Sharighat, hakim jýrse, turasy bar,
Halyqtyn, iә bolmasa, jorasy bar.
Balasy keyin tughan, qayta qonsa,
Atanyn, otyn qylghan, múrasy bar.
* * *
Óz júrtyn onghan bar ma jatqa satqan?!
Erdi elding paydasy ýshin haq jaratqan.
Oylaytyn elding qamyn erdi jiber
Jerinen suyryp alyp kórde jatqan.
* * *
Qazaghym, júrt emessing tipti baqsyz,
Qolyna sonday erdi Qúday bergen.

Mәshhýr-Jýsip Kópeyúly

Qazirgi ghalamdanu zamanynda últtyng últtyghyn saqtap, qazaq jastaryn ózge jat mәdeniyetter men qaptaghan qauipti shataq dinderden qorghap qalatyn jol - ol qazaqtyng óz ata tarihy, dәstýri, jol-jorasy, әuliye-ghúlamalarynyng ruhany múralary ekendigi sózsiz. Últ tarihyndaghy sonday әuliyening biregeyi - Mәshýr-Jýsip Kópeyúly. «Áulie Qúday emes, Qúdaydan bylay emes» - degendey әuliyelerding ruhany múralary qay zamanda bolmasyn óz qúndylyghyn joymaq emes, kerisinshe zaman ótken sayyn qajettiligi artyp, zaman súranysyna ie bola beredi. Mәselen, atamyzdyng ruhany múralary búdan bir ghasyr uaqyt búryn basqa dәuirde jazylsa da tap qazirgi qoghamdy aityp túrghanday. Qazirgi qazaq qoghamyndaghy últ ruhaniyatynyng ótkir de, ózekti sheshimin tappay jatqan mәseleleri...

Sharighat, hakim jýrse, turasy bar,
Halyqtyn, iә bolmasa, jorasy bar.
Balasy keyin tughan, qayta qonsa,
Atanyn, otyn qylghan, múrasy bar.
* * *
Óz júrtyn onghan bar ma jatqa satqan?!
Erdi elding paydasy ýshin haq jaratqan.
Oylaytyn elding qamyn erdi jiber
Jerinen suyryp alyp kórde jatqan.
* * *
Qazaghym, júrt emessing tipti baqsyz,
Qolyna sonday erdi Qúday bergen.

Mәshhýr-Jýsip Kópeyúly

Qazirgi ghalamdanu zamanynda últtyng últtyghyn saqtap, qazaq jastaryn ózge jat mәdeniyetter men qaptaghan qauipti shataq dinderden qorghap qalatyn jol - ol qazaqtyng óz ata tarihy, dәstýri, jol-jorasy, әuliye-ghúlamalarynyng ruhany múralary ekendigi sózsiz. Últ tarihyndaghy sonday әuliyening biregeyi - Mәshýr-Jýsip Kópeyúly. «Áulie Qúday emes, Qúdaydan bylay emes» - degendey әuliyelerding ruhany múralary qay zamanda bolmasyn óz qúndylyghyn joymaq emes, kerisinshe zaman ótken sayyn qajettiligi artyp, zaman súranysyna ie bola beredi. Mәselen, atamyzdyng ruhany múralary búdan bir ghasyr uaqyt búryn basqa dәuirde jazylsa da tap qazirgi qoghamdy aityp túrghanday. Qazirgi qazaq qoghamyndaghy últ ruhaniyatynyng ótkir de, ózekti sheshimin tappay jatqan mәseleleri...

