(minezder miniaturasy)

1. Biylik basynda

Biylik basyna keldi. Biyikke kóterildi. Ýlken lauazym. Ánebir jyldary «shirkin, biyik lauazymgha qolym jeter me eken, jetpes pe eken, әy qiyn-au sol ózi...» dep oilaytyn. Endi soghan qoly jetkende «oypyrmay, endi qalay bolar eken, dúrys alyp jýre alam ba» dep shynymen uayym qyla bastady.

Oghan sebep kóp.

Búl kýnde ekining biri búny synaghysh. Syn sadaghyn kezep túrghandar - sansyz kóp. Shamasy keletini de, shamasy jetpeytini de bir týirep ótkisi keledi. Áyteuir sóz aita alatynnyng bәri búnyng aty atalghan jerde tynyshtyq tappay, typyrshyp ala jóneledi.

Anada osy qaladaghy bedeldi gazette bir «myqty»: «Oy, ony bayaghydan bilemiz, ózi jasynan shenqúmar, oilaghany biylik basyna baru, qyzmetpen auyrghan jigit» dep jazypty. Solay ma? Búl rasymen qyzmet, lauazym auruymen auyrdy ma? Óz oiynsha - joq. Tipti osynday biyikke shynymen-aq kóterilermin-au dep ýmittense kәni! Al, endi júmys istep, sol júmysyn basqalar da baghalasa eken dese, sony armandasa, onyng nesi min? Ony da artyq minez dey me! Týsinse búiyrmasyn.

(minezder miniaturasy)

1. Biylik basynda

Biylik basyna keldi. Biyikke kóterildi. Ýlken lauazym. Ánebir jyldary «shirkin, biyik lauazymgha qolym jeter me eken, jetpes pe eken, әy qiyn-au sol ózi...» dep oilaytyn. Endi soghan qoly jetkende «oypyrmay, endi qalay bolar eken, dúrys alyp jýre alam ba» dep shynymen uayym qyla bastady.

Oghan sebep kóp.

Búl kýnde ekining biri búny synaghysh. Syn sadaghyn kezep túrghandar - sansyz kóp. Shamasy keletini de, shamasy jetpeytini de bir týirep ótkisi keledi. Áyteuir sóz aita alatynnyng bәri búnyng aty atalghan jerde tynyshtyq tappay, typyrshyp ala jóneledi.

Anada osy qaladaghy bedeldi gazette bir «myqty»: «Oy, ony bayaghydan bilemiz, ózi jasynan shenqúmar, oilaghany biylik basyna baru, qyzmetpen auyrghan jigit» dep jazypty. Solay ma? Búl rasymen qyzmet, lauazym auruymen auyrdy ma? Óz oiynsha - joq. Tipti osynday biyikke shynymen-aq kóterilermin-au dep ýmittense kәni! Al, endi júmys istep, sol júmysyn basqalar da baghalasa eken dese, sony armandasa, onyng nesi min? Ony da artyq minez dey me! Týsinse búiyrmasyn.

Al, anabir joly bir qynyrlau jigit baspasózge «shamasy belgili ghoy, qatyryp jatqany qaysy, osy kýnge deyin kózge týsken bar júmysy - әlgi jurnalistermen jaqyndyghy, solarmen tәuir bolsam, meni madaqtaydy, týimedey isimdi týiedey etip kórsetedi degen qulyq oy ghoy onysy» dep qúiqyljytty. Sony kóre qalypty. Basqa istegenderin kózge ilip jatqan joq. Oghan ne der...

Taghy bir myqty... «ol lauazym iyesi bolghaly beri mýlde ózgerip, bólek adam bolyp  ketti, sóilegen sózderi de basqasha» dep jazdy. Sonda-a... ne iste deydi búlar? Biylik basyna jetken song ýndeme, dymyng ishinde bolsyn dey me! Bir eli auyzgha eki eli qaqpaq qoy dey me? Onday biylikte otyryp ne kerek? Óitip el basqaryp ne kerek?

Bayaghyda... jastau kezinde búnyng tileulesteri óte kóp bolyp edi. «Talabyng zor, bolashaghyng núrly, aldyng ashyq, barar jering biyik, túghyryng shynda...» deushi edi. Qazir she?

Qazir... «ózi órkókirek, sózi sýikimsiz, lauazymgha mas bolghan, el sózine qúlaq aspaytyn, minezi ózgergen...» bolyp barady.

Osyny aityp-jazyp jatqan halyq pa? El-júrt pa?

Áy, qaydam-m!.. Óz bayqauynsha, at tóbelindey az ghana top. Shaghyn tobyrdyng shataghy... Qaytsek sýrindiremiz dep jantalasuy. «Óstip ataghy shyghyp kete bere me? Ol nege bizden ozuy kerek? Asyp bara jatqan qanday isi bar?..»

Onashada oilap qarasa, búl júrttyng bәrine birdey jaghu qiynnyng qiyny eken. Sony sezedi. Sondayda oilaydy: «Tirshilik degen tek taytalastan, alys - júlystan túratyn bolghany ma?»

