سوڭى

باسى: قازاقستان. 2022 جىل... (I ءبولىم)

جالعاسى: جىل قورتىندىسى. كوكتەم. (II ءبولىم)

جالعاسى: جىل قورىتىندىسى: جاز (III ءبولىم)

2022 جىلدىڭ كۇزى دە ساياسي جاڭالىققا تولى بولدى. تولىعىراق شولۋدان وقىڭىز.  

جولداۋ، سايلاۋ...

پرەزيدەنت توقاەۆ وقۋ جىلىن حالىققا كەزەكتى جولداۋىن ارناۋمەن باستادى. بۇل ءبىر جىل ىشىندە ەكىنشى مارتە جاسالعان جولداۋ بولدى. توقاەۆ جولداۋدا ەكونوميكالىق بىرقاتار باستامالاردى ايتا كەلىپ، ساياسي باعىتقا اۋىستى. جولداۋ بارىسىندا كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋى وتەتىنى بەلگىلى بولدى.

قاسىم-جومارت توقاەۆ: "مەن بيىلعى كۇزدە كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋىن وتكىزۋدى ۇسىنامىن. ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرۋ جولىندا تۇبەگەيلى جانە جان-جاقتى رەفورمالاردى تابىستى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن حالىقتىڭ جاڭا سەنىم مانداتى قاجەت. مەن ءۇشىن مەملەكەت مۇددەسى بارىنەن بيىك. سوندىقتان مەن وكىلەتتىك مەرزىمىمدى قىسقارتۋعا جانە كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋىنا بارۋعا دايىنمىن. سونداي-اق، مەن كوپ ويلانىپ، پرەزيدەنت وكىلەتتىگى مەرزىمدەرىنىڭ سانىن جانە ۇزاقتىعىن قايتا قاراۋ قاجەت دەگەن بايلامعا كەلدىم. پرەزيدەنت مانداتىن ۇزاقتىعى 7 جىلدىق ءبىر مەرزىممەن شەكتەۋدى ۇسىنامىن. بىراق قايتا سايلانۋعا تىيىم سالىنادى", - دەۋ ارقىلى ەل كۇتپەگەن مالىمدەمە جاسادى.

وسىلايشا كۇزدىڭ ءبىرىنشى كۇنىنەن باستاپ ىزۋ-قىزۋ تالقى، ساياسي ناۋقان قازانى قايناي ءتۇستى. الدا سايلاۋ كۇتىپ تۇرعان ەدى.

دەموكراتيالىق كۇشتەر كواليتسياسى

پرەزيدەنت جولداۋىنان كەيىن ساياسي كۇشتەر مالىمدەمە جاساي باستادى. قوعامنىڭ ءبىر توبى جولداۋدى قولداسا، ەندى ءبىر توبى قارسىلىق كورسەتىپ جاتتى. بىرىككەن وپپوزيتسيا مالىمدەمەسى دە بولدى. ونى "دەموكراتيالىق كۇشتەر كواليتسياسى" دەپ اتادى.

دەموكراتيالىق كۇشتەر كواليتسياسىن قۇرۋشى ازاماتتاردىڭ مەملەكەت باسشىسىنىڭ 2022 جىلعى قىركۇيەكتەگى جولداۋىندا ايتىلعان كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋىنا قاتىستى ۇندەۋى جاريالاندى. ۇندەۋدە كواليتسيا كەزەكتەن تىس پرەزيدەنتتىك سايلاۋدى 2024 جىلى وتكىزۋگە شاقىردى. بيلىككە بىرقاتار تالاپ قويىپ، سايلاۋدان باس تارتپاعان جاعدايدا كواليتسيا بىرىككەن كانديداتتى شىعارۋعا ۇندەدى. ۇندەۋدىڭ سوڭىندا دەموكراتيالىق كۇشتەر كواليتسياسى "پرەزيدەنتتەن، قوس پالاتانىڭ توراعالارىنان جانە بارلىق دەپۋتاتتاردان ساياسي رەفورما جاساۋ جونىندەگى جوعارىداعى تالاپتاردى ورىنداتقىزۋدى الاڭدارعا، كوشەلەرگە شىعىپ تالاپ ەتەيىك!" دەدى. الايدا كواليتسيا بىرىككەن كانديدات شىعارعان جوق، سايلاۋدان كەيىن دە، دەيىن دە الاڭعا بارمادى.

