Biyl 30 tamyzda Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasyna 27 jyl toldy. Elimizding basty qújaty Ata Zanymyz 1995 jyly jalpyhalyqtyq referendum nәtiyjesinde qabyldanghan. Ol 9 bólimnen, 98 baptan túrdy. Konstitusiya  «Jalpy erejeler»,  «Adam jәne azamat»,  «Preziydent», «Parlament», «Ýkimet», «Konstitusiyalyq kenes», «Sottar jәne sot tóreligi», « Jergilikti memlekettik basqaru jәne ózin-ózi basqaru»,  «Qorytyndy jәne ótpeli erejeler» degen bólimderden qúralghan. Búl tәuelsiz Qazaqstan tarihyndaghy ekinshi ret qabyldanghan Konstitusiya edi.

Aldynghy Konstitusiya 1993 jyly 28 qantarda qabyldanghan bolatyn. Jalpy alghashqy Ata Zannan 1995 jylghy Konstitusiyanyng aiyrmashylyghy, azamat qúqyghyna ghana emes, adam dýniyege kelgennen bastap ie bolatyn ajyramas qúqyqtaryna qatysty tolyqtyrular engizildi. Ata Zang qabyldanbas búryn halyqpen biraz talqylau jýrgizildi. Zang jobalary ýsh million adam qatysqan 33 myngha juyq újymdyq talqylaudan ótken. Talqylau barysynda 55 bapqa 1100-dey ózgerister men tolyqtyrular engizilip, 30 myngha juyq eskertu men úsynys kelip týsken. Osylaysha Konstitusiya óz mәresine jetip, dayyn bolghanda qabyldandy. Bizding Ata Azanymyzgha sәikes Qazaqstan Respublikasy ózin demokratiyalyq, zayyrly, qúqyqtyq jәne әleumettik memleket retinde ornyqtyrdy.

Býgin elimizding sayasy kelbetin kórsetetin, әlemge, adamzat balasyna kózqarasyn aiqyndap bergen Konstitusiya kýni.

Qazaqstan Preziydenti Qasym-Jomart Toqaev Konstitusiya kýnimen qúttyqtau sózinde osy manyzdy merekening «Jana Qazaqstan» qúrugha bet alghan elimiz ýshin sayasy mәni zor ekenin atady.

«Biyl búl meyram airyqsha sayasy mәnge ie bolyp otyr. Ata zangha ózgerister engizu jónindegi jalpyúlttyq referendumnyng nәtiyjesi halqymyzdyng birligin jәne elimizdi jan-jaqty janghyrtugha baghyttalghan auqymdy reformalardyng barynsha qoldau tapqanyn kórsetti.

Biz zang ýstemdigi, әdildik jәne jalpygha birdey mýmkindik qaghidattaryn ústanyp, Jana Qazaqstandy qúrugha kiristik. Elimizding әrbir jauapty azamatynyng reformalardy iske asyrugha belsene qatysyp, memleketimizding damuyna ýles qosatyn kezi keldi.

Konstitusiyada belgilengen demokratiya qúndylyqtary, azamattardyng qúqyqtary men bostandyqtarynyng kepildikteri Qazaqstan Respublikasy damuynyng naqty strategiyalyq baghdaryn aiqyndaydy.

Qolgha alynyp jatqan ózgeristerding basty mindeti – halyqtyng әl-auqatyn arttyru, memlekettiligimizdi meylinshe nyghaytu jәne qoghamdy ýilesimdi damytu. Búl mindetterdi oryndaugha elimizding әrbir azamaty atsalysuy qajet, qadirli otandastar!»,- dedi Preziydent barsha qazaqstandyqtardy qúttyqtay otyryp.

Konstitusiyagha 1998, 2007, 2011 jyldary birqatar ózgerister engizilgen bolatyn. Al, 2022 jyly Negizgi Zangha engizilgen ózgerister men tolyqtyrulardyng orny erekshe. Ata Zanymyz qabyldanghan uaqyttaghyday biylghy Konstitusiyalyq ózgerister býkilhalyqtyq referendum nәtiyjesinde qabyldandy. 33 bapqa 56 týzetu engizildi. Qazir Konstitusiya 10 bólim, 99 baptan túrady. Atap aitsaq,

elimiz superpreziydenttik basqaru formasynan parlamentting kýshi basym preziydentting basqaru formasyna kóshti;

jer jәne onyng qoynauynan shyghatyn tabighy resurstar, su men ósimdikter, januarlar dýniyesi halyqqa tiyesili boldy;

búryn morotoriy engizilgen ólim jazasyna tyiym salyndy. Eshkimning adam ómirin qiigha qúqyghy joq;