Taghy da bir oiy aitady: «Joq, taytalasty tudyratyn eshkim de emes, adamdardyng ózi ghoy.»

Taghy da oilaydy: «Bәlkim, taytalas - taghdyr bolmasa, kisi ózin - ózi qolgha alyp, shiryghyp - shiratylyp jýre almaytyn bolar. Kisini әrdayym qamshylaytyn, namystandyratyn, taqymdap otyratyn qozghaushy kýsh - ol syrtynnan aitylatyn kýbir sóz...»

Eh-e!.. Jetseng de jamansyn, jete almasang da jamansyn.

Ómir degening osy ma edi, beu jalghan - n!...

* * *

Múndayda qazaq aitqan: «Bar bolsa - kóre almaydy, joq bolsa - bere almaydy».

Al, Eles aitady: «Ayaz by de әlin bilgen...»

2. Synaghyshtyng sazayy

Ol synay beretin, synay beretin.

Gazetterdi ashyp qalsa da - sol, teledidardy basyp qalsa da - sol! Jinalystargha bara qalsa da sol! Qayda bolsa da sol... Jaghy tymbastyng ózi. Sózi bitpesting ózi. «Úyatsyzgha daua joq». Onyng sýikimsizdeu dausyn estigen sayyn osy sózdi ishinen qaytalap qoyatyn da, jýre beretin. Áyteuir bir jaghy semer dep oilap... Sóitse toqtaytyn ol ma! Qayta kýnnen-kýnge ýdetip barady.

Gazetterdi ashyp qalsa da, teledidardy basyp qalsa da... Simpozium, konferensiyalarda da...

Sodan oilandy. Kóp oilandy. «Búghan ne daua bar?..»

Kóp kýn bas qatyryp jýrdi.

Bir joly júmys kabiynetinde jalghyzdan-jalghyz otyryp, әlgi synaghyshty taghy da esine alghan. Demalys kýni edi. Eshkim mazalamaytyn kýn. Ózine ghana tiyesili kýn. Sonda da júmysta. Esine tosynnan әlgi «synaghysh dosy» týsip otyr. Synaudyng da synauy bar. Jónimen, retimen sóz aitylsa, oghan qarsy uәj joq. Renish te bolmaydy. Kemshiliging aitylsa, onyng astarynda shyn syn jatsa, renjip ne kerek. Ondaylargha renjimeu kerek, qayta kemshiligindi der kezinde aitqany ýshin rahmet aitsa da artyq emes. Al, mynau... «tiyse terekke, tiymese bútaqqa»! Búl ne sonda?..

Oylana - tolghana kele, sol synaghysh jigitti ózine shaqyrugha bel baylady. Betpe-bet otyryp sóilespek.

«Synay ber, biraq tek qana shyndyqty ait. Sonda men renjimeymin...» Osyny aitpaq boldy.

Kelesi kýni әlgi «synaghysh» dosy kabiynetine sýmeng etip kirip kele jatty. Búl ony óz kabiynetine shaqyrtuyn shaqyrtqanmen, artynan oilaghan: «Áy, ol kim sonsha, meni shaqyryp alatynday, men qaytemin ony, barmaymyn» dep búldanar, kelmey qoyar degen. «Kórgisi kelse, sóileskisi kelse ózi nege kelmeydi! Men nege baruym kerek? Osy sózimdi ait oghan» degen jaysyzdau jauap alamyn ba dep kýdiktenip edi. Sóitse...

Sózdi shaqyrghan song ózi bastady. Qysqa qayyrugha tyrysty. «Synaghanyng aiyp emes, biraq jónimen ait, argha tiyme» dedi. Anau da ese jibermedi. «Qay jerim dúrys emes, aitynyz kәni» deydi. «Joq, aitynyz, qay jerim qate?...»

«Ana jolghy jazghanyng sәl-pәl qighashtau. Onyng anyghy mynaday».

«Keshegi bir sózinde bylay dedin. Búl da nysanagha dóp tiyip jatqan joq. Shyndyghynan shalasy basymdau...»

Synaghysh dosy endi jatyp kelip daulasar, bet jyrtysa aitysar dep edi, biraq óitpedi. «Endi... synasaq onyng da astarynda bir shyndyq bar, jel túrmasa shóp basy qimylday ma» dep, kýmiljip qaldy. Atylyp, basymen alysyp túrghan joq. Álgindegidey emes, búnyng ynghayyna jyghylyp, degenine kóne bastaghanday. Búnyng da kýtkeni sol edi. Endi әri qaray qatty sózge barmady. «Óz jaghdayyng qalay, ýy ishi, otbasy degendey, pәter jaghy dúrys pa?» dep jyly sóz bastay berip edi, anau «oybay, qaybir jaghday bar deysin, pәterden qinalyp jýrmin» dep zar qaqty.