ءتىلسىز جاۋ

قىركۇيەكتىڭ باسى قوستاناي وبلىسىن قىزىل ءورت قاۋلادى. بىرنەشە اۋداندا ءورت شىعىپ، وبلىس بويىنشا تج جاريالاندى. ءورت اۋليەكول اۋدانىندا باستالدى. جۇزدەن استام نىساندى جالماپ كەتكەن قىزىل جالىننىڭ سەبەبىن انىقتاۋ جۇمىستارى جەدەل باستالدى.

قوستانايداعى ورتكە قاتىستى رەسەيلىك ارنالار دا جازىپ جاتتى. رەسەيدىڭ اقپاراتتىق-باقىلاۋ كەڭىستىگىندە “جوسپارلى تۇردە ازىق-تۇلىك تاپشىلىعىن جاساۋ" دەگەن ماعىناداعى حابارلار بەلسەندى تۇردە تاراتىلا باستادى دەپ جازدى "رپۋ دانك" تەلەگرام ارناسى.

"قازاقستاننىڭ سولتۇستىگىندەگى قوستاناي وبلىسىندا ورماندار مەن بيداي القاپتارى ورتەنىپ جاتىر، جاقىن ماڭداعى ەلدى مەكەندەردە بىرقاتار "تۇسىنىكسىز" ءورت شىقتى. زارداپ شەككەندەر بار، اكىمشىلىك ورتالىققا، قوستاناي قالاسىنا اپاراتىن باستى تاس جول جابىلدى. ايتا كەتۋ كەرەك، ليساكوۆسكىدە بىرنەشە كۇن بۇرىن 600-گە جۋىق ساياجاي ورتەندى. فەرمەرلەردىڭ حابارلاۋىنشا، قازىر ەگىن جيناۋ ناۋقانى جانە ءدال وسى ۋاقىتتا بيدايدىڭ ورتەنۋى بەكەر ەمەس" دەيدى اقپارات كوزى.

قوستانايداعى ءورت احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ 150 جىلدىعىمەن بىردەي ۋاقىتتا بولىپ، الاش ارىسىنىڭ مەرەيتويى كەيىنگە شەگەرىلدى. پرەزيدەنت قوستاناي وبلىسىنا جاساعان ساپارىندا مىندەتتى تۇردە احاڭنىڭ 150 جىلدىعى اتالىپ وتەتىنىن ايتتى.

دىندەر سەزى، پاپانىڭ ساپارى

استانادا 14-15 قىركۇيەكتە الەمنىڭ 50 ەلىنەن 108 دەلەگاتسيا قاتىسقان الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر سەزى ءوتتى.بۇل ءبىرىنشى سەز ەمەس ەدى. الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ سەزى العاش رەت 2003 جىلعى 23-24 قىركۇيەكتە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ باستاماسىمەن شاقىرىلدى. استانا قالاسىندا 2003, 2006, 2009, 2012, 2015 جانە 2018 جىلدارى وتكەن الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ التى سەزىنە يسلام، حريستيان، يۋدايزم، بۋدديزم، سينتويزم، داوسيزم جانە باسقا دا ءداستۇرلى دىندەردىڭ باسشىلارى مەن كورنەكتى وكىلدەرى قاتىستى.

الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ VII سەزىنىڭ باستى تاقىرىبى: "پاندەميادان كەيىنگى كەزەڭدە ادامزاتتىڭ رۋحاني جانە الەۋمەتتىك دامۋىنداعى الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ ءرولى" دەپ بەكىتىلدى. سەزگە اراعا 21 جىل ۋاقىت سالىپ ريم پاپاسى قاتىستى.

سەزگە قاتىسقان ريم پاپاسى فرانتسيسك: "كەشە مەن دومبىرانىڭ بەينەسىن الدىم. بۇگىن مەن داۋىسىمدى مۋزىكالىق اسپاپپەن بايلانىستىرعىم كەلەدى. وسى جەردىڭ ەڭ اتاقتى اقىنى - ونىڭ قازىرگى ادەبيەتىنىڭ اتاسى، دومبىرامەن ءجيى سۋرەتتەلەتىن كومپوزيتوردىڭ داۋىسى - اباي. ول ارتىندا دىنشىلدىكپەن سۋسىنداعان تۋىندىلار قالدىردى، وندا وسى حالىقتىڭ جان دۇنيەسىندەگى ەڭ جاقسى نارسە كورسەتىلگەن - بەيبىتشىلىكتى اڭسايتىن جانە سوعان ۇمتىلاتىن ۇيلەسىمدى دانالىق.

