Ýkimettegi iydeologiyalyq viyse-premier Resey tilinde bayandama jasasa, qanday últtyq iydeologiya?!. Búl turaly Parlament Mәjilisining deputaty, aqyn Qazybek Isa Týrkistan qalasynda ótken bilim salasy qyzmetkerlerining respublikalyq tamyz kenesinde sóilegen sózinde aitty. 

Qazybek Isa, Mәjilis deputaty:

«Jana «ÁDILETTI QAZAQSTAN: ADAL ÚRPAQ, SAPALY BILIM, TABYSTY ÚLT» taqyrybyndaghy bilim salasy qyzmetkerlerining respublikalyq tamyz kenesinde bayandama jasaghan Oqu-aghartu ministri Ghany Beysembaev myrza biylghy kenesting erekshe formatta ótip jatqanyn atap ótti.

IYә, erekshe formatta ótip jatqanyn kórip jatyrmyz. Taghy bir ereksheligi búl kenes ministr de, viyse-premier de Resey tilinde bayandama jasauymen este qalatyn boldy! Ministr bayandamasyn jartylay oryssha jasaghanda, osy bizding Týrkistan oblysy týlegi viyse-premier Tamara Dýisenova memlekettik tilde sóileytin shyghar dep otyr edik, kerisinshe týgel oryssha jasap shyqty. «Ándijanda bir әpkem bar, búdan da ótken soraqy» degenning naq ózi boldy! Tәuelsizdigine 32 jyl bolghan elde búl ne masqara!

Áyteuir Týrkistan oblysy әkimi Darhan Satybaldy bauyrymyz tek qana memlekettik tilde manyzdy bayandama jasap, janymyz qaldy», - dedi Qazybek Isa.

Deputat, sonday-aq, últtyq tәrbie Últtyq iydeologiyasy bar elde iske asatynyn atap ótti.

«Jana ózderiniz kuә bolghanday, Tәuelsiz el ýkimetining iydeologiyalyq viyse-premieri Resey tilinde jasasa, qanday últtyq iydeologiya?!», - dedi Mәjilis deputaty.

QR Parlamenti Mәjilisi deputaty, aqyn Qazybek Isanyng Týrkistan qalasynda ótken bilim salasy qyzmetkerlerining respublikalyq tamyz kenesinde sóilegen sózi:

- Qadirli aghayyndar!

Býgingidey qasiyetti júma kýni kiyeli Týrkistanda sizdermen jýzdeskenime bek quanyshtymyn. Elimiz boyynsha ótip jatqan bilim salasy qyzmetkerlerining respublikalyq tamyz kenesi qútty bolsyn!

Aldymen aitarym, tayau kýnderde Týrkistan oblysy Otyrar audanyndaghy 11 adamynan airylyp, auyr qayghygha úshyraghan Aytbay әuletining qayghysyn bólisip parlamenttin, Aq jol partiyasynyng atynan kónil aitamyn. Peyishte ruhtary shalqy bergey.

Jana «ÁDILETTI QAZAQSTAN: ADAL ÚRPAQ, SAPALY BILIM, TABYSTY ÚLT» taqyrybyndaghy bilim salasy qyzmetkerlerining respublikalyq tamyz kenesinde bayandama jasaghan Oqu-aghartu ministri Ghany Beysembaev myrza biylghy kenesting erekshe formatta ótip jatqanyn atap ótti.

IYә, erekshe formatta ótip jatqanyn kórip jatyrmyz. Taghy bir ereksheligi búl kenes ministr de, viyse-premier de Resey tilinde bayandama jasauymen este qalatyn boldy! Ministr bayandamasyn jartylay oryssha jasaghanda, osy bizding Týrkistan oblysy týlegi viyse-premier Tamara Dýisenova memlekettik tilde sóileytin shyghar dep otyr edik, týgel oryssha jasap shyqty. «Ándijanda bir әpkem bar, búdan da ótken soraqy» degenning naq ózi boldy! Tәuelsizdigine 32 jyl bolghan elde búl ne masqara! Áyteuir Týrkistan oblysy әkimi Darhan Satybaldy bauyrymyz tek qana memlekettik tilde manyzdy bayandama jasap, janymyz qaldy…

Múghalimderding tamyz kenesi degende, osydan 38 jyl búryn, 1985 jyly Ontýstik Qazaqstan oblysy Shardara audany Qyzylqúm auyldyq orta mektebining mektepte istegenine bir jyl ghana bolghan jas múghalimi retinde audandyq tamyz konferensiyasynda sóilegen kezim eske týsedi. Sondaghy sózimnen әiteuir, mektepte bir jyl istegen tәjiriybemnen týigenim «Múghalim bolu ýshin psih emes, psiholog bolu kerek eken» degenim este qapty...
Sodan beri 38 jyldan keyin, mine Týrkistandaghy tamyz konferensiyasynda sóileuding reti kelip túr eken.

Týrkistanda ótip jatqan kenesting «Últtyq qúndylyqtardyng negizindegi tәrbiye» atty taqyryby qanday tamasha. Biz osy tektes «Últtyng jana bolmysy» atty taqyryppen 2021 jyly parlament tarihynda túnghysh ret tek memlekettik tilde ótken ýsh saghatqa sozylghan respublikalyq jiyn ótkizgenbiz. Oqu-aghartu ministrligining últtyq mýddeni negizge alghan «Birtútas tәrbie baghdarlamasyn» qabyldaghanyn quana qoldaymyz.

Últtyng bolashaghy – Úrpaq tәrbiyesi – ústazdyqtyng negizgi bastauy, qaynar kózi desek bolady. Álemning ekinshi ústazy Ál Farabiyding әlemge әigili «Tәrbiyesiz bergen bilim - adamzattyng qas jauy» degen sózi tegin aitylmaghany anyq. Al Últtyq qúndylyqtargha negizdelgen Tәrbie til arqyly beriledi. Úrpaq tәrbiyesi últtyng tilinen bastalady. Búl sózding biz sekildi qanshama jyl otarlyqtyng auyr zardabyn kórgen, әlemdegi Tәuelsizdik alghan elderding barlyghy eng aldymen isteui tiyis Otarsyzdanu sayasatyn tolyq jýrgize almay otyrghan memleket ýshin búl tipti manyzdy!

Sondyqtan da, HH ghasyrdyng basynda Tәuelsizdik ýshin kýresken Alash arystary Últ ústazy Ahmet Baytúrsynúlynyng basshylyghymen jappay últ aghartushylyq júmysyna den qoydy. Ahannyng ózi «Álippeden» bastap, «Qazaq tili» oqulyghynyng tútas jýiesin jasap shyqsa, Maghjan Júmabay «Pedagogika» oqulyghyn, Jýsipbek Aymauytúly «Psihologiya», Qoshke Kemengerúly «Himiya», Álimhan Ermek «matematika», tb jazyp shyqty.

«Alty Alashtyng basy qosylsa, tórdegi oryn múghalimdiki boluy kerek!», - degen Maghjannyng manyzy zor sózi sol kezde aitylghan. Qolgha su qúighan balagha «Múghalim bol» dep bata beru sol kezden bastap aityldy.

24 tamyz ben erteng 26 tamyz kýnderi osy Álihan Bókeyhan, Ahmet Baytúrsynúly, Álimhan Ermekter bastaghan Alash arystary aiqyndap berip, dekret qabyldanyp, Qazaq memleketi territoriyasy bekitilip, shekarasy shegendelgen kýnge 103 jyl boldy.

Últtyq tәrbie Últtyq iydeologiyasy bar elde iske asady!

Al biylghy Astanadaghy jaghday – birinshi synypqa barghan 25 myng balanyng 40 payyzy orys tiline baruy, orys synyptarynyng basym bóligi qazaq balalary boluy Tәuelsizdikting 32 jylyndaghy Últtyq iydeologiyanyng nól ekenin kórsetedi. Jana ózderiniz kuә bolghanday, Tәuelsiz el ýkimetining iydeologiyalyq viyse-premieri bayandamasyn Resey tilinde jasasa, qanday últtyq iydeologiya?!. Últtyq tәrbie Últtyq iydeologiyasy bar elde iske asady.

Qazaq balalarynyng orys tilindegi mektepke kóptep baruy - ata-analar tandauy degen jalpaqshesheylik pen bosbelbeulikti toqtatu kerek! Eng aldymen memlekettik mýdde - últtyq mýdde boluy tiyis!

Byltyr parlament deputattary, biz ózimiz kuә bolghan Astanadaghy «oryssha synyp ashpasandar - Putinge aitamyn» degen ata-analardan ne súraugha, ne kýtuge bolady?!. Osynday Tәuelsiz eldi qorlaghan súmdyq ta, qúldyq masqara sózdi aityp otyrghan әielding kýieui Qorghanys ministrliginde isteydi eken! Yaghni, búl sóz olardyng otbasynda jii aitylatyn sóz bolyp túr ghoy?!. Búnday ata-analardy últtyq qauipsizdigimizge qauip tóndirushiler dep qarap, Últtyq qauipsizdik komiyteti ainalysuy kerek, tek últshyldardyng sonyna týse bermey..

Shyghys Qazaqstan oblysy Ridder qalasyndaghy jalghyz qazaq mektebi - shanyraghy qúlayyn dep túrghan «Shanyraq» mektebining apatty jaghdayy turaly ata-analar hatyn oqyghanda, biz әli Tәuelsizdik almay, Kenes imperiyasynda jýrmiz be degen oy keledi. 550-dey qazaq balasy oqityn jalghyz qazaq mektebi ótken ghasyrdyng basynda, 1936 jyly jәne 1952 jyly salynghan eki tozyghy jetken, qúlayyn dep túrghan jayda otyr.

Ridderdegi jalpy 16 mektepting 1-eui ghana qazaqsha, 12-si oryssha, 3-eui aralas mektep. Qazaq elinde qazaq mektebi 20 jyldan beri jana ghimarat súrap zarlap keledi. Ridderde qazaqsha mektep jetispeytindikten, qazaq balalaryna diskrimmnasiya jasalyp, oqugha jaghday jasalmay, zardap shegude.

Negizi, 2022 jyly «Shanyraq» qazaq mektebine salynghan jana ghimaratty «aralas» mektepke ainaldyryp jibergender zang aldynda jauap berui tiyis!

2008 jyly «Shanyraq» qazaq mektebin salugha jer telimin bólu turaly qauly shyqqanda mektepting apattyq mektep ekeni turaly ekspert saraptamasy da, tiptik emes mektepte otyrghany turaly da qújattar boldy. 2019 jyly búl saraptamany da basqa qújattardy da mekteptegi jinalysta Ridder qalasy bilim beru bólimi basshysy Dәulet Iliyasov óz qolymen alyp ketip, joq qyldy. Sodan keyin 2019 jyly jana qauly shygharghanda #6 yqshamaudanda salynatyn mektep qújaty qazaq mektebi emes, aralas mektep bolyp búrmalanyp ketti.

Qabyrghandy qayystyrar osy Tәuelsiz jәne Ádiletti Qazaqstannyng ústanymyna qarsy jasalghan qareketterge kim kinәli? Olar nege jazalanbaydy? Oblys, qala әkimderi nege memlekettik mýddeni qorghamay otyr? Osy súraqtargha ashyq jauap talap etip, biz, Aq jol fraksiyasy parlamentte kóterdik.

Osy bizding elde qazaq mektebin ashamyz desek, «aralas mektep ashayyq» dep, aralasyp shygha keletin qúldyq sanadaghy sheneunikterden qashan jәne qalay qútylamyz? Tәuelsizdik alghanymyzgha 32 jyl boldy emes pe?!.

Óitkeni, múnday memlekettik mýddege qarsy sheneunikter әr qalada jetedi.
Olar әli әkimdikte, bilim salasy basynda otyr.

Mysaly, Almaty oblysy Talghar qalasyndaghy T.Rysqúlov mektebi ýshin salynghan jana #25 mektepting «Oqu qazaq tilinde» degen pasportyn auystyryp jibergender qyzmette ósip ketti. Almaty qalasyndaghy Nauryzbay audanynda da #207 jana mektepti de aralasqyshtar «aralas mektep» etip jiberdi.

Alash arysy, qazaqtyng klassik jazushysy, mektepke arnap, psihologiya oqulyghyn jazghan aghartushy Jýsipbek Aymauytúlynyng «Orys tәrbiyesin alghan bala últ qyzmetkeri bola almaydy», - degen ósiyetin elimizdegi barlyq mektepke jazyp qoiy kerek! Biz óz qolymyzben arnayy arpa egip alyp, endi «biday nege shyqpaydy» dep ótirik tanghalyp otyramyz?!

Sondyqtan últtyq mektepterge basymdyq berilui tiyis! Astanadaghy #90 Qayym Múhamedhan atyndaghy últtyq mektep astanamyzda ghana emes, respublika boyynsha alghashqy últtyq gimnaziya!

