«Qazaq mýddesin kózdeytin Ýkimetti ghana jaqtaymyn»

Ahmet Baytúrsynúly.

Kezindegi Kenes Odaghyn maqtasaq ta, dattasaq ta, qalay desek te, sol Euraziya qúrlyghyndaghy imperiyanyng qúramyndaghy sanauly ózge elder sekildi, qazaq júrtynyng úly jetistigi, odaqtas respublika bolyp qúrylghany әlem aldyndaghy shyndyq. Osy, odaq memleketterining biri sanalatyn Qazaq respublikasynyng tútastyghyn saqtap qalu sol kezdegi aldynghy buyn aghalarymyz - qazaq qayratkerleri ýshin onay bolghan joq. Sonymen qatar, odan keyingi tyng iygeru jyldaryndaghy qysyltayang uaqyttaghy últymyzdyng adal da,  kýresker úly, sayasat jәne qogham qayratkeri Júmabek Tәshenovting aituly  enbegin maqtanyshpen, kókirek kere aituymyzgha tolyqtay bolady. 

Ol 1915 jyly 20 nauryz kýni Aqmola oblysy Vishnevskiy audanynyng (qazirgi Arshaly audany) Babatay auylynda dýniyege keledi. Qúrylys tehnikumyn bitirip, jerge ornalastyru júmysymen ainalysady. Tura otyz ýsh jasynda Soltýstik Qazaqstan oblysynyng atqaru komiytetining tóraghasy bolyp qyzmet atqarady. 1955 jyly Qazaq SSR Jogharghy Prezidium Kenesining tóraghasy bolyp taghayyndalsa, 1960 jyldan bastap respublika Ministrler Kenesining tóraghasy bolyp júmys isteydi. Biraq, osy biyik lauazymdargha deyin búl azamat týrli memlekettik qyzmette, aitar bolsaq, oblystyq partiya komiytetterinde qyzmet atqardy. Mýmkin, qúdaydyng qazaq elining mandayyna bergen úly shyghar. Sol bir uaqytta, Nikita Hrushevting solaqay sayasatynyng kesirinen, Qazaqstan aumaghynan bes oblysty tyng ólkesine jatqyzyp, kórshi Reseyding qúramyna kirgizuge shaq qalghanda, óz taghdyryn oilamay ara týsui ýlken erlik emes pe?! Otanshyldyqtyng ýlgisi dep osyny ait! Áytpese, qazirgi kýnderi Qazaqstan shekarasyn qay aumaqtan shegender edik?.. Qazaq jerining qazirgi asta-tók astyghy kimning iyeliginde qalar edi?!

Áli esimde, Aqmola oblysynyng Esil audanynda qyzmet etip jýrgenimde, sol ónirdegi astyq qoymalarynyng (elevator) qabyrghalarynda «Esili – vorota seliny!» dep jazylyp túratyn. Sol jaqta jýrgenimde júmys babymen búrynghy auyldyq partiya hatshysy Razdolinyy auylynyng túrghyny Esbol Kerimbekov aqsaqalmen kezdeskenimde, sóz arasynda ol kisining Hrushevting osy audanda bolghanyn jәne onyng Kenes Odaghynyng týkpir-týkpirinen kelgen tyng iygerushilerding aldynda sóilegen sózderinen, búl ólkening kóp uaqyt ótpey RSFSR-ding qúramyna qosylatynyn angharghan edim. Sonda: «Qazaq jerinde tuyp, orys elinde qalatyn boldym-au dep oilaghanym әli kýnge deyin oiymnan ketpeydi», - degeni әli esimde túr.

Osy odaqtas respublika ýkimetining týpkilikti qarsy túruy men dәleldi jәne dәiekti týsiniktemesinen keyin, qoldan úiymdastyrylghan «Tyng ólkesi» jobasy taratylyp, elimizding soltýstik jәne shyghys oblystary respublika qúramynda qalghany belgili. Biraq, azuly Ministrler Kenesining tóraghasy Júmabek Tәshenov jogharghy lauazymynan bosatylyp, sol kezdegi Ontýstik Qazaqstan oblysynyng atqaru komiytetining tóraghasynyng orynbasary bolyp «aydaugha» jiberiledi. Dәl osy oqighagha oray, Júmeken Nәjimedenov pen Shәmshi Qaldayaqovtyng qazirgi Qazaqstan Respublikasynyng Gimnine ainalghan qúdiretti «Mening Qazaqstanym» әni  qazirgi kýnderi jalpy qazaqstandyqtardyng sýiikti әnine ainaldy.

Júmabek Tәshenovting jary Bәtes Ydyrysqyzy ózining kezinde jurnalisterge bergen súhbatynda, sol bir uaqyttaghy Ministrler Kenesi tóraghasynyng tyghyryqqa tirelgen kezendegi ústamdylyghy men alysty kóre biletin qayratkerligin, azamattyghyn syzdyqtap aitsa da kóp nәrseni anghartqanday.

Óz uaqytynda qazaqtardyng úiysyp el boluyna, qonys etken býkil mekenderin jinaqtap, alyp  memleket bolyp, ornyghuyna, tendessiz enbek sinirgen, Kremlige qarsy túryp, nar tәuekelmen qazirgi Qazaqstannyng soltýstik jәne shyghys ólkelerin  saqtap qalghan aituly azamattyng enbegi shynymen de  ólsheusiz. Kezinde, Jәnibek Sәlimúly Kәribjanov osy oblystyng әkimi bolyp túrghanda (qysqa ghana uaqyt), oryssha atalyp kelgen jeti audannyng aty birden qazaqsha atau alghan edi. Al, qazirgi oblys әkimi, respublika biyligine osy uaqytqa deyin úsynys jasap, bir audannyng nemese kishigirim qalanyng atyn (mýmkin, Stepnogorsk qalasyn) bayaghyda-aq,  Júmabek Tәshenovtin  atyna  alyp beruge mýmkindigi bar edi ghoy. Ony kim shektepti! Tek, әkimnin  dengeyining tómendigi ghoy!

Beysenghazy Úlyqbek,

Qazaqstan Jurnalister Odaghynyng mýshesi

Abai.kz