Qazynanyng qarjysyn qalt jibermey qadaghalaytyn qúzyrly orynnyng jariya etken derekteri jemqorlardyng aram shóptey qalyndyghyn kórsetip otyr. Ásirese týrli dengeydegi sheneunikter, әkimder men onyng manyna jinalghandardyng biylik qolyna tiyisimen, әlekedey jalanyp shygha keletin aurudan arylmay-aq qoydy qazaq. Ekonomikalyq qylmysqa jәne sybaylas jemqorlyqqa qarsy kýres boyynsha agenttik byltyrghy jyldyng ózinde sybaylas jemqorlyqqa qatysty qylmystyng 78 payyzy memlekettik satyp aluda әkimder men onyng jandayshaptaryna tiyesili ekenin mәlimdegeni ayan. Halyqty qan qaqsatyp qoyyp, elding aqshasyn talghamay jútatyn búl jebirlerding kómeyine túrar qyltan kәne?

Agenttik aiday әlemge jayyp salghan de­rekterge ýnilsek, әkimderding jәne qara­ma­ghyndaghylardyng elding aqshasyn jeude aldy­na jan salmay túr. 2012 jyly 288 jemqorlyq qylmysy anyqtalsa, onyng 78 payyzy memlekettik satyp aluda oryn alypty. Ony jasaghan әkimdik qyz­met­kerleri, olargha tiyesili bólimder. So­nyng ishinde 26 әkim men olardyng oryn­ba­sarlary bar deydi resmy derekter.

Aylyqpen bayyghan adam joq

Qazynanyng qarjysyn qalt jibermey qadaghalaytyn qúzyrly orynnyng jariya etken derekteri jemqorlardyng aram shóptey qalyndyghyn kórsetip otyr. Ásirese týrli dengeydegi sheneunikter, әkimder men onyng manyna jinalghandardyng biylik qolyna tiyisimen, әlekedey jalanyp shygha keletin aurudan arylmay-aq qoydy qazaq. Ekonomikalyq qylmysqa jәne sybaylas jemqorlyqqa qarsy kýres boyynsha agenttik byltyrghy jyldyng ózinde sybaylas jemqorlyqqa qatysty qylmystyng 78 payyzy memlekettik satyp aluda әkimder men onyng jandayshaptaryna tiyesili ekenin mәlimdegeni ayan. Halyqty qan qaqsatyp qoyyp, elding aqshasyn talghamay jútatyn búl jebirlerding kómeyine túrar qyltan kәne?

Agenttik aiday әlemge jayyp salghan de­rekterge ýnilsek, әkimderding jәne qara­ma­ghyndaghylardyng elding aqshasyn jeude aldy­na jan salmay túr. 2012 jyly 288 jemqorlyq qylmysy anyqtalsa, onyng 78 payyzy memlekettik satyp aluda oryn alypty. Ony jasaghan әkimdik qyz­met­kerleri, olargha tiyesili bólimder. So­nyng ishinde 26 әkim men olardyng oryn­ba­sarlary bar deydi resmy derekter.

Aylyqpen bayyghan adam joq

Qadyr Myrza-Álining búl sózi - ashy shyndyq. Aylyqpen bayyghan әkim ya bay­shykesh bolsa, soghan eskertkish qoyylar edi. Eskertkish degennen shyghady. Osydan biraz búryn Reseyde 300 jýk kóligin zan­syz ótkizu ýshin úsynylghan 45 mln rubli para­dan bas tartqan Reseyding GIBBD-y ins­pektoryna qoly sýttey appaq eskertkish qoydy úsynuda. 45 mln rubli dollargha shaqqanda 1,5 mln AQSh dollary. Múnday erlik qarapayym inspektorlar týgil mem­leket qazynasyn senip tapsyrghan sheneu­nik­terding qolynan kelmey, qinalyp otyr­myz. Eng soraqysy sheneunikterge para úsynghan­nan bú­ryn, sol parany ózderi súrap ala­ty­nynda bolyp túr. Sybaylastardyng jolyn kesu ýshin para beru faktisin habarlaghan adam­gha syiaqy beru әdisi de qolgha alyndy. Biraq sorymyz qalyng eken, «týieni týgimen, biyeni býgimen jútqandar» azaymay keledi.