M.J.Kópeyúly: «Jana nizam shygharghanda, qazaqqa paydaly júmystardy nizamgha qosa tirkep, búiryqpen týsiru kerek. Birinshi payda - partiya qaluy. Ekinshi payda - úrynyng tyiyluy. Ýshinshi payda - baylardyng ózine toqtau, tyng boluy. Tórtinshi payda - ishan, qajy, qoja, moldanyng búrynghy adasu erkine jiberilmesligi. Besinshi payda - balalardyng oquyna usuly jәdiyt, jana tәrtip berilui. Altynshy payda - kóship-qonudyng ózine taghylym ýiretushi shyghuy. Jetinshi payda - qazaqta bir ýiden bir ýy ot alatúghyn rәsim bar, daladan qazatúghyn jeroshaq degen bar. Osy eki júmysqa tyy, toqtau salu jәne qoyshylardyng dalada ot jaghyp, sýt pisiretinine toqtau shygharu. Osylardy qylmaghangha kisi qúnynday auyr jaza kesu. Segizinshi payda - qazaqtyn: «jangha shyghu», «jan beru» - tariqasyn búrynghy ózining ata-babasynyng ghúryp-mirdeminshe: «jangha» ótetúghyn» kisini «tiriley» juyp, kebinge orap, aq kiygizge salyp molany ýsh ainaldyratúghyn qylu, aldynda ýsh jaqsy kisining jýruimen. Segizinshi payda - ólgenge de, tughangha as, toy degen turasyn qazaqtyng búrynghy ata-baba zanynsha: «Tughan - toysyz bolmasyn, ólgen - assyz bolmasyn!» dep, jana nizamda ony da nizam qylyp shygharu kerek! Toghyzynshy payda - qazaqty búghynghy ata-baba rәsimimen, solardyng jaqsy ýlgisimen jýrgizip, túrghyzsa, qazaq sonda kónildi, yqylasty bolyp, bir týrli jaqsylyqqa raghbәtli bolady. Abylay han zamanynda qazaqtyng ne qylyp, ne qoyghanyn óz bilgenimshe jazdym. Sol kýndegiden artyq qazaqtyng onghan jeri joq.» - deydi.

Endi әulening aitqandarynyng ruhany jaghyna ýnilip kóreyik.
«Tórtinshi payda - ishan, qajy, qoja, moldanyng búrynghy adasu erkine jiberilmesligi.» - deydi. Búl qazirgi qoghamdaghy: «Qazaq әuliyege, әruaqqa tabynady», «qazaqtyng salt-dәstýri sharighatqa biydghat», «qazaq músylman bolmaghan» - dep, óz nәpsisimen emes óz ata dәstýrimen, óz qazaghymen, ózimen-ózi kýresip jýrgen biydghatshyl, shirkshil qazirgi qoghamgha asa qaterli de, qauipti dinbúzar dýmshelerge dóp basyp aitylghanday.
«Segizinshi payda - ólgenge de, tughangha as, toy degen turasyn qazaqtyng búrynghy ata-baba zanynsha: «Tughan - toysyz bolmasyn, ólgen - assyz bolmasyn!» dep, jana nizamda ony da nizam qylyp shygharu kerek!» - deydi.

«...Ýshi, jetisi, qyrqy, jyly degender sharighatta bar ma? Áriyne, joq. ...onyng bәrin ótkizuding marqúmgha esh paydasy joqtyghyn, tek tiriler aldynda tyrashtanyp mal shashpaq әreket...» - dep jýrgen dýmsheler M.J.Kópeyúly aitqan «qazaqqa paydaly» qazaqtyn: «Tughan - toysyz bolmasyn, ólgen - assyz bolmasyn!» degenine aidyn, kýnning amanynda qarsy shyghyp jýrgenderin biledi me eken?! Nemese, kózin tyrnap ashqaly qúdaysyzdar qoghamynyng «astauynan keshe ghana jem jep ósken» qazirgi «dýbәrә dýmsheler» ghúlama Mәshhýr Jýsip әuliyeden qazaqtyng ruhany bay múrasyn artyq jinap, dәstýrining ruhany mәnin tereng týsinip, dindi jetik bilip pa eken?!
«Toghyzynshy payda - qazaqty búghynghy ata-baba rәsimimen, solardyng jaqsy ýlgisimen jýrgizip, túrghyzsa, qazaq sonda kónildi, yqylasty bolyp, bir týrli jaqsylyqqa raghbәtli bolady.» - deydi.

Búl da qazirgi kezdegi - aty bar da zaty joq, bitimi qazaq biraq, bolmysy basqa, ózin qazaqpyn dep, óz ata-dәstýrin ózekke tepken, bilimdisi - batysshyl, dinshili - dýbәrә bolghan, nemese, babalarymyzdyng sózimen aitsam: «Teksizdi tórge shygharyp», «Atasyzdan by bolghan», «Jemqorlargha jem berip, azdy kópke tengergen», (Búhar jyrau), «Kelemej qylyp atasyn» «Jalandasyp úl ketken», «Kýzeme baytal sekildi» «Dambalyn tastap qyz ketken», (Dulat Babatayúly), «Atanyng salghan aq joly, toqtap qalghan kidirip» (Ábubәkir Kerderi), «Áuelgi qorlar zor bolghan, sondaghy zorlar qor bolghan», «Aram sidik balagha Atanyng sózi únamaghan» (Shortanbay Qanayúly) zamanda Mәshhýr-Jýsip әulie aitqanday: «qazaqqa paydaly» búghynghy ata-baba rәsimimen qazaq jastaryn jýrgizip, túrghyzsa «bir týrli jaqsylyqqa» aparary haq.

M.J.Kópeyúly: «Qazaqtyng qazaq bolghanda, ózine arnalghan, sybaghasyna tiygen jalghyz meyramy - nauryzdama. Ol kýni qojalargha oqytatúghyn, nauryzgha arnalghan kitap bolady. Nauryz jayyn úqtyratúghyn ol kitaptyng atyn: «Saldama» - deydi. Ol kýnde tili oramdy, sózge sheshen shaldardyng batasy bolady. Qoja kitap oqyghanda, shaldar bata qylghanda, júrt jylap, shulap: «Amiyn!» dep otyrady. Sonan song olardyng aitqany aitqanday kelip halyq, júrt ilgeri basyp, maly da ósip, basy da ósip berekeli bolady. Mal soyyp, nauryzdama qylugha shamasy kelmeytin kedeyler jalghyz qoy soysa da, nauryz kýni bir qazan kójege salyp: «Auylgha tattyramyz!»-dep, basyn saqtap qoyady...

... Eldi, júrtty ongha bastaymyn! Ilgeri basuyna, mal basy ósuine tileules bolamyn!» - deushiler... Osy nauryzdy qúrmettep: «Úlystyng úly kýni»- atandyryp, toy-tamasha qyldyrugha tyrysuy kerek.» - deydi.

Búl aitqandarynan da әuliyening әueli últtyq dәstýrdi úlyqtap, ony islamy qúndylyqtarmen ýndestire bilgen últynyng úly ekendigin aiqyn angharamyz. Bolmasa, qazirgi kezdegi qazaqqa din taratqyshtar sekildi «otqa may tamyzudyn», «nauryzdyng týbin» otqa tabynushylyqqa tirep, qazaqty óz dәstýrinen «jeritip», ony islam dini keshirmeytin eng ýlken kýnә «serik qosugha» sanap otyrghan joq. Al, nauryzdyng o bastaghy payda bolu tarihyn, shyghu maqsatyn әulie atamyz bilmedi emes, bildi. Biraq onyng últty últ retinde saqtaushy negizgi dәstýri, basty qúndylyghy ekenin atay otyryp: «Eldi, júrtty ongha bastaymyn! Ilgeri basuyna, mal basy ósuine tileules bolamyn!» - deushiler... Osy nauryzdy qúrmettep: «Úlystyng úly kýni»- atandyryp, toy-tamasha qyldyrugha tyrysuy kerek.» - dep atady.

«...Dәl osy kýnde it segiz kýshik tapsa, bireui-aq it bolyp, enesining sonynan eredi.
Ózgesi qajy ma, ishan ba, halfe (qalfe, halifa) ma qoja ma, molda ma, - ne ekeni belgisiz bolyp ketti. Búl aitylghan zatlardyng az kýninde qazaq bay da edi, peyildi de edi, ashu-arazy joq, tatu-tәtti edi. Osy kýnde qajy, ishan, qoja, molda kóbeygen song qazaqtyng arazdyghy sol shamada boldy. Eki aghayyndy kisining balasy birining óligine biri baryspaytúghyn boldy. Oilaymyn: «Osy zatlar kóp bolyp, sharapat iyesi bolyp, júrtty týzegeni joq, ynghayy búzdy - au!» - dep. Aq qaghazdyng jýzinen qara tanyp, aq pen qarany aiyryp halal niyetpen túrghan bir qoja, molda joq...» - deydi jәne Mәshhýr atamyz.

Qazirgi qoghamdy ainytpay kóz aldyna әkeledi. «Anauy-uahabiyt, mynauy - qúraniyt, ýshinshisi - salafiyt, tórtinshisi taghy basqa... kete beredi, kete beredi...Sanay berseng tauysa almaysyn». Osy qaptaghan sansyz shataq dinder joq kezde әulie sózimen aitsam: «qazaq bay da edi, peyildi de edi, ashu-arazy joq, tatu-tәtti edi». Qazir eki aghayyndy ekeui eki dinge ótip, «birining ýiine biri baryspaytúghyn boldy...». Qazaq ta әuel basta oilap edi, eki balam da eki dinge ótse sharapat iyesi bolyp júrtty týzeytin shyghar» dep, kerisinshe ózi adasyp qana qoymay eldi adastyrdy, «ne dinge ne bilgishke senerin bilmey» el qaldy dalady.
M.J.Kópeyúlynyng bay múralarynyng ruhany qúndylyghy da osynda bolsa kerek. Diny qúndylyqtardy últtyq mýddemen biriktire bilgendiginde. Áuliyening osynday qasiyeti qazirgi din ókilderining boyynan tabylyp jatsa, onda qazaq qoghamy «óz ata dәstýri men ata dinine» beyildi bolar edi. Óz ata dini men dәstýrinen osynsha jerimes edi... Al, qazirgi qazaq qoghamynda búl jaghday mýlde basqa. Kerisinshe bolyp barady...

«Ghalym ýsh týrli: nan ghalym, tәn ghalym, jan ghalym. Nan ghalymnan talap әuel basta oqudy Qúday ýshin izdegen emes, moldalarynyng tórde otyryp, syily bolghanyn kórip, tamaq toyghyzu ýshin, tegin as, tegin tamaghy bar meshit, medreseni qydyryp, qay jerde qay ishannyng kójesi mol dese, soghan qanghyra beredi. Esi-derti tamaqta bolyp jýrip, oqyghan oqu, ómir boyy oqyghan-bilgenin qarnynyng qamyna júmsaydy. Ondaylyqpen oqyp, molda bolghandar: Kimning tarysy pisse, sonyng tauyghy bolyp» at tezegin qalaysha tónkerip, audarudyng ghylymyna әbden mәhir bolady.

Tәn ghalym maghyna bilumen júmysy joq, sarafa, nahu, mantyq oqyp, talas-ejeske (egeske) әbden ústa bolyp: «Pәlen qay baydan, pәlen ne syighada, pәlen qay qyziyadan! - dep, - Súghyry qaysy, kýbiri qaysy, múzyghy ne nәrse, múhmol ne nәrse? - dep, mәjiliste ózinen basqany sóiletpeske ústa bolyp, múnymen baryp bir jerge halfe, ne bir jerge haziret bolyp túryp nahu, mantyqtyng qaghidasyn eki kisini araz qylyp, ghúmyrynda birin-biri kórmestey jolgha salyp jiberdi. Haq jolgha, taupyq, hidәitke júrtty bastaumen júmysy joq. Bir mәhallany eki partiya qylyp ústap: «Qúran ghatymda solay degen, hadis sharifta búlay degen»- dep, nadanlardy qara sózben mas qylyp, adastyryp, esinen janylystyryp әure qylady da jýredi.

Jan ghalym - Alla taghalanyng fazyl ua kәrrәmine alynghan pendesi. Nanmen de júmysy joq, at kóterip, ataq shygharumen de júmysy joq. Onasha haluat jay tabylsa, jany sonda saya tauyp, «Kalamallany» oqyp, maghynasyn mәlә qate qylyp, «ishpey mas, jemey toq». Onyng qasynda bay da bir bas, kýshik te bir bas. Eshkimdi lytghatyna almay: «On segiz myng ghalamdy jaratushy (iaratqushy) Qúdayym bar, ne ghamym (qamym) bar?!» - dep, otyra beredi.
Ghylym, bilim degen, maghyna degen osynday kisiden tabylady.» - dep, Mәshhýr-Jýsip әulie ghalymdardy ýshke bóledi.

Osylaysha Mәshhýr atamnyng zamanynda ruhaniyattyng auyr jýgin arqalaghan «jan ghalymdarynan» ózge «nan», «tәn» ghalymdary bolyp bólinip, biri - nanyn tauyp jep, ekinshisi - nadandardy qara sózben mas qylyp, aldap óz kýnin kórip jýrse, qazirgi dýmshelering «maghyna bilumen júmysy joq bolghany» bylay túrsyn, «nan ghalym» bop qazaqtyng «nanyna» emes, qazaqtyng «nanymyna» auyz saldy, «tәn ghalym» bop nadandardy adastyryp qana qoymady tekti últtyng tamyryna «balta shauyp», saltyn sanasynan óshiruge barynsha kýsh salyp jatyr...

Jәne ótken tarihymyzda qazaqtyng dәstýrli seniminde - «әruaqty shaqyryp», «әuliyeden, pirinen medet tileu» dәstýri bolghan. Ol turaly da Mәshhýr-Jýsip Kópeyúly «Ólenmen berilgen ayat» atty óleninde de әuliyeden medet tilep, pirinen kómek súrap, qazaq dәstýrine bekem ekendigin taghy dәleldeydi. Ol turaly:
Kәmil dýr sening pirlerin
Barsha biler syrlaryn,
Týrkistan-dýr jerlerin,
Haziret Súltan, senen medet!
nemese
Shyghyp ek keshegi aida elimizden,
Meken-jay, qonys qylghan jerimizden.
Haziretting aq kýmbezin ziarat qyp,