اباي ادامزاتتىڭ باستاۋى - ماحاببات پەن ادىلدىك ەكەنىن ەسكە سالادى. ەشقانداي جاعدايدا زورلىق-زومبىلىقتى اقتاۋعا بولمايدى. ادامعا لايىقتى قۇرالدار - بالالارعا، جاس ۇرپاققا ەرەكشە قامقورلىقپەن وتكىزەتىن كەزدەسۋلەر، ديالوگ، شىدامدى كەلىسسوزدەر كەرەك. اباي وسىعان بايلانىستى ءبىلىمىن كەڭەيتۋگە، ءوز مادەنيەتىنەن تىس شىعۋعا، تانىم، تاريح جانە باسقالاردىڭ دا ادەبيەتىن وقۋعا، بىلۋگە شاقىردى. وتىنەمىن، قارۋ-جاراققا ەمەس، بىلىمگە اقشا سالايىق", - دەدى.

Cەزدەن كەيىن ريم پاپاسى ءدىني جورالعى ورىنداپ، وعان ءۇش مىڭ ادام قاتىستى.

ات باسىن استاناعا بۇرعان شي توراعا

پاندەمياعا بايلانىستى ءۇش جىلعا جۋىق ەلىنەن شىقپاعان قىتاي توراعاسى شي وزبەكستاندا وتەتىن شىۇ سامميتىنە بارار جولدا، ات باسىن استاناعا قاراي بۇردى. "بۇل ۇلكەن ساياسي مانگە يە" دەدى ساراپشىلار، سەبەبى قىتاي باسشىسى الەمدىك ساياسات پەن ەكونوميكاعا ترانسفورماتسيا جاساعان پاندەميادان كەيىن العاشقى ساپارىن كورشىلەس ەلدەن باستاعان بولاتىن.

كەزدەسۋدە قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستان مەن قىتاي اراسىندا ديپلوماتيالىق قاتىناس ورناعانىنا 30 جىل تولعانىن اتاپ ءوتتى. قحر توراعاسى اراعا 5 جىل سالىپ قازاقستانعا قايتا كەلگەنىنە قۋانىشتى ەكەنىن ايتىپ، قازاق حالقىنىڭ قوناقجايلىعى مەن مەملەكەتتىك ساپارمەن كەلۋگە شاقىرعانى ءۇشىن قازاقستان تاراپىنا ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.

شي توراعا رەسەيلىك ساراپشىلار كەڭىنەن تالقىلاعان مالىمدەمە جاساپ، بىلاي دەدى: "قىتاي ۇكىمەتى قازاقستانمەن اراداعى قارىم-قاتىناستارعا زور كوڭىل بولەتىنىن تاعى دا قايتالاپ ايتقىم كەلەدى. حالىقارالىق جاعداي قالاي وزگەرسە دە، ءبىز الداعى ۋاقىتتا قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن، ەگەمەندىگىن جانە تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن ساقتاۋىنا قولداۋ كورسەتەمىز".

موگيليزاتسيا...ورىس قاشتى

رەسەي اسكەرى ۋكراينادا جەڭىلىستەن كوز اشپاي، كرەمل تىلىمەن ايتساق "تاكتيكالىق شەگىنىستەر" سانى ارتتى. پۋتين بيلىگى موبيليزاتسيا جاريالاۋعا ءماجبۇر بولدى. 21-قىركۇيەك كۇنى رەسەي ءوز تاريحىنداعى ءۇشىنشى موبيليزاتسيانى جاريالادى.