Qosylghyshtardyng orny auysqanymen, qosyndy ózgermedi

Al memlekettik satyp alu portal ar­qyly jýrgiziledi. Jariya, ashyq, taza bo­la­dy degenimiz tek daqpyrt bolyp qaldy. Por­talgha salsa da, sybaylastar búrynghy «sy­baghalarynan» qaghylghan joq. Keyingi mәli­metterge sýiensek, memlekettik satyp aluda sheneunikter «ýlesterinen» útylyp emes, útyp jýr. Qúrylys salasy qazir jem­q­orlardyng «jәrmenkesine» ainalyp túr. Sonday-aq qúzyrly oryndar kәsip­ker­lerden memlekettik satyp aludy útyp aluyna «jaghday» jasau ýshin sheneu­nik­terding para alu deregining de kemimey otyrghanyn jasyrmaydy.

Resmy aqparattar búl kýni sybaylas jem­qorlyqtyng qúrylysta da qarqyndy eke­nin jasyrmaydy. Onday qylmys ótken jyly 133-ti qúrapty. Búdan túrghyn ýi- kom­­­mu­naldyq sharuashylyghy da q­úrala­qan emes. Ondaghy qylmys 46 dey­di derek kózi. Jalghan ya bolmasa tanys-tamy­ry ar­qyly qoldan kompaniya jasap, bud­jetting aqsha­syn tespey sorghandardy el ishi kórip jýr.

Búghan agenttik taratqan derekter dәlel bola alady. Mysaly, Manghystau oblysy әkimi­ning birinshi orynbasary sol oblys aima­ghynda óz tanystarymen әleumettik nysandar salu ýshin memlekettik satyp alu boyynsha birneshe jyl boyy kelisimshart jasasyp kelgen.  Onymen qoymay, syi­lyq­qa merdigerden qúny 64 mln tengeni qúraytyn kottedj alghany jәne bar. Búl bir ghana Manghystaudaghy jaghday emes. Pav­lodardyng qúrylys bólimining bastyghy da memlekettik satyp alugha kelisimshart ja­sau ýshin para alghan. Janaózen qalasy­nyng TKSh bólimining bastyghy memlekettik satyp alugha arnalghan qarjyny jymqyr­ghan. Al Qaraghandyda byltyr qúlap qalghan túr­ghyn ýy boyynsha 2006 jyly «Besoba» keshe­nin salugha rúqsat bergen memlekettik sәu­let-qúrylys baqylau oblystyq bas­qar­masynyng búrynghy bastyghy Aleksandr Vorobievting ýsh jylgha sottalghany taghy bar.

Tap osynday kepti elimizding kez kelgen óniri kiyip otyr. Óitkeni kez kelgen oblysta әleu­mettik manyzdaghy nysandar qúryly­sy jýrip jatyr. Al onyng qanshalyqty әdil-aghyn angharu qiyn. Sebebi sonyna týsip, tergep, tekserip jatqandar kemshin. Sondyqtan portal paraqorlargha kedergi emes. Portal degenimiz - ózimizdi-ózimiz jú­batudyn, aldausyratudyng amalyna ghana ainaldy.

Eleujan ELEMESÚLY, zang ghylymynyng kandidaty:

- Elbasy halyqqa Joldauynda: «Janghyrtudyng eng manyzdy mәselelerining biri - sybaylas jemqorlyqpen kesimdi ký­res. Bizding búl baghyttaghy is-әreketterimiz mem­­lekettik apparattaghy sybaylas jem­­qorlyq dengeyin edәuir tómendetti. Alayda bizge sybaylas jemqorlyqpen ký­res­ting jana strategiyasyn jasau qajet. Para­qor­lardy anyqtau jәne sotqa tartu jet­kilik­siz», - dep atap kórsetkeni mәlim. El Pre­ziydenti Ýkimetke jana qúqyqtyq tetik­ter­di aq­­parattyq mýmkindikter arqy­ly júrt­shy­lyq­qa jemqorlyqtyng aldyn alu­dy mindet­tedi. Endigi mindet - sol ýdege qú­zyrly oryn­dar­dyng júdyryqtay jú­myluy. Jem­­qorlardy jazalauda qatang boluy tiyis. Son­da ghana jemqor­lyq­tyng jo­ly kesilmek.

Derek

Qytayda úrylardyng qolyn kesedi. Paraqorlar qylmysynyng dengeyine qaray ómir boyyna bas bostandyghynan aiyrylady nemese atu jazasyna kesiledi. Mәselen, 2000 jyly Qytayda 10 myng sheneunik atu jazasyna kesilgen. Kubada da paraqorlardy ólim jazasyna kesedi. Birikken Arab Ámirliginde úrylar sekildi paraqorlardyng da qolyn shauyp tastaydy eken.

Avtor: Qyzghaldaq AYTJANOVA

"Alash ainasy" gazeti