Sony

Basy: Qazaqstan. 2022 jyl... (I bólim)

Jalghasy: Jyl qortyndysy. Kóktem. (II bólim)

Jalghasy: Jyl qorytyndysy: Jaz (III bólim)

2022 jyldyng kýzi de sayasy janalyqqa toly boldy. Tolyghyraq sholudan oqynyz.  

JOLDAU, SAYLAU...

Preziydent Toqaev oqu jylyn halyqqa kezekti joldauyn arnaumen bastady. Búl bir jyl ishinde ekinshi mәrte jasalghan joldau boldy. Toqaev joldauda ekonomikalyq birqatar bastamalardy aita kelip, sayasy baghytqa auysty. Joldau barysynda kezekten tys preziydent saylauy ótetini belgili boldy.

Qasym-Jomart Toqaev: "Men biylghy kýzde kezekten tys Preziydent saylauyn ótkizudi úsynamyn. Ádiletti Qazaqstandy qúru jolynda týbegeyli jәne jan-jaqty reformalardy tabysty jýzege asyru ýshin halyqtyng jana senim mandaty qajet. Men ýshin memleket mýddesi bәrinen biyik. Sondyqtan men ókilettik merzimimdi qysqartugha jәne kezekten tys Preziydent saylauyna barugha dayynmyn. Sonday-aq, men kóp oilanyp, Preziydent ókilettigi merzimderining sanyn jәne úzaqtyghyn qayta qarau qajet degen baylamgha keldim. Preziydent mandatyn úzaqtyghy 7 jyldyq bir merzimmen shekteudi úsynamyn. Biraq qayta saylanugha tyiym salynady", - deu arqyly el kýtpegen mәlimdeme jasady.

Osylaysha kýzding birinshi kýninen bastap yzu-qyzu talqy, sayasy nauqan qazany qaynay týsti. Alda saylau kýtip túrghan edi.

DEMOKRATIYaLYQ KÝShTER KOALISIYaSY

Preziydent Joldauynan keyin sayasy kýshter mәlimdeme jasay bastady. Qoghamnyng bir toby joldaudy qoldasa, endi bir toby qarsylyq kórsetip jatty. Birikken oppozisiya mәlimdemesi de boldy. Ony "Demokratiyalyq kýshter koalisiyasy" dep atady.

Demokratiyalyq kýshter koalisiyasyn qúrushy azamattardyng memleket basshysynyng 2022 jylghy qyrkýiektegi Joldauynda aitylghan kezekten tys preziydent saylauyna qatysty ýndeui jariyalandy. Ýndeude koalisiya kezekten tys preziydenttik saylaudy 2024 jyly ótkizuge shaqyrdy. Biylikke birqatar talap qoyyp, saylaudan bas tartpaghan jaghdayda koalisiya birikken kandidatty shygharugha ýndedi. Ýndeuding sonynda demokratiyalyq kýshter koalisiyasy "preziydentten, qos palatanyng tóraghalarynan jәne barlyq deputattardan sayasy reforma jasau jónindegi jogharydaghy talaptardy oryndatqyzudy alandargha, kóshelerge shyghyp talap eteyik!" dedi. Alayda koalisiya birikken kandidat shygharghan joq, saylaudan keyin de, deyin de alangha barmady.

TILSIZ JAU

Qyrkýiekting basy Qostanay oblysyn qyzyl órt qaulady. Birneshe audanda órt shyghyp, oblys boyynsha TJ jariyalandy. Órt Áuliyekól audanynda bastaldy. Jýzden astam nysandy jalmap ketken qyzyl jalynnyng sebebin anyqtau júmystary jedel bastaldy.

Qostanaydaghy órtke qatysty reseylik arnalar da jazyp jatty. Reseyding aqparattyq-baqylau kenistiginde “Josparly týrde azyq-týlik tapshylyghyn jasau" degen maghynadaghy habarlar belsendi týrde taratyla bastady dep jazdy "RPU Dank" telegram arnasy.

