Amerikadaghy ilgergi preziydent saylauynda Respublikashyl Tramptyng orynyn Demokratiyashyl Bayden basqanda sayasy sarapshylar «Aq ýiding Qytaygha ústanghan qatqyl sayasaty júmsarady» dep ton pishken edi.

Aughanystanda Tәlipterding qaytadan biylikke kelui, Putinning Ukrainagha soghys ashuy – Baydenning syrtqy sayasatynyng osaldyghynyng kórinisindey baghalanghan. Songhy әlemdik ýrdister kórsetkendey, Aq ýiding jasamys basshysynyng aqyryn jýrip, anyq basyp, geosayasy úpayyn dabyra qylmay týgendep kelgenin bayqaymyz. Ol әsirese, әlemning ekinshi alyp ekonomikasyna ainalghan, «Dýniyejýzine janasha sayasi-ekonomikalyq tәrtip kerek» dep otyrghan Qytaygha qarsy alyp barghan jýristerinen anyq kórinedi. Tramp Qytay tauarlaryna keden salyghyn kóterip, «Sauda soghysyn» bastasa, Bayden Qytaygha beretin sandyq tehnologiya jabdyqtary men ozyq ýlgilerin shektep, «Chip soghysyn» ashty.

Koronavirusty da sayasy kәdesine jaratqan Qytaygha qarsy geosayasy qúrsau jasady. Australiya, Ýndistan, Japoniyanyng basyn qosyp, teniz tasymalynyng qauipsizdigin qamtamasyz etetin tórttik odaq qúrdy. Qytaygha arqa sýiep, atom synaghyn kýsheytken Soltýstik Koreyge qarsy Japoniya men Ontýstik Koreydi attanysqa keltirdi. Filippynde búrynghy әskery bazasyn qayta ashty. Qytay basshysy qayta saylanghanda birinshi bolyp qúttyqtay barghan Vetnam basshysymen kezdesip, jana strategiyalyq kelisimge qol qoydy. Putinning de Qytaydyng әskery kómeginen ýmit ýzip, Kim Chen Ynmen auyz jalasa qaluy da, Aq ýiding Qytaygha kórsetken sayasy qysymynyng әserinen dep baghamdaugha da bolady.

Qytay basshysynyng yryqsyz oryngha týskeni jaqynda Jana Deliyde ótken «Ýlken jiyrmalyq» elderining basqosuynan da anyq kórindi. «Soghys qylmyskeri» atanghan Orys basshysyna úqsap, dýbirli basqosugha barmay qaldy. Onyng ornyna barghan Qytay ýkimetbasy da ynghaysyz jaghdayda qalghan. Onyng aldynda Qytaydyng jana memlekettik kartasy jariyalanghany belgili. Atalmysh kartada Qytaydyng sheteldermen shekaralas aimaqtaryndaghy dauly jerler Qytay jeri retinde kórsetilgen. Oghan qarsy ekeuara kezdesude Ýndistan ýkimetbasy qytaylyq әriptesine narazylyq bildirgen. Italiya basshysy «Bir jol, bir beldeuden» resmy týrde shyghatynyn aitsa, Angliya bas uәziri de óz aumaghyndaghy Qytaydyng tynshylyq әreketterine shaghymyn jetkizgen. Ýndistan basshysy alqaly jiynda Qytay qaryzyn keshiruden bas tartqan ekonomikalyq tyghyryqtaghy elderding mәselesin kóterip, nәtiyjesinde Afrika odaghyna kiretin elder «Ýlken jiyrmalyqtyn» qataryna qosylatyn bolghan. Afrikadaghy kedey elder men músylman elderining Qytaydyng eng senimdi dostary ekeni belgili. Qytay ýshin taghy bir elenderlik janalyq – AQSh pen Euroodaq aqsha shygharyp, Italiyadan bastalyp, Orta shyghysty basyp ótip, Ýndistangha taban tireytin temir jol dәlizin salugha taraptar ózara kelisken. Atalmysh joba Qytaydyng «Bir jol, bir beldeuining orynyn basady» degen boljam bar.

Ózimiz kiretin Orta Aziyanyng AQSh, Qytay, Resey qatarly geosayasy ýshtaghannyng ortasyna ornalasqany belgili. Mamyrda Qytay basshysy Batys Han patshalyghy kezinde «Úly jibek joly» bastau alghan Shiyәn qalasyna aimaq basshylaryn jinap, saltanatty qonaqasy berip, әlem nazaryn audaryp edi. Kýni keshe Amerikada Orta Aziya basshylarymen Baydenning kezdesui ótti. Aq ýy baspasózining mәlimetinshe, AQSh preziydenti kezdesude tuysqan respublikalardyng egemendigi men terrotoriya tútastyghyna, energetika qauipsizdigi men tauar tasymalynyng irkilissizdigine kepil beretinin jetkizgen. Ukrainanyng kýiine qarap, kimning naghyz dos, kimning sayasy paydakós ekenin aiyryp, aimaq basshylary sabaq alghany anyq.

Esbol Ýsenúly

Abai.kz