Men alghashqy diyrektory últshyl azamat Erbol Irgebay bolghan, odan keyin búl oqu ornyn osynday joghary dengeyge jetkizgen Ayatjan Ahmetjanúly basqaryp kelgen búl Alash arystarynyng songhy túyaghy Qayym Múhamedhan atyndaghy mekteppen últtyq mektep bolghandyqtan da, tyghyz baylanystamyn. Biyl qantarda osy mektepke 50-shaqty kitap ótkizdim. Ár kelgen sayyn riza bolyp ketemin, naghyz últtyq mektep degen atyna say oqu orny! Ár qabyrghasynan El tarihy, Qazaqtyng últtyq mýddesi, Alash arystary ýn qatyp túr! Qonyraudyng ornyna kýy oryndalady.

Bizding últtyq iydeologiyanyng úshqyny da bolmay, qayran bosqa ketken otyz jylda barlyq mektebimiz osylay boluy tiyis edi! Áli kýnge kerisinshe bolyp keledi.

Ótkende osy Týrkistanda ótken Últtyq qúryltayda QR Preziydenti Q.Toqaev últtyq iydeologiyanyng basym baghyttaryn aiqyndap berdi. Al últtyq iydeologiyanyng negizin qalaytyn últtyq mektep jasap otyrghan Ayatjan bauyrymyz ornynan ketuge mәjbýr boldy? Búny qalay týsinuge bolady

Qazir osy mektepting diyrektory bolghysy keletin ýmitkerlerding qaysysynyng aty ozsa da, eng basty maqsaty osy últtyq mektepting ýlgisin jalghastyruy tiyis!

Menshigine qaramay, últyna, tiline qaramay elimizdegi mektepterding bәrinde Qonyrau soghudyng ornyna Kýy oinatudy engizu kerek! Mysaly, orys, úighyr, ózbek mektepterinde әr 45 minut sayyn qazaq kýii oryndalyp túruy Tәuelsiz memleketting últtyq mýddesine tolyq say keledi.

Aralas mektepterge Ayatjan sekildi orys tilin bilmeytin ozat aghartushylardy diyrektor etu kerek! Ayatjandy jyl sayyn bir aralas mektepke diyrektor etip otyrsaq, qanshama mektepti últtyq mektepke ainaldyrar edi?!

Orys mektepterindegi qazaq tili pәni ýshin júmsalyp jatqan milliardtaghan qarjynyng qaytarymy boluy tiyis. Ol ýshin orys jәne basqa diaspora mektepteri ýshin ÚBT-da mindetti týrde qazaq tilinen synaq tapsyruy kerek.

Últtyq tәrbie beru men últtyq mektep jasaudan últtyng ruhany ordasy, týgel týrki әlemi tәu etken qasiyetti Týrkistan ólkesi ýlgi-ónege kórsetui tiyis

Ol ýshin talay jyl qazaq memleketining astanasy bolghan, Týrkistan qalasynyng sәni men sәuleti de atyna say últtyq naqyshta boluy tiyis.

Qalagha kire beristegi eki tauys qúsy -pavlinning qazaqqa ne qatysy bar? Tauys qúsy ejelgi Rimde imperatordyng patshayymy men qyzdarynyng simvoly, solar sarayda qyzyqtap, oinap otyratyn sәndik qús. Qazaq handarynyng ordasy bolghan qasiyetti shahargha kirip kelgende, bizdi qúiryghy kósheni japqan tauys qúsy emes, elimizding kók tuynda beynelengen qanatyn qiyagha qaqqan qyran qús qarsy aluy kerek. Úrpaq tәrbiyesin tek mektepke, ústazdardyng iyghyna ghana artyp qoi jaramaydy. Úrpaq tәrbiyesine eng aldymen ata-ana da jauapty. Balasyna óz Anasynyng tilinde sóilemegen ana - qanday ana? Balasyna óz әkesining tilinde sóilemegen әke - qanday әke? Óz balasyn óz tilinde emes, ózge tilde tәrbiyeleu - úl-qyzgha ghana emes, Últqa qastandyq!!!

Balabaqshadan bastap, mektep qazaqsha bolmay, memleket qazaqsha bolmaydy! Memlekettik Mektep - Memlekettik tilde boluy kerek! Mektep myqty bolghanda ghana, memleket myqty bolady.

Qazybek Isa,

QR Parlamenti Mәjilisi deputaty

Abai.kz