"Qazaqstannyng soltýstigindegi Qostanay oblysynda ormandar men biday alqaptary órtenip jatyr, jaqyn mandaghy eldi mekenderde birqatar "týsiniksiz" órt shyqty. Zardap shekkender bar, әkimshilik ortalyqqa, Qostanay qalasyna aparatyn basty tas jol jabyldy. Ayta ketu kerek, Lisakovskide birneshe kýn búryn 600-ge juyq sayajay órtendi. Fermerlerding habarlauynsha, qazir egin jinau nauqany jәne dәl osy uaqytta bidaydyng órtenui beker emes" deydi aqparat kózi.

Qostanaydaghy órt Ahmet Baytúrsynúlynyng 150 jyldyghymen birdey uaqytta bolyp, Alash arysynyng mereytoyy keyinge shegerildi. Preziydent Qostanay oblysyna jasaghan saparynda mindetti týrde Ahannyng 150 jyldyghy atalyp ótetinin aitty.

DINDER SEZI, PAPANYNG SAPARY

Astanada 14-15 qyrkýiekte әlemning 50 elinen 108 delegasiya qatysqan әlemdik jәne dәstýrli dinder sezi ótti.Búl birinshi sez emes edi. Álemdik jәne dәstýrli dinder liyderlerining sezi alghash ret 2003 jylghy 23-24 qyrkýiekte Qazaqstan Respublikasynyng bastamasymen shaqyryldy. Astana qalasynda 2003, 2006, 2009, 2012, 2015 jәne 2018 jyldary ótken Álemdik jәne dәstýrli dinder liyderlerining alty sezine islam, hristian, iudaizm, buddizm, sintoizm, daosizm jәne basqa da dәstýrli dinderding basshylary men kórnekti ókilderi qatysty.

Álemdik jәne dәstýrli dinder liyderlerining VII Sezining basty taqyryby: "Pandemiyadan keyingi kezende adamzattyng ruhany jәne әleumettik damuyndaghy әlemdik jәne dәstýrli dinder liyderlerining róli" dep bekitildi. Sezge aragha 21 jyl uaqyt salyp Rim Papasy qatysty.

Sezge qatysqan Rim Papasy Fransisk: "Keshe men dombyranyng beynesin aldym. Býgin men dauysymdy muzykalyq aspappen baylanystyrghym keledi. Osy jerding eng ataqty aqyny - onyng qazirgi әdebiyetining atasy, dombyramen jii suretteletin kompozitordyng dauysy - Abay. Ol artynda dinshildikpen susyndaghan tuyndylar qaldyrdy, onda osy halyqtyng jan dýniyesindegi eng jaqsy nәrse kórsetilgen - beybitshilikti ansaytyn jәne soghan úmtylatyn ýilesimdi danalyq.

Abay adamzattyng bastauy - mahabbat pen әdildik ekenin eske salady. Eshqanday jaghdayda zorlyq-zombylyqty aqtaugha bolmaydy. Adamgha layyqty qúraldar - balalargha, jas úrpaqqa erekshe qamqorlyqpen ótkizetin kezdesuler, dialog, shydamdy kelissózder kerek. Abay osyghan baylanysty bilimin keneytuge, óz mәdeniyetinen tys shyghugha, tanym, tarih jәne basqalardyng da әdebiyetin oqugha, biluge shaqyrdy. Ótinemin, qaru-jaraqqa emes, bilimge aqsha salayyq", - dedi.

Cezden keyin Rim Papasy diny joralghy oryndap, oghan ýsh myng adam qatysty.

AT BASYN ASTANAGhA BÚRGhAN ShY TÓRAGhA

Pandemiyagha baylanysty ýsh jylgha juyq elinen shyqpaghan Qytay tóraghasy Shy Ózbekstanda ótetin ShYÚ sammiytine barar jolda, at basyn Astanagha qaray búrdy. "Búl ýlken sayasy mәnge iye" dedi sarapshylar, sebebi Qytay basshysy әlemdik sayasat pen ekonomikagha transformasiya jasaghan pandemiyadan keyin alghashqy saparyn kórshiles elden bastaghan bolatyn.

