Júma, 20 Qyrkýiek 2024
46 - sóz 5029 10 pikir 9 Aqpan, 2023 saghat 14:40

Slavyan tilderindegi týrki sózderi...

Orys tilindegi týrkizmdi zerttegen ghalymdardyng birqatary sizderge belgili. Jalpy slavyan tilderindegi týrkizm turaly bizding biletin mәlimetimiz mardymsyz. Resey Federasiyasy Ukrainagha soghys ashqaly beri biz ukraindarmen tuystyghymyzdyng tórkinine nazar audara bastadyq. Ukraindar mening qayyn júrtym sekildi qarbyzdy «kavun», asqabaqty «garbuz» deydi eken (Abay oblysynyng qazaqtary qarbyzdy «qauyn», qauyndy «dinke» deydi). Ghalamtorda ukrain ghalymdarynyng ózderining arghy tegi qazaqtar sekildi skifterden bastau alatyny jóninde aitqan ornyqty pikirleri bar. Al ukrain halqyn qúraghan Zaporojie kazaktarynyng tórkini týrkiler ekeni tarihtan mәlim. Tipti Ukrainadaghy jer-su attarynyng da birqatary týrki negizdi ekeni aityla bastady.

Myna sózdikting ýide jatqanyna kóp boldy. Ótken ghasyrdyng 70-jyldarynyng sonyna qaray Almatydaghy «Bukinist» dýkeninen satyp ala salghanmyn. Sóz tórkini – etimologiya qyzyqtyra bastaghan kez edi... Eski kitap. Biraq eshqashan paydalanghan emespin. Býgin kópten beri ashylmay jatqan qoraptardy aqtaryp otyrghanymda qolyma týsip qalyp, paraqtap shyqtym. Paraqtaghan sayyn ukrain sózderining qazaq sózderimen sәikestigin angharyp otyrdym. Kózime týskenin terip jaza bastap edim, qalamyma biraz sóz ilinipti.

Últ pen últtyn, halyq pen halyqtyng arasynda tuystyqtan ózge mәdeny baylanys ta bolady. Olar bir-birimen týrli qarym-qatynas jasay otyryp, tauar ghana emes, sóz de almasady. Búl atau sózderding bәri birdey týrki sózi demeymin, keybireui bizding tilimizge kirme sózder boluy da mýmkin – ony zerttep anyqtau ghalymdardyng sharuasy ghoy. Degenmen jalpy kópshilikting de nazaryn audarugha túrarlyq dep oilaymyn.

Salystyrylyp otyrghan sózderding alghashqysy ukrain tilinde, al qazaq tilindegi núsqasy kelesi kezekte berilip otyr. Jay ghana kóz qyryn sala salynyz...

Almaz – almas, altin – altyn, arik – aryq, arshin (arshiyn) – arshyn, arkan – arqan, atu (anshylyqqa baylanysty) – atu, aul – auyl, bay – bay, balik – balyq, bars – barys, barhan – barqan, barhat – barqyt, basmach – basmashy, batir – batyr, batrak – batyraq, bashlik (kapushon) – bashlyq, bashmak – bashmaq (ayaq kiyim), belibas (balbes) – bilmes (dymbilmes), berdanka – berdenke, berkut – býrkit, beshmet – beshpent, borsuk – borsyq, buran – boran, bulat – bolat, bulka – bólke, gay-gay – aihay, gaplik – qarmaq, garba – arba, garbuz – asqabaq, geti – ket (prochi, von), djiygit – jigit, djiygitovka – jigittik, dombra – dombyra, jinka – jenge (әiel), izumrud – zýmirat, injir – injir, kavun – qarbyz, kabak – qauaq (ósimdik), kaban – qaban, kadyk (podborodok) – qadyq, kazan – qazan (ydys), kazna – qazyna, kaylo – qayla, kalach – qalash, kamzol – qamzol, kapkan – qaqpan, kanchuk – qamshy, kapshuk – әmiyan (qapshyq), karavan – keruen, karagach – qaraghash, karakuli – qarakýl, karakurt – qaraqúrt, karaul – qarauyl, karga – qarghau (hrychovka), kaik – qayyq, ketmen – ketpen, kindjal – qanjar, kirka – kerke, kirpich – kirpish, kishlak – qystaq (qystau, qyshlaq), kobza (saz aspaby) – qobyz, kozakuvaty (kazakovati) – qazaq shyghu, kok-sagiz – kók saghyz (ósimdik), komaha – qúmyrsqa, komish – qamys, korzina – kәrzenke (qorjyn), kochuvaty – kóshu, krisya – qúrysh, kuga – qogha, kulibaba – baqbaq (gýl+baqbaq), kumis – qymyz, kunak – qonaq, kunjut – kýnjit, kurgan – qorghan, kurduk – qúiryq (may), maral – maral, maydan – alan, mogila – mola, murza – myrza, namaz – namaz, sakman – saqman, saksaul – sekseuil, tal – tal (ósimdik), talan – talan (tәley, taghdyr), torba – dorba (sómke), tuman – túman, tulub – túlyp, tutun – temeki, uruk – órik, utug – ýtik, shaytan – shaytan...

 

Vozmojno, eto izobrajenie kniga

Baybota Qoshym-Noghay

Abai.kz

10 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2390