Búl kómekshisin shaqyrdy. «Myna azamat kóp qinalyp jýr, pәter jaghyn sheshuge kómek kórseteyik, erteng esime sal» dedi. Sol-aq eken ana «synaghysh» mýlde ózgerdi. Endi búny kózinshe maqtay bastady. «Sizdi kóp kisiler ótirik týsinbey jýr, myqtylyghynyzdy bilse de, әdeyi qisayyp, keri tarta sóileydi» dep sampyldap sóilep, toqtamay qoydy.

Onyng syry dep-demde ashyldy. Arghy jaghy belgili bolyp qaldy.

Jyly qoshtasyp, shygharyp saldy.

Mine, sodan beri búnyng qúlaghy tynysh.

Gazetterdi ashyp qalsa da, teledidardy basyp qalsa da ol joq. Jinalystarda da kórinbeydi...

* * *

Múndayda qazaq aitqan: «Taspen úrghandy aspen úr».

Al, Eles aitady: «Ómirde bәri de bola beredi.»

3. Ótirik shyndyq

«Jazushy - zamannyng kózi men qúlaghy...»

Qyzmetke aralasqaly beri qalamger aghayyndar jayly qaysy bir otyrysta bolmasyn, estigeni de, kónilge týigeni de - osy! Sosyn da aqyn-jazushy dese ishken asyn jerge qoyatyny, olar kelse kóp kýttirmey, dereu qabyldaytyny, sózine qúlaq asatyny ras. Sózi salmaqty, aitary alymdy, bildireri bilikti qanshama últ jazushysy bar.

Al, endi myna bir kisini esh týsinbey - aq qoyghany. Ylghy da «sizge kirip shyghayyn, el taghdyryna qatysty aitarym bar edi» deydi de túrady qiylyp. Ózi anau aitqan belgili de emes. Aty - jazushy. Kómekshisi әldeneshe ret qaghazgha atyn jazyp әkeldi. «Pәlenshe degen jazushy sizge kirgisi keledi».

Bir emes, eki emes... Aqyry qabyldaudy jón kórdi. Aytaryn aitsyn dedi. Tyndap kórmek boldy.

Ertenine kabiynetine «óz súrauy boyynsha» kirip kelgen әlgi jazushy aitar sharuasyn bes-on minutta bitire qoymady. Ángimeni әriden bastady. Ózining ómir jolyn, jetim óskenin, baqytsyz balalyghyn, qinalyp jetilgenin aitty. Jazushy bolu ýshin de әbden aryp, kitap shygharu ýshin «jarym jasyn» bergenin taghy qosyp qoydy. Sosyn baryp «myna kitabymdy sizge әdeyi ala keldim, ózi siz sekildi el qamyn jegen azamattardy marapattau, solardyng ishki jansarayyna ýnilu, jan sezimin kórkem tilmen kesteleu» dedi.

Kitapty qabyl aldy. Kelgenine, kónil tolqytar tilek aitqanyna rizalyq bildirdi. Ótinishin de tyndady.

Jeke ýy salu ýshin jer kerek eken. «Sheshim bereyin» dedi.

Balasynyng qyzmetin ósiru kerek eken. «Ony da oilastyrayyn» dedi.

«Kóptomdyq kitaptarymdy shygharugha qarjylay kómek kórsetpes pe ekensiz?» dep súrady. «Jaraydy, ony da birjaqty etermiz» dedi.

Jazushy sonda ghana sabyrgha týsip, aptyqqan demin alyp, osymen toqtadym degendey ynghay tanytyp edi, esik aldyna deyin shygharyp saldy.

Sózi әserli eken. Bipazdap maqtaydy eken. Senbesine sendiretindey.

Berip ketken kitabyn sipalap úzaq - q otyrdy. «Bir qol bosaghan kezde oqyp shyghu kerek» dep oilap ta qoydy.

Bir kýni qoly qalt etkende әlgi kitapty paraqtap kórse, ishinde týk te joq. «Siz sekildi el qamyn jegender» turaly dep edi, al mynausy... týsiniksiz birnene. Tipti onyng ana joly aitqany basqa, al kitaptyng ishindegi jazghandary mýlde bólek. Oilady: «Búl jazushy meni kitap oqidy deysing be, oqysa da týsiner me, aita salayyn, bәribir úghyp jatqan joq-q... Qay sózim esimde qalady deysin... Esegim kópirden ótkenshe...»

Key jazushylar shyndyqty búrmalap, óz qiyalyndaghy birnemelerdi shatpaqtap, ótirik jazady dep estiytin. Jazushylar ótirik jazyp qana qoymaydy eken, ótirik te sóileydi eken...

Ol óz kabiynetinde  qos qolymen basyn qysa ústap, arly - berli jýrip, kimge, nege ekeni belgisiz, úzaq - q kýldi. Toqtausyz kýldi. Shek - silesi qatqansha kýle berdi.

Sol sәtte tilining úshynda mynaday sózder tirelip túryp qalyp edi. «Ómir degenimiz - shyndyq, al ótirik shyndyqty tughyzatyn myna ózimiz, adamdar-r...»

* * *

Eles aitady: «Mata danqymen bóz ótpeydi».

(Jalghasy bar)

Abai.kz