Kezdesude Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan men Qytay arasynda diplomatiyalyq qatynas ornaghanyna 30 jyl tolghanyn atap ótti. QHR Tóraghasy aragha 5 jyl salyp Qazaqstangha qayta kelgenine quanyshty ekenin aityp, qazaq halqynyng qonaqjaylyghy men memlekettik saparmen keluge shaqyrghany ýshin Qazaqstan tarapyna rizashylyghyn bildirdi.

Shy tóragha reseylik sarapshylar keninen talqylaghan mәlimdeme jasap, bylay dedi: "Qytay ýkimeti Qazaqstanmen aradaghy qarym-qatynastargha zor kónil bóletinin taghy da qaytalap aitqym keledi. Halyqaralyq jaghday qalay ózgerse de, biz aldaghy uaqytta Qazaqstannyng tәuelsizdigin, egemendigin jәne territoriyalyq tútastyghyn saqtauyna qoldau kórsetemiz".

MOGILIZASIYa...ORYS QAShTY

Resey әskeri Ukrainada jenilisten kóz ashpay, Kremli tilimen aitsaq "taktikalyq sheginister" sany artty. Putin biyligi mobilizasiya jariyalaugha mәjbýr boldy. 21-qyrkýiek kýni Resey óz tarihyndaghy ýshinshi mobilizasiyany jariyalady.

Putin arnayy ýndeu jasap, bylay dedi: "Arnayy operasiya sәtti iske asuda. Neonasisterden azat etilgen halyq erkin bolghysy keledi. Bizben birge, qatarlasa kýn keshudi qalaydy. Ol bizding halqymyz, olardyng qolyn keri qaytarmaymyz. Men jartylay mobilizasiya jariyalaudy jón kórdim".

Putin mobilizasiyagha 300 myng adam tartylatynyn aitty. Búl Reseyden jappay er azamattardyng ózge elge ketuine әser etti. Mýmkindigi barlar úshaqpen, kóligi barlar kólikpen, keybiri tipti jayau qashty. Qazaqstan, Gruziya, Armeniya, Belarusi shekarasynyng qaqpasyn qaqty.

Qashyp kelgen reseylikter elimizde birqatar әleumettik mәselelerdi órshitti. Búl eng aldymen pәter baghasynyng sharyqtap ketuine әser etti. IIM jyl basynan beri 74 371 Resey azamaty Qazaqstandyq JSN alghanyn mәlimdedi. Aqparat kózderi Qazaqstangha qyrkýiek aiynda 180 myngha juyq reseylik kirgenin jarysa jazyp jatty. Al key derekter "birneshe ese kóp" degendi aitty.

QAYTA ORALGhAN MEREKE, QAYTA ORALGhAN ASTANA

17-qyrkýiekte Qasym-Jomart Toqaev Núr-Súltan qalasynyng atauyn Astana dep ózgertu turaly jarlyqqa qol qoydy. Jarlyq alghashqy resmy jariyalanghan kýninen bastap qoldanysqa engizildi.

2-qyrkýiekte mәjilistegi "Jana Qazaqstan" deputattyq tobynyng mýsheleri elordagha Astana atauyn qaytaru turaly bastama kótergen bolatyn. "Birneshe jyl búryn elordanyng atauyn ózgertkennen bastap qoghamnyng ishinde pikirtalas tolastamady. Áli kýnge deyin jýrip jatyr. Halyq arasynda aluan týrli pikir bar. Sonyng kóbisi búrynghy atauyn qaytarugha qatysty. Sondyqtan deputattar "halyq ýnine qúlaq asatyn memleket" retinde halyqtyng ýnine qúlaq asu qajet degen úsynyspen osy mәseleni kóterdi. Endi alda qanday sheshim bolatynyn kýteyik", - dep bastamany mәjilis tóraghasy Erlan Qoshanov týsindirgen bolatyn.