پۋتين ارنايى ۇندەۋ جاساپ، بىلاي دەدى: "ارنايى وپەراتسيا ءساتتى ىسكە اسۋدا. نەوناتسيستەردەن ازات ەتىلگەن حالىق ەركىن بولعىسى كەلەدى. بىزبەن بىرگە، قاتارلاسا كۇن كەشۋدى قالايدى. ول ءبىزدىڭ حالقىمىز، ولاردىڭ قولىن كەرى قايتارمايمىز. مەن جارتىلاي موبيليزاتسيا جاريالاۋدى ءجون كوردىم".

پۋتين موبيليزاتسياعا 300 مىڭ ادام تارتىلاتىنىن ايتتى. بۇل رەسەيدەن جاپپاي ەر ازاماتتاردىڭ وزگە ەلگە كەتۋىنە اسەر ەتتى. مۇمكىندىگى بارلار ۇشاقپەن، كولىگى بارلار كولىكپەن، كەيبىرى ءتىپتى جاياۋ قاشتى. قازاقستان، گرۋزيا، ارمەنيا، بەلارۋس شەكاراسىنىڭ قاقپاسىن قاقتى.

قاشىپ كەلگەن رەسەيلىكتەر ەلىمىزدە بىرقاتار الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى ءورشىتتى. بۇل ەڭ الدىمەن پاتەر باعاسىنىڭ شارىقتاپ كەتۋىنە اسەر ەتتى. ءىىم جىل باسىنان بەرى 74 371 رەسەي ازاماتى قازاقستاندىق جسن العانىن مالىمدەدى. اقپارات كوزدەرى قازاقستانعا قىركۇيەك ايىندا 180 مىڭعا جۋىق رەسەيلىك كىرگەنىن جارىسا جازىپ جاتتى. ال كەي دەرەكتەر "بىرنەشە ەسە كوپ" دەگەندى ايتتى.

قايتا ورالعان مەرەكە، قايتا ورالعان استانا

17-قىركۇيەكتە قاسىم-جومارت توقاەۆ نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اتاۋىن استانا دەپ وزگەرتۋ تۋرالى جارلىققا قول قويدى. جارلىق العاشقى رەسمي جاريالانعان كۇنىنەن باستاپ قولدانىسقا ەنگىزىلدى.

2-قىركۇيەكتە ماجىلىستەگى "جاڭا قازاقستان" دەپۋتاتتىق توبىنىڭ مۇشەلەرى ەلورداعا استانا اتاۋىن قايتارۋ تۋرالى باستاما كوتەرگەن بولاتىن. "بىرنەشە جىل بۇرىن ەلوردانىڭ اتاۋىن وزگەرتكەننەن باستاپ قوعامنىڭ ىشىندە پىكىرتالاس تولاستامادى. ءالى كۇنگە دەيىن ءجۇرىپ جاتىر. حالىق اراسىندا الۋان ءتۇرلى پىكىر بار. سونىڭ كوبىسى بۇرىنعى اتاۋىن قايتارۋعا قاتىستى. سوندىقتان دەپۋتاتتار "حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت" رەتىندە حالىقتىڭ ۇنىنە قۇلاق اسۋ قاجەت دەگەن ۇسىنىسپەن وسى ماسەلەنى كوتەردى. ەندى الدا قانداي شەشىم بولاتىنىن كۇتەيىك", - دەپ باستامانى ءماجىلىس توراعاسى ەرلان قوشانوۆ تۇسىندىرگەن بولاتىن.

22-قىركۇيەك كۇنى رەسپۋبليكا كۇنى قايتا ورالدى. پارلامەنت دەپۋتاتتارى "قر كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە كينەماتوگرافيا جانە مادەنيەت ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى" زاڭ جوباسىن ماقۇلدادى. "25 قازان – رەسپۋبليكا كۇنى ۇلتتىق مەرەكە رەتىندە اتاپ وتىلەدى، ال 16 جەلتوقسان – تاۋەلسىزدىك كۇنى بولىپ قالا بەرەدى" دەدى دەپۋتاتتار.

ەردوعاننىڭ ساپارى

12-قازاندا قازاقستانعا قازاقستانعا تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعان كەلىپ، پرەزيدەنت توقاەۆپەن جولىقتى. مەملەكەت باسشىلارى ەكىجاقتى بىرقاتار كەلىسسوزدەر جۇرگىزدى.

