýiene óz auzynan estigenimdi jazdym.

Gýlbanu, Dalanyng úly qyzdarynyng jalghasy, «Álemning әigili әielderi» qatarynan oryn alghan dara júldyz Roza Tәjibayqyzynyng atyna búralqy sóz aittynyz. Búl «tariyhqa, ýlkenderge  senbeu, aruaqty,ózindi syilamau, sóz baghu» dep týsinem. Búl - jeke pikirim.

Al, aqyn Qadyr Myrza Áli sózimen aitqanda «Layyq emes adamgha danq jolamaydy».

Úlday Ibaydullaeva, telejurnalist

Almaty-Mәskeu-Qazaly. Qazan

1991jyl. Jeltoqsan aiy

Almaty, 2012.

«Abai.kz»