Reseylik oligarh qalaysha altyn jiyekti tәrelkeni izdep, Qazaqstangha jәne býkil әlemge minez-qúlyq erejelerin engizuge tyrysty.

Daghystandyq milliarder Magomed Músaev barshagha Forbes dýniyejýzilik baspasyn satyp alghanyn, kez kelgen elde, kez kelgen kensesin ayaghymen teuip túryp asha alatynyn, Ilon Maskty qabyldau bólmesinde saghattap ústay alatynyn,onyng mereytoyynda Tony Robbinsting asaba retinde qyzmet etkenin maqtanyshpen aitty.

Kóptegen halyqaralyq BAQ-ta taraghan ózining әshkereleuimen ol әrtýrli elderdegi kóptegen tanymal túlghalardy ynghaysyz jaghdaygha qaldyrdy. Sonymen qatar Qazaqstangha múra qaldyrdy. Onyng óreskel әreketi, júmsartyp aitqanda, Qazaqstan men Resey arasyndaghy qarym-qatynasqa ong yqpal etpedi.

Býkil әlem qaltanyzgha syiyp ketti me?

Ukrainnyng jaqsy maqaly bar: «Sekirmeyinshe, GOP aitpa». Daghystandyq milliarder Magomed Músaev ony tanymaghan shyghar.

Juyrda búl myrza býkil әlemge Forbes jahandyq basylymyn satyp alu turaly keninen jariyalanghan mәmilesi ýshin tanymal boldy, dep habarlaydy amerikalyq Washington Post qazan aiynyng sonynda. WP jariyalaghan mәlimetter boyynsha, әigili biznes-jurnaldyng bas kompaniyasynyng aksiyalarynyng 82 payyzy ailaker «tósemeler» jýiesi arqyly reseylik oligarhtyng qaltasyna sap ete qalghan.

Resmy týrde qúny shamamen 800 million dollar bolatyn mәmileni 28 jastaghy avtomobili tehnologiyasynyng magnaty Ostin Rassel dayyndaghan. Áytse de amerikalyq basylym men Músaevtyng ózi aitqan mәlimdemelerge sәikes, ol búl mәmilede jetekshi ról atqaruy kerek edi. Rasynda, Forbes reseylik milliarderding qolynda bolatyn edi. Daghystandyq milliarderge amerikalyq múqaba retinde nelikten qajet bolghanyn boljau qiyn emes: AQSh biyligi el ýshin eng kóne jәne óte simvoldyq basylymdardyng birin kirisi belgisiz jәne kýmәndi bedeli bar reseylik iyemdengenine quanbaytyny sózsiz. Jәne olar, әriyne, búghan jol bermedi.

21 qarashada birqatar iri halyqaralyq BAQ «Rasselding jahandyq Forbes jurnalyn satyp alu kelisimi búzyldy» dep habarlady. Forbes jurnalynyng bas kompaniyasy Integrated Whale Media Investments Forbes jurnalyn Ostin Rassel bastaghan investorlar tobyna satu turaly kelisimdi toqtatty, dep habarlaydy Bloomberg Forbes bas diyrektory Mayk Federlening jazbasyna silteme jasap. Búl sheshimning sