«Áyel bir qolymen besikti terbetse, ekinshi qolymen әlemdi terbetetedi». Sondyqtan ata-babamyz qyzdyng tәrbiyesine jete kónil bólgen. Oghan «qyryq ýiden tyiym» salghan. Úrpaghynyng deni sau, tәrbiyeli boluy, últtyng bolashaghy qyz balanyng qolynda ekenin týsingen. Al qazir she? Jahandanumen birge әlemdi jezókshelik derti basyp aldy. Búl әdepsizdikpen kóbinese әielder shúghyldanady. Túqymyndy túzday qúrtatyn búl dert qazaq dalasyn qashan jaylap aldy? Qay jerden janyldyq, qútyludyng joly bar ma? Mine, osy saualdar tónireginde әngimemizdi órbitip kóreyik.

Jezókshelik týbimizge jetip tynady

Gollandiya - jezókshelikting Otany. Onda búl zanmen jýielengen kәsip retinde sanalady. Ári kliyentteri densaulyghyn oilap bas qatyrmaydy. Sebebi, medisinalyq saraptamasyz júmysqa almaydy. Abaysyzda kliyentin auyrtyp alsa, aiyppúl tólep, kýnkóris kózinen birjola aiyrylady. Úlybritaniya, Fransiya, AQSh elderi búl kelensizdikke jol bergen. Jaman jolgha týskender patent alghan, isteri tolyq zandastyrylghan. Sondyqtan jezóksheler ýiining biznesi qyzyp túr.

«Áyel bir qolymen besikti terbetse, ekinshi qolymen әlemdi terbetetedi». Sondyqtan ata-babamyz qyzdyng tәrbiyesine jete kónil bólgen. Oghan «qyryq ýiden tyiym» salghan. Úrpaghynyng deni sau, tәrbiyeli boluy, últtyng bolashaghy qyz balanyng qolynda ekenin týsingen. Al qazir she? Jahandanumen birge әlemdi jezókshelik derti basyp aldy. Búl әdepsizdikpen kóbinese әielder shúghyldanady. Túqymyndy túzday qúrtatyn búl dert qazaq dalasyn qashan jaylap aldy? Qay jerden janyldyq, qútyludyng joly bar ma? Mine, osy saualdar tónireginde әngimemizdi órbitip kóreyik.

Jezókshelik týbimizge jetip tynady

Gollandiya - jezókshelikting Otany. Onda búl zanmen jýielengen kәsip retinde sanalady. Ári kliyentteri densaulyghyn oilap bas qatyrmaydy. Sebebi, medisinalyq saraptamasyz júmysqa almaydy. Abaysyzda kliyentin auyrtyp alsa, aiyppúl tólep, kýnkóris kózinen birjola aiyrylady. Úlybritaniya, Fransiya, AQSh elderi búl kelensizdikke jol bergen. Jaman jolgha týskender patent alghan, isteri tolyq zandastyrylghan. Sondyqtan jezóksheler ýiining biznesi qyzyp túr.

Jezókshelik qúqyq búzushylyq bolyp sanalatyn elder bar. Qatang zang erejelerimen qudalanady. Mysaly, Albaniyanyng (1959 jylghy), Koreyanyng (1950jylghy), Mongholiyanyng (1942 jylghy jәne 1961 jylghy), Rumyniyanyng (1948 jylghy), Avstraliyanyng (1945 jylghy), Daniyanyng (1930 jylghy) jәne AQSh-tyng (Indiana jәne Niu-York shtatynyn) búrynghy qylmystyq zandarynda jezókshelik ýshin qylmystyq jauaptylyq qarastyrylghan.

Islam memleketi Arabiya jezókshelikke tosqauyl qoyghan birden-bir el. Sondyqtan últynyng deni sau. Al Týrkiyada jaghday mýlde kereghar. Týrik aghayyndardyng batystyq ýrdisti ústanatyndyghy osydan bayqalady. Týrkiyanyng týngi kóbelekteri qazynagha qomaqty qarjy audaryp otyrady. Eldegi eng joghary salyqty da solar tóleydi. Tek zang shenberinen shyghyp ketkenderdi bir jylgha deyin bas bostandyghynan aiyrady.

Álemdi auzyna qaratqan aktrisa Merilin Monro teris jolgha týsken әiel ekenin bile túra oghan tabynushylar bizde kóp. Sonda búl qazaq qyzdaryna qanday ónege? Tanymal әnshi Madonna bir gazetke bergen súhbatynda: «Balalarymnyng әkeleri kim ekenin bilmeymin», - dep jauap beripti. Sonda da qalyng búqara ishinde jana tughan nәrestege Madonna esimin beru bir kezde sәnge ainaldy. Shou biznesting múnday júldyzsymaqtaryn madaqtau últty dúrys jolgha aparmaydy.

Jezókshelik ejelden kele jatqan qúbylys bolghanymen, qazaqtyng eski әdet-ghúryp zandary ony mýlde boldyrmaghan, jol bermegen. Qogham ishin azdyratyn búl jaman jol elimizge ótken ghasyrdyng jartysynan bastap ene bastady. Demek búl últsyzdandyru sayasatynyng bir synyghy retinde qaulap kirip keldi. Kenes zamanynda araqqúmarlyq dәstýrge ainalghan, erkin sauda týrinde etek jaydy. Al arakeshtik pen nashaqorlyq, jezókshelik egiz úghymdar synayly. Birin-biri tudyrady, órshelendiredi. Jezókshelik últtyq salt-dәstýrdi, qoghamdyq adamgershilikti, qalyptasqan otbasynyng ruhany qúndylyqtaryn ayaqqa taptaydy.

Qazir qalada damyghan búl әdepsizdik auyldan kelgen jastardy óz uysyna týsiruge әlek. Últtyq ruhtaghy tәrbiyemen susyndap kelgen jastardyng keybiri tilderin orysshagha búryp, kiyim kiyisterin ashyq-shashyqqa ózgertip shygha keledi. Sóitip últtyq sipaty, ruhany qúndylyghy joq «Batystyn» tәlim-tәrbiyesin qomaghaylana jútady. Elikteuding saldarynan qym-quyt tirshilik aghymynda jolynan adasyp ketetinderi de az emes.

Qazaqstanda Qyrghyzstan, Tә­jikstan, Ózbekstannan kelgen tranzitti jezókshelerdi esepke almaghanda, key aqparat kózderining mәlimetinshe 10 mynnan astam jezók­she bar. Búl ózimizding qarakózder qúraytyn qomaqty san. Olar ruhany bilim ordasy bolyp sanalatyn joghary oqu oryndarynyng manayyn tónirekteytini turaly mәlimetterdi de estiymiz.

Qazirgi Qazaqstan Respublikasynyng Qylmystyq kodeksinde jezókshening ózin qylmystyq jauapqa tartatyn bap joq. Qylmystyq kodekste jezekshelikpen ainalysugha tartqany (270-bap) jәne jezókshelikpen ainalysugha arnalghan pritondar úiymdastyrghany nemese ústaghany jәne jengetaylyq jasaghany ýshin (271-bap) qylmystyq jauaptylyq qana kórsetilgen. Al jezókshelerding tikeley ózi teris әreketteri ýshin tek qana әkimshilik jauapqa tartylady da, qylmystyq jauaptylyktan tysqary qalady.

Eng ayauly tәrbie - ana tәrbiyesi

Jezókshelik qúbylysyn birjolata joiy ýshin aldymen qyzdardyng tәrbiyesin tuylghannan últtyq ruhqa baghyttaghan jón. Ata-babamyz qyz balany qonaq dep, tórden oryn bergen. Onyng ong jaqta úzaq bolmaytynyn anasy әuelden-aq qaperinen shygharmaghan. Bolashaq ana dep qarap, qyz balanyng jýris-túrysyna erekshe kónil bólgen. Sebebi últtyng bolashaghy qyzdyng alghan tәlimimen baylanysty dep úqqan. Últtyq tәrbiyening negizi retinde mynalardy «qyzym әdepti bolsyn» dep istedi.

1. Bala aldynda әkeni Alatauday ete bildi. Onyng atyn atamady. Aytqanyn oryndady. Sonan song qyzbala búl ghalamda әkemnen artyq adam joq deudi bara-bara moyyndady. Búl opasyz pәniyde, birde jyrtyq, birde býtin tirshilikte joqshylyq pen barlyghy qúrghyrdyng esirtetini de keyitetini de jii kezigedi emes pe, osyndayda qyzyn әdeptilikke aparghysy kelgen aqyldy әke syr, minez bildirmeydi.

2. Qyz balighatqa tolysymen onyng ainalasy jaugha tolady. Bireu «ýkileuge» úmtylady. Bireu «ketik alma» etip ketkisi keledi... Osyndayda búrynghy analardyng eki kózi tórt, úiqysy az. Ol esik aldyndaghy it ýrse de, bireu kele jatsa da, ýiine qonaq qonsa da, qyzy kózinen tasa bolsa da sekem alady. Sebebi, kógenindegi marqasy marqaydy. Múndayda ana sorly qyzynyng minezindegi ózgeristi, denesindegi bayqala bastaytyn belgilerdi sәt sayyn abaylaghan.

3. Qyzy әjetke jarasymen ol kezdegi aqyldy analar búrynghyday bólek jatqyzudy, albaty qydyrtudy shektep ne ózinin, ne әjesining irgesine jatqyzady. Dalagha jiberse, beybastaq bala, tórge jatqyzsa, ynsapsyz qonaq, jengege ilestirse, «qyzdy jenge, jengeni tenge búzady» dep ózinen ózgege mýldem senbegen.

4. Qyzynyng oiyn, uaqytyn bóluge múrsha bermeu ýshin qozy qosaqtatqyzghan, ýiding kýibeninen bas alghyzbaghan. Enbekke mashyqtandyryp, til alghyzugha qalyptastyru da qazaqta әdepke aparatyn bir jol bolghan.

5. Ana qyzynyng tabighatyndaghy talantty aldymen angharady, eger ol iskerlikke, balbarmaqtyqqa, ónerge beyim bolsa, balasyna osy jóninde mýmkindik jasaydy. Búl da - әdeptilikke, jeldep ketpeuge qarsy túratyn ekinshi jol.

6. «Qyzym jaqsy bolsyn desen, qyzy jaqsymen kórshi bol» degendi ejelden biletin ana bәrinen búryn qyzyn keybir «kógende qashyp ketetinderdin» manyna jolatpaydy. Búl ýshin ana manyndaghy qyzy qúralpylardy jete biludi, tegin tekserudi, olardyng әdepsizdigin qyzynyng qúlaghyna jiyirkente jiyi-jii aitudy eskergen.

7. Ertedegi qazaqta bastanghy, qyzoynaq, qoykýzeti, toqymqaghu, altybaqan, aqsýiek degen syqyldy jastardyng bas qosatyn kezderi jii bolghan. Búghan mýshelinen asqan - boyjete bastaghan qyzdar barugha haqyly. Múndayda aqyldy analar qyzyn senimdi adamgha qosqan, erte qaytudy tapsyrghan. Kelgen song kәdimgidey jýrgen-túrghanyn tekserip otyrghan. Qazirgidey tughan kýndi, mektep bitirgendi, әskerge shygharyp saludy, bir jaqtan kelgendi qarsy aludy, kýndi-týnge, týndi-kýnge úlastyryp toylatugha tizgin -shylbyrsyz jiberu ol kezdegi analarda kemde-kem bolghan.

8. Súmdyqqa úrynghan, qoldy bolghan qyzyn ertedegi analar kelisimen ne týrinen, ne qúbylysynan, ne uaqytynan, ne birge bolghan adamynan abaylaudy, tekserudi úmytpaghan. Ananyng búl sәuegeyliginen jasqanatyn qyz kóp jaghdayda saqtanghan.

9. Qyz el kózine týse bastasymen oghan anasy kósemsip sóilemeudi, kisige tike qaramaudy, úyang boludy, óz janynan úzamaudy, qydyrmaudy, júrtqa sýikimsizderge jolamaudy, ishti boludy, albaty kýlmeudi, ata-ana men agha-bauyrdan basqanyng jany pәlendey ashymaytynyn jalyqpay aitqan.

10. Jeti atagha deyingilerding birin - aghasy, birin - bauyry dep tanystyrghan. Múnysy - qyz alysugha bolmaydyny týsindirgeni.

11. «Ákening eng jaqsysy jezdedey-aq» degendi qazaq kóp aitqanymen, saq analar qyzyna  «jezde» deuden góri - «agha» dep syilasatyn shekara jasaghan. Qyzynyng erte me, kesh pe, әiteuir ketetinine ishtey beyimdelip jýretin aqyldy analar ózi biletin ónirdegi kýn shalghan shanyraqty, kórgendi ata-anany, әdepti bala-shaghany bilip alyp, ony qyzyna sóz syralghysy retinde dәriptep, kórgensizderdi kýni búryn bildirtpey jamandap qyzyna óz synayyn sóz arasynda  eptep eskertip otyrghan. Balasy osylardyng qaysysyna nazar audarghanyn astyrtyn qadaghalaghan.

12. Shesheden búryn sóilemeuge tәrbiyelegen.

13. «It jýgiredi, itting artynan qyz jýgiredi» deu - qyz kemeline kelgende kezigedi. Búl «qyzdyng múraty - ketu, jol múraty - jetuden» shyghady. Osyghan baylanysty búrynghylar qyzyn syrtqa albaty shygharudan shektegen. Ara-túra ghana asa ayauly adamdy, senimdini attandyrugha ýide eshkim bolmaghanda ghana beldeuge, ne mamaghashqa deyin shygharugha ózi júmsaghan. Júmsamasa, qyzdyng ony attandyrugha rúqsaty joq. Sebebi - ony kez kelgen kisimen keziktiru qazaqy әdepting saltynda joq.

14. Qyzdy kórgendi etu ýshin aldymen ana ózine shek qoyghan. Qyzy boyjetip el kózine týse bastasymen, ol búrynghy qydyruyn, balasyn onasha tastaudy qysqartady, azaytady, ne ózimen erte jýredi. «Sheshesi qydyrmashyl bolsa, qyzy bastanghyshyl bolatynynan» saqtanady.

15. Qyzyna auyl-ýiding bozbalalaryn iyektetpeu ýshin ana búrynghy alansyz úiqyny azaytqan. Ol ýiine jatyp syrttaghy beymezgil ýrgen itte de gәp baryna alandaghan, kimning tónirektegenin de mólsherlep, ózining oyau ekenin anghartqan. Múndayda anagha eng senimdi serigi - enesi.

16. Ýy ishinde qyzdyng tәrtipti boluda sózin tyndaytyny әke men sheshe, seskenetini, syilaytyny - agha, syrlasatyny - jenge, úyalatyny - auyl, ru. Búlar - tútasymen oilamay ot basyp almaugha qorghan.

17. Sheshe mindetti týrde ózi biletin ónerin - tirshilik, ne ismerlik, ne kisi syilap qonaq kýte bilu, astyng baby, dastarqannyng mәziri syqyldylardyng bәrin qyzyna ýiretuge mindetti. «Sheshesin kórip qyzyn al, ayaghyn kórip asyn ish»  degen osydan shyqqan. Anasy ayauly, әkesi ardaqty bala әdepsizdikke bara qoymaydy. Áke men sheshe búl biylikke bir jaghynan balasynyng qamyna bola úmtylady. Búl da qyzdy әdeptilikke qalyptastyrudaghy bir jol, ónegeli orta. (Ahmet Jýnisúly)

Qazaqy tәlim qyzgha adamgershilikti, adaldyqty, mahabbat aidynynda tazalyqty, shynayy ghashyqtyqty, arlylyqty ýiretken. «Arym - janymnyng sadaghasy» degen dana halqymyz qyzgha barlyq asyl qasiyetterdi sinirgen. Mysaly: «Shúghanyng belgisinde» sýiispenshilikting dertinen qúsa bolyp ólui, «Qorghansyzdyng kýninde» qarshaday qyzdyng jauyzdyqqa dushar bolghan shirkeuli betimen pәk jerdi basqysy kelmey ýsip ólui, «Aqbilekte» tútqynda ústaghan orystyng qoly tiygen denesinen jiyrenip, taptalghan arynyng qúrbany boluy ata-ananyng kirshiksizdikke, adaldyqqa baulyghan últtyq tәrbiyeni ýirete biluinde.

Bala kezinde últtyq tәrbiyemen susyndaghan qyz bala boyjetkende de sol әdebin saqtaydy. Salt-dәstýrdi tughannan siniruding negizgi maqsaty - qyzgha keleshekte ana, aq bosaghanyng aruy, shanyraqtyng qút-berekesi ekenin úghyndyru. B. Momyshúlynyng kelini Zeynep Ahmetova: «Qyz balanyng myna ómirdegi mindet-paryzynyng jýgi auyr, әri ardaqty. Ol - adamzat úrpaghyn ómirge әkeletin bolashaq ana, ýy ústap, jar kýtetin adal jar, ata-ene syilap, iyiletin qamqor kelin. Ol osyny qalasyn-qalamasyn, búl  - ómir zany» - degen.

Qyzgha baylanysty auyz eki tildegi teneulerding de tәrbiyelik mәni teren. Mysaly: «Qyzdyng jighan jýgindey», «Qyzdyng tikken kestesindey», «Qyz -elding kórki, gýl - jerding kórki», «Jaqsy qyz - jaghadaghy qúndyz», «Qyzy bar ýiding qyzyghy bar», t.b. Qazaq halqynyng jyrlarynda qazaq qyzdarynyng shashtaryn keremet surettegen: «Shashynyng úzyndyghy izin basqan», «Shashtaryn on kýn tarap, bes kýn órgen», «Qypsha bel, qiylghan qas, qolang shashty», t.b.

Qyz balanyng kiyiminde de últtyq etika qalyptasqan. Qynama qamzol, dýriya beshpet,  kәmshat bórik, qos etek kóilek, biyik ókshe etik kiygizgen. Syrgha, bilezik, shashbau, sholpy siyaqty әshekey zattardy taqtyrghan. «Qyzdyng kózi - qyzylda» degen maqal da qyz balanyng әshekey zattargha ýiirligin bildiredi.

Halqymyz  «Qyzdy qymtap ústaghan úyalmaydy», «Qyzdyng úyaty sheshege», «Qyzgha qyryq ýiden tyi, qala berse qara kýnnen tyn» degen maqalgha qanshama filosofiyalyq oy syighyzghan. Yaghny qyz bala tәrbiyesine tek qana anasy ghana jauapty emes, býkil auyl, ru jauapty bolyp otyr. Osynday jaghdayda jezókshelik qalay damysyn. Halyq búghan esh jol bermegen, tiym salghan.

Qyzgha 40 ýiden tyiym:

1. Jarysa sóileuge
2. Jalghyz qydyrugha
3. Jyrtaqtap kýlip, sypsyndap sóileuge
4. Orynsyz úrynugha
5. Basqalargha qol tiygizuge
6. Ótirik, ósekke
7. Suyq jýris, sumang qylyqqa
8. Kisige qaray kerilip esineuge
9. Taltayyp otyrugha
10.Shalqayyp jatugha
11.Tamaqty obyrlana asaugha
12.Úrlyq-qarlyqqa
13.Úyatty mýshelerin ashyp jýruge
14.Búrandap qylymsugha
15.Qyzyl inirde jatugha
16.Týske deyin úiyqtaugha
17.Kisi aldynda kiyim auystyrugha
18.Salt-dәstýrden attaugha
19.Eldi ghaybattaugha
20.Ýlkenderding jolyn kesip, atyn ataugha
21.Ishimdik pen shegimdikke
22.Úrys-keriske
23.Betten alyp, bet jyrtysugha
24.Qaraulyqqa, ysyrapqa
25.Rahymsyzdyq pen qatygezdikke
26.Týnde sugha jalghyz barugha
27.Jat jynystylarmen aralasyp jatugha
28.Kýieuge qashyp tiige
29.Ádepsiz sózge
30.Tars-túrs etuge
31.Adam men januarlardy tebuge
32.Kisini qorlap jәbirleuge
33.Tәkәpparlyq pen syiqymazaq jasaugha
34.Ayghay sýrenge
35.Shekten tys sylanyp jasanugha
36.Qyzghanshaqtyq pen kýnshildikke
37.Menmendik pen ózimshildikke
38.Aldap-arbaugha
39.Kórseqyzarlyqqa
40.Nәpsi qúmarlyqqa tyiym

«Ne nәrse úyatty bolsa, sol asyl»

Últtyng qúndylyqtaryn, salt-dәstýrdi úrpaqtan-úrpaqqa saqtap tasymaldap otyratyn da әiel balasy. Keng baytaq úly dalany mekendegen qara orman halqymyzdyng bir tilde sóilep, әdet-ghúryp, salt dәstýrinin, minez-qúlyqtarynyng da birkelki úqsas bolyp kelui búrynghy ótken qasiyetti Domalaq ana, Aysha biybi, Jaghan begim, Núrbiyke hanym, Ayghanym,Úlpan, Zere, Úljan syndy dana analarymyzdan qalghan ýlgi. Áliya, Mәnshýk sekildi batyrlar da býginde ýlgi tútar túlghalar. Al qazir kóshede temeki shekken qyz, әdepsiz kórinisterdi kórgende úyalghannan qymsynasyn. Erteng nekesiz bala, jezóksheliktin  órbuine búl bastama bolmasyna kim kepil? Sondyqtan últtyq tәlim-tәrbie turaly otbasy, mektep, qogham týsinik berui qajet.

Qyzdy tәrbiyeleude tek otbasy ghana emes teledidar, ghalamtor, radio, kitaptar, barlar, diskotekalar әser etip túrghan zaman. Tang azannan keshqúrymgha deyin kýnkóris qamymen júmysbasty bolghan әke-sheshening tәlimge uaqyty tym az. Sәby óz betimen damidy.  Osynyng jaghymsyz jaqtary basym, әri qoghamgha kesirin tiygizip túr.

Mektepting de beretin tәlimining jóni bólek. Mektep jasyndaghy qyz balalar tәrbiyesin negizinen ýsh kezenge bóluge bolady. Bastauysh synyptar kezenindegi tәrbiyening maqsaty tazalyqqa, úqyptylyqqa, jinaqylyqqa ýirete otyryp, balanyng kóp biluge qúshtarlyghyn arttyru, kitap oqu mәdeniyetin damytu. Besinshi-segizinshi synyptar arasynda alghashqy kezendegi tәrbie týrleri ary qaray damytyla týsedi. Búl tústa, jas ereksheligine qaray, qyz bala anasynan eshnәrse býkpeydi. Qit etken nәrsening bәrin aityp keledi. Sol shynshyldyghy men ashyqtyghyn paydalanyp, qyz balanyng keleshegine eng kerekti nәziktik, iltipattylyq, ýlkendi syilau, kishige qamqor bolu, túraqtylyq siyaqty minezderdi qalyptastyru - basty borysh. Sonda búl sipattar keleshekte jarasymdy jar, ayauly ana, qoghamymyzdyng belsendi mýshesi bolatyn qyz balanyng boyynan әrqashan núr bolyp tógiledi.
Ýshinshi kezeng toghyzynshy-on birinshi synyptardy qamtidy. Búl aralyqtaghy tәrbie aldynghy kezendermen tyghyz baylanysty. Adamgha degen meyirim bala kezden, eng jaqyn adamyn sýngden bastalady. Sondyqtan әrbir qyz balagha óz otbasyn, tuystaryn, ústazyn syilap, qadirley biludi ýiretse, bolashaqta odan elin, jerin, halqyn sýietin, óz shanyraghyn ardaqtaytyn, balalaryn janynday jaqsy kóretin qamqor ana, qayratty jan, nәzik aru shyghary sózsiz.

Teris jolgha týsip, nәpaqasyn sodan tauyp jýrgen әielderding is-әreketine islam dini de qarsy. Qyz bala qansha jerden bilimdi, dәuletti, belgili әri bedeldi bolsa da, onyng ómirdegi eng ýlken ýmiti әri baqyty - ol otbasyn qúru, jәne onyng eng basty armany - ýlgili әiel, qúrmetti ana jәne otbasynyng sýienishi bolu. «(Múhammed s.gh.s.) Mýmin әielderge ait: "(Bógde erlerden) kózderin saqtasyn. Ári úyatty jerlerin (zinadan) qorghasyn. Sonday-aq, zeynetterin kórsetpesin. Biraq, olardyng ózdiginen kóringenderi basqa (beti, qol-ayaqtary). Jәne býrkenshikterin omyraularyna týsirsin. Zeynetterin kórsetpesin. Biraq, erlerine, әkelerine, qayyn atalaryna, óz úldaryna, ógey úldaryna, agha-bauyrlaryna, olardyng úldaryna, әpeke-sinlilerining úldaryna, músylman әielderge, qoldaryndaghy kýnderine, әiel kerek qylmaytyn qyzmetshilerge nemese әielderding úyatty jerlerin bilmeytin balalargha kórsetulerine bolady. Jәne de kómeski zeynetterin basqalargha bildiru ýshin ayaqtaryn úryp jýrmesin. Áy, mýminder, týgel Allagha tәube etinder! Áriyne qútylarsyndar» («Núr» sýresi, 30-31-ayattar).

«Ne nәrse úyatty bolsa, sol asyl» degen eken Ghabiyden Mústafiyn. Osy rette qyz bala tәrbiyesine qatysty aitylyp jatqan ghibyratty sózderden taghy da ýzindi keltire keteyin.

Qúbyghúl Jaryqbaev, pedagogika jәne psiy­ho­logiya ghylymdarynyng doktory, professor: «Qazaqta «úyat bolady» degen úghym, týsinik bolghan. Basqa ózge bir últ ta joq. Qazaq balasyn jasynan keshegi kýnge deyin sol «úyat boladymen» tәr­biyelep keldi. Son­dyq­tan ibaly, inabatty, arly, úyatty bo­lyp er jetti. Býgin sol halyqtyng «úyat bola­dysy» kemip, «onda túrghan dәneme joghy» kóbeydi. Sonyng saldary - kórgensizdik. Qazir qazaq qyzdary búzylu qaupin bastan keshirude. Olardyng birsypyrasynyng әreketteri últtyq psihologiyadan auytqyp bara jatqany bayqalady: ar saqtau, úyatty bilu, ýlkendi ardaqtau, kishini qúrmetteu, adamdy syilau úmytylyp barady, tipti joyylyp barady deuge bolady. Sondyqtan barlyq joghary oqu oryndarynda qyz tәrbiyesine arnalghan arnauly kurs jýrgizilse, búl últtyq manyzy bar oqigha bolar edi dep oilaymyn. Múny Bilim jәne ghylym ministrligi oilansa eken. Qyz tәrbiyesine baylanysty arnauly oqulyqtar shygharyluy qajet».
Nachalo formy

Batyr babamyz Bauyrjan Momyshúly: «Birinshiden, besik jyryn aitatyn kelinder azayyp bara jatqanynan qorqamyn, ekinshiden, nemerelerine ertegi aityp bere almaytyn әjelerding kóbeyip bara jatqanynan qorqamyn, ýshinshiden, dәstýrdi syilamaytyn balalardyng ósip kele jatqanynan qorqamyn. Óitkeni besik jyryn estip, ertegi tyndap, dәstýrdi boyyna sinirip óspegen balanyng kókirek kózi kór bola ma dep qorqamyn...».

Qoryta aitqanda, últtyq tәrbiyeni jandandyru arqyly ghana qoghamdy jezókshelikten tazarta alamyz. Salt-dәstýrdi, әdep-ghúrypty býginnen jastardyng qúlaghyna qúiyp otyrmasaq, erteng bәlkim barmaghymyzdy tistep qalarmyz. Sondyqtan últtyng bolashaghy qyzdardy qyryq ýiden tyiyp tәrbiyelesek úrpaghymyz taza, arly, úyatty bolyp óseri anyq.

Abai.kz