تۇركيا پرەزيدەنتى جاھاندىق جانە ايماقتىق تۇراقسىزدىق بەلەڭ العان شاقتا تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ ىنتىماعىن ودان ءارى نىعايتۋ قاجەت ەكەنىن، سوندىقتان ستراتەگيالىق سەرىكتەس ءارى باۋىرلاس ەل قازاقستاننىڭ قاۋىپسىزدىگىنە، تۇراقتىلىعىنا، تەرريتوريالىق تۇتاستىعىنا جانە ەكونوميكالىق ءال-اۋقاتىنىڭ جاقسارۋىنا ايرىقشا ءمان بەرەتىنىن جەتكىزدى. تاراپتار 14 قۇجاتقا قول قويدى.

اباقتىدان ۇيقاماققا

2-قاراشا كۇنى تىركەلمەگەن دەموكراتيالىق پارتيا جەتەكشىسى، بەلسەندى جانبولات ماماي تۇرمەدەن شىعىپ، ۇيقاماققا اۋىستىرىلدى. ول اقپان ايىنان باستاپ 8 اي بويى قاماۋدا وتىردى.

بەلسەندى اباقتى الدىندا قارسى العان جاقتاستارىنىڭ الدىندا «وزىنە تاعىلعان ايىپتى مويىندامايتىنىن، شىندىق ءۇشىن كۇرەسەتىنىن» ايتتى.

"سىزدەرگە كوپ راقمەت! بۇل مەن ءۇشىن كۇتپەگەن جاڭالىق بولدى. سيزو-دان شىعىپ، ۇيگە بارۋعا ەش دايىندالماعان ەدىم. 8 جارىم ايىمدى كامەرادا وتكىزدىم. اياق استىنان بوستاندىققا شىعاسىن دەپ قاعاز الىپ كەلدى. سىزدەرگە العىسىم شەكسىز! بۇل – تەك قوعامنىڭ جەڭىسى دەپ ويلايمىن. بۇل – تولىق بوستاندىق ەمەس. ۇيقاماققا اۋىستىرىلدىم. ەگەر قوعام نارازىلىق ءبىلدىرىپ، حالىقارالىق ۇيىمدار قولداۋ بىلدىرمەسە، بۇگىنگى جاعداي ورىن الماس ەدى. ماعان تاعىلعان ايىپتى مەن مويىنداعان ەمەسپىن جانە مويىندامايمىن دا. 8 جارىم ايدان بەرى مەن ساياسي سەبەپپەن تۇرمەگە قامالدىم. دەنساۋلىعىم وتە جاقسى. وعان قاتىستى ەشقانداي ارىز-شاعىمىم جوق. بۇگىنگە دەيىنگى الەمگە دەگەن مەنىڭ تەرەزەم جۇبايىم مەن قورعاۋشىلارىم بولدى. سوتتا شىندىقتى دالەلدەپ كۇرەسۋگە مەن دايىنمىن", - دەدى جانبولات ماماي.

ەكىنشى ورىندا - "بارىنە قارسىمىن"

20-قاراشا كۇنى كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋى ءوتتى. ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى 20 قاراشادا وتكەن كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋىندا قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ جەڭىسكە جەتكەنىن ايتتى.

قر وسك توراعاسى نۇرلان ءابدىروۆتىڭ دەرەگىنشە، قاسىم-جومارت توقاەۆقا 6 ملن 456 مىڭ 392 سايلاۋشى نەمەسە ولاردىڭ 81,31%-ى داۋىس بەرگەن. "بارىنە قارسىمىن" باعانىن 460 484 نەمەسە 5,8% سايلاۋشى تاڭداعان.

جيگۋلي دايراباەۆقا 271 641 نەمەسە 3,42 پايىز، قاراقات ابدەنگە 206 مىڭ نەمەسە 2,6 پايىز، مەيرام قاجىكەنگە 200 907 نەمەسە 2,53 پايىز، نۇرلان اۋەسباەۆقا 176 116 نەمەسە 2,22 پايىز جانە سالتانات تۇرسىنبەكوۆاعا 168 731 نەمەسە 2,12 پايىز داۋىس بەرىلگەن. ناقتىلانعان سايلاۋشىلار تىزىمدەرىنە ساي، جالپى سايلاۋشىلار سانى 11 ملن 953 مىڭ 465 ادامدى قۇرادى.

كا مىرزا

Abai.kz