22-qyrkýiek kýni Respublika kýni qayta oraldy. Parlament deputattary "QR keybir zannamalyq aktilerine kiynematografiya jәne mәdeniyet mәseleleri boyynsha ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly" zang jobasyn maqúldady. "25 qazan – Respublika kýni últtyq mereke retinde atap ótiledi, al 16 jeltoqsan – Tәuelsizdik kýni bolyp qala beredi" dedi deputattar.

ERDOGhANNYNG SAPARY

12-qazanda Qazaqstangha Qazaqstangha Týrkiya preziydenti Rejep Tayyp Erdoghan kelip, preziydent Toqaevpen jolyqty. Memleket basshylary ekijaqty birqatar kelissózder jýrgizdi.

Týrkiya Preziydenti jahandyq jәne aimaqtyq túraqsyzdyq beleng alghan shaqta týrki memleketterining yntymaghyn odan әri nyghaytu qajet ekenin, sondyqtan strategiyalyq seriktes әri bauyrlas el Qazaqstannyng qauipsizdigine, túraqtylyghyna, territoriyalyq tútastyghyna jәne ekonomikalyq әl-auqatynyng jaqsaruyna airyqsha mәn beretinin jetkizdi. Taraptar 14 qújatqa qol qoydy.

ABAQTYDAN ÝIQAMAQQA

2-qarasha kýni tirkelmegen Demokratiyalyq partiya jetekshisi, belsendi Janbolat Mamay týrmeden shyghyp, ýiqamaqqa auystyryldy. Ol aqpan aiynan bastap 8 ay boyy qamauda otyrdy.

Belsendi abaqty aldynda qarsy alghan jaqtastarynyng aldynda «ózine taghylghan aiypty moyyndamaytynyn, shyndyq ýshin kýresetinin» aitty.

"Sizderge kóp raqmet! Búl men ýshin kýtpegen janalyq boldy. SIZO-dan shyghyp, ýige barugha esh dayyndalmaghan edim. 8 jarym aiymdy kamerada ótkizdim. Ayaq astynan bostandyqqa shyghasyn dep qaghaz alyp keldi. Sizderge alghysym sheksiz! Búl – tek qoghamnyng jenisi dep oilaymyn. Búl – tolyq bostandyq emes. Ýiqamaqqa auystyryldym. Eger qogham narazylyq bildirip, halyqaralyq úiymdar qoldau bildirmese, býgingi jaghday oryn almas edi. Maghan taghylghan aiypty men moyyndaghan emespin jәne moyyndamaymyn da. 8 jarym aidan beri men sayasy sebeppen týrmege qamaldym. Densaulyghym óte jaqsy. Oghan qatysty eshqanday aryz-shaghymym joq. Býginge deyingi әlemge degen mening terezem júbayym men qorghaushylarym boldy. Sotta shyndyqty dәleldep kýresuge men dayynmyn", - dedi Janbolat Mamay.

EKINShI ORYNDA - "BÁRINE QARSYMYN"

20-qarasha kýni kezekten tys preziydent saylauy ótti. Ortalyq saylau komissiyasy 20 qarashada ótken kezekten tys preziydent saylauynda Qasym-Jomart Toqaevtyng jeniske jetkenin aitty.

QR OSK tóraghasy Núrlan Ábdirovting dereginshe, Qasym-Jomart Toqaevqa 6 mln 456 myng 392 saylaushy nemese olardyng 81,31%-y dauys bergen. "Bәrine qarsymyn" baghanyn 460 484 nemese 5,8% saylaushy tandaghan.

Jiguly Dayrabaevqa 271 641 nemese 3,42 payyz, Qaraqat Ábdenge 206 myng nemese 2,6 payyz, Meyram Qajykenge 200 907 nemese 2,53 payyz, Núrlan Áuesbaevqa 176 116 nemese 2,22 payyz jәne Saltanat Túrsynbekovagha 168 731 nemese 2,12 payyz dauys berilgen. Naqtylanghan saylaushylar tizimderine say, jalpy saylaushylar sany 11 mln 953 myng 465 adamdy qúrady.

Ka Myrza

Abai.kz