Senattaghy preziydenttik kvota qysqarady, mәjilistegi QHA kvotasy joyyldy;

Mәjilisting deputattyq korpusy aralas saylau jýiesi boyynsha qúrylady: 70 payyz proporsionaldyq, 30 payyz majoritarlyq;

Majoritarlyq jýie deputatty saylaushylardyng qalauy boyynsha mandatynan aiyrugha mýmkindik beredi;

Preziydentting jaqyn tuystarynyng sayasy memlekettik qyzmetshi, kvaziymemlekettik sektor subektisi basshylary lauazymdaryn atqarugha qúqyghy joq;

Qazaqstandyqtar óz betinshe Konstitusiyalyq sotqa jýgine alady;

Túnghysh preziydentting erekshe róli men artyqshylyqtary turaly erejeler alynyp tastaldy.

Qúqyqtyq jaghynan basty ózgeristing biri bolghan Konstitusiyalyq Sottyng qúryluy dep aita alamyz. Aldaghy uaqytta elimizding azamattary óz qúqyqtaryn qorghaytyn basty úiym Konstitusiyalyq Sotqa jýgine alady.

Ata Zangha ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly referendumgha Qazaqstandaghy dauys beruge qúqyghy bar 11 million 734 myng 642 adamnyng 7 million 986 myng 293-i qatysty. Olar 68,06 payyzdy qúrady. Ózgeristi qoldap dauys bergender 77,18 payyz bolsa, qarsy bolghandar 18,66 payyzdy qúrady. Qorytyndy týzetuler halyqtyng kóniline qonymdy, demokratiyalyq ústanymgha say boldy degendi bildiredi. Múny sarapshylar da jasyrmady.

«Jana Qazaqstan-әdiletti Qazaqstan baqyty óte dúrys baghyt. Ádilet pen zang bir birine egiz úghym. Álemdegi adam qúqyqtaryna say standart boyynsha adam qúqyqtary men demokratiyalyq jol degen eki prinsip qatarlasyp jýrui kerek. Alda superpreziydenttik basqaru jýiesi bolmaydy. Preziydentting ókilettigi qysqaryp, eshqanday partiyanyng qúramynda bolmaydy. Memleket basshysynyng jaqyndaryna artyqshylyq berilmeydi. Olar últtyq kompaniyalardyng basshysy bola almaydy jәne memlekettik organdardy qyzmet etpeydi. Oblystar men respublikalyq manyzy bar qalalardyng әkimderin óz betinshe taghayynday almaydy. Mәslihatqa keminde eki ýmitker úsynugha mýmkindik berilgen. Sonymen qatar Preziydent Konstitusiyalyq Sot, Últtyq bank, Joghary Sot Kenesi men últtyq qauipsizdik komiytetining tóraghalary men bas prokurordy Senattyng kelisimi arqyly ghana bekitedi. Osy atalghan organ qyzmetkerleri sayasy úiymdargha mýshelikke ótpeydi»,-dedi QR Adam qúqyqtary jónindegi uәkil Elivira Ázimova Konstitusiyalyq ózgeristerding artyqshylyqtaryn atap.

QR Parlamenti Senatynyng deputaty Beybit Isabaevtyng aituynsha referendum nәtiyjesinde kelgen ózgerister el Preziydentining ókiletin arttyrmaydy, kerisinshe biylik tarmaqtarynyng ókileti kýsheyip, tengerimdilikke qol jetedi.

«Biylikter arasynda balanstyng boluy, Parlamentke beriletin ókilettikter, mәslihatqa beriletin ókilettikterdi kórgen song halyq ózining qalauyn aitady. Búl jerde eshkimge artyqshylyq berilmeu kerek. Barlyq uaqytta halyqtyng pikirine qúlaq asu prinsiypi elimizdegi jana bastamalardy qoldaudyng tetigi desek bolady. Mәjilis deputattaryn saylau ýshin partiyanyng tizimi úsynylmaydy.

Endi halyq teng jәne tóte saylau ótkizedi. Al, zandy Senat maqúldap, Mәjilis qabyldaydy. Sóitip Preziydentting qol qongyna jiberiledi. Eger ol kelispese keri qaytarady. Biraq, deputattardyng 3-ten 2 bóligi Preziydent sheshimin qabyldamasa Preziydent sonymen kelisedi”,-dedi әriptesining sózin qoldaghan QR Parlamenti Mәjilisining deputaty Meyrambek Tólepbergen.

Jana Qazaqstannyng janghyrghan Konstitusiyasy aldaghy uaqytta biylik pen halyqtyng arasyn jaqyndatyp, dostyghyn nyghayta týsetinine senimimiz mol.

Abai.kz