Qol jayyp bata alghaly pirimizden (M.J.Kópeyúly. Kóptomdyq shygharmalar jinaghy. 4-tom Almaty «Alash» 2005 j 120-232 bb) - dep kórsetedi. Endi qaneky osy senim bar ma qazirgi QMDB-nyng ókilderinde. «Mәshhýr-Jýsip oqularyn» ótkizip jýrgen QMDB-nyng qay ókili Mәshhýr atamsha: «Haziret Súltan, senen medet!» - dep «Mashayyqtar úlyghy - Shayqym Ahmet Yasauiyden» (Sýleymen Baqyrghani) «medet tilep», «kómek súray» alady?!
«Talpynghan dinge Mәshhýr ishten tua»
Sol ketken atasynyng jolyn qua» - dep, óz jayynan habar berip, «Ishten tua dinge talpynyp, atasynyng jolyn qughan» Mәshhýr atamnan QMDB-nyng qay ókili dindi artyq bilip tuyp edi?!
«Oqyghan ghúlamalar tausylghan son,
Aqyry úry-qarysyn molda qylar» - dep, Mәshhýr atam aitqanday: «Órtep jiberer kitabyn, ...... molda kóp!» - degennen basqa ne aitasyn!
Otarshyl sayasat 1952 jyly «Sosialistik Qazaqstan» gazetinde Mәshhýr Jýsipting últshyldyq jәne dinshildik «kózqarasyn әshkereley» otyryp, maqala jariyalaydy. Artynsha partiya basshylary Mәshhýr-Jýsipting jiyrma ýsh jyl búryn jerlengen molasyn búzugha bulidozer jiberip, molasy búzylady. Sol jyly Dihan Ábilov «Qazaq әdebiyeti» gazetinde: «Jiyrma ýsh jyl boyy denesine esh bir daq týspey sartap bolyp saqtalyp jatqan Mәshhýr Jýsipting tәnin topyraqqa kómdirip tastau ne degen sóz? Marqúmnyng denesining jiyrma ýsh jyl búzylmay saqtalyp jatuynyng syryn, mәnisin tekseruding ózi ghylymy nәrse emes pe? Ótken kýnderden qalghan tarihy eskertkishterdi talqandap tastaugha kimning dәti shydaydy.» - dep, jazdy. (A.Músaghúlova. «Tarihi, diny eskertkishter qalay joyyldy?» Qazaq tarihy jurnaly 2008, №4 37-b.).
Bazar jyraudyn:
Myna bir sholaq dýniyeden
«Áulie ólmes» der edim;
Otqa salsa, kýimegen,
Zalymdardyng ómiri
Bir sharpuy tiymegen,
Aramdy kónili sýimegen;
Din músylman balasyn
Keremetpen biylegen» - degenindegi «ólmeytin әuliyenin» keremeti bolsa kerek. Nemese, «Áulie ólik emes tirik degen» - dep, әulie atamyzdyng ózi aitqanday, «tiri әuliyenin» denesin de «óltirmey» túrghan Qúdanyng Qúdyreti demeske bolmas!
Shamamen 1908 jyldary Mәshhýr Jýsip: «aqiqat jolynda jalyndap, Allanyng jazuymen emes, adamdardyng qolynan qaza bolghandardyng ghasyr sonynda júldyzy janar», - degen eken. (Á. Pazylova «Mәshhýr Jýsipting әuliyeligi turaly». Qazaq tarihy jurnaly 2008, №2 29-bet). Áulening aitqanynday 1937-1938 jj әkimshil-әmirshil jýiening qúrbany bolghan últ arystarynyng ghasyr sonynda aqtalghany anyq.

Qorytyndy sóz

Qazaq degen últty, onyng dәstýrin qazaq últshyldary «qoldan jasap, oidan shygharghan joq». Ony Alla jaratqan, Alla jasaghan. Alla ózi Qúran Kәrimde atap ótkendey «Últtar men rulardy jaratqanda»(49-sýre) onyng әr qaysysynyng ózine tәn ózindik últtyq erekshelikteri men tabighy bolmys-bitimin, salt-dәstýrin de birge jaratty. Sondyqtan da Alla jaratqan últyn ózi saqtaydy, ózi qorghaydy.
Mәshhýr Jýsip atamnyng sózimen aitsam:
«Halyq qylyp attandyrdy bizdi qazaq,
Irgeli kóp júrt emes, ózi de az-aq». Sondyqtan da osynau qazaqqa qaptap kelip jatqan dini de, mәdeniyeti de, ekonomikasy da últty joigha baghyttalghan jahandanu zamanynda últtyghymyzdy saqtap, salt-dәstýrlerimizdi barynsha qorghap qaludyng joly - ol qazaqtyng últshyl jastary jalang últshyldyqqa salynbay, yaghni, «tilde barda dilde joq» bolmay, әueli Mәshhýr-Jýsip atamyz aitqanday: «búrynghy ata-baba rәsimimen jýrip, túru kerek». Alashtyng ardaqtysy A.Baytúrsynúly aitqanday: «Ne payda ónering men biliminnen, Tiyisti jerlerine sarp úrmaghan?» nemese, bahadýr Bauyrjan Momyshúly babamyz aitqanday: «...Kimde kim óz últyn qúrmettemese jәne ony maqtan tútpasa - ol adam sózsiz aramza, qanghybas...» - bolyp jýrip: «Ýide ólgen myng shirikting biri bolmay, Júrt ýshin armanyng ne ketse basyn?» - dep Mәshhýr atam aitpaqshy «Ýide ólgen myng shirikting biri bolmayyq» qazaq jastary! Oyan jastar! Últtyq mýdde, últtyq namys jolynda! «Erte onbaghan kesh onbas, kesh onbaghan esh onbas».
Úly halqymnyng osynday úly dәstýri, әulie ata-babasy bar, sol babalardan qalghan ólsheusiz ruhani, últtyq múrasy bar qazaq halqy, әsirese qazaqtyng úshqyr oily últshyl, imandy jastary adasuy mýmkin emes. «Qazaghym, júrt emessing tipti baqsyz, Qolyna sonday erdi Qúday bergen.» -dep Mәshhýr - Jýsip atamnyng aitqan qazaqtyng baghyna tughan, Qúday bergen - әuliyeler men olardyng múrasynan jau kórgennen de beter sonsha ýrikken, «dәstýrin ózekke tepken», ruhany dengeyi «tezekten de tómen ketken», «tilde bar da dilde joq» qúr «asyl dәstýrlegen» aighayy kimge kerek qazirgi myna dýmshelerdin?!

Sondyqtan da qazaq jastary әulie Mәshhýr - Jýsip t.b. kóptegen qazaqtan shyqqan әuliyeler, olardyng múralaryn qazirgi tәuelsiz zamanymyzda nege janghyrtpasqa?! Nelikten dәriptemeske?! Ne ýshin tútynbasqa?! Bostan zamanda últtyghymyzdy úlyqtap, әulie múralaryn tútynugha ne kedergi?! «Dinimizdi kemitip qorlamasyn, Kózimizdi baqyraytyp úrlamasyn.» - dep әulie Mәshhýr atalarymyz «din ústauy múng bolghan» zamanda әueli qazaqtyghyn saqtap, sodan song «qorlanghan dinin qorghamady ma?!» Al, qazirgi bizding beyshara keypimizdi keler úrpaq aldynda qalay kórer ekenbiz?! Búhar babamnyng sózimen aitsam: «Ata-babang qol bergen, Qojalardy qas kórgen» zaman búl zaman.
A.Baytúrsynúly aitqan: «Baygha mal, oqyghangha shen maqsút bolghan» zamanda tek ata-dәstýrine adal bolyp, óz últtyq dәtýrlerindi dәriptep, ony tútynu, Mәshhýr-Jýsiptey әulie babalarymyzdyng últtyq, ruhany múrasyn janghyrtumen ghana qazaqtyng qazaqshylyghy, últtyq últtyghy saqtalyp, ruhany mәrtebesi artpaq! Osyny úq últynyng erteni ýshin ózin jauapker sezinetin qazaq jastary!

«Ýshi, jetisi, qyrqy, jyly sharighatta joq, ol islamgha deyingi haram dәstýrler, ony ótkizuding ólgenge tipti paydasy joq, tek tyrashtanyp tiriler aldynda mal shashu ghana, qyrqyna, jylyna mal soy deu ol - haram» - dep jýrgen QMDB-nyng últtyq saltty jonggha baghyttalghan qaterli iydeyasy men esh ghylymi, ne diny negizi joq sandyraghymen jýrmey, Mәshhýr atam aitpaqshy: «Ólgenge de, tughangha da as, toy degen turasyn qazaqtyng búrynghy ata-baba zanynsha: «Tughan - toysyz bolmasyn, ólgen - assyz bolmasyn!» - dep, osy zamangha janghyrtu kerek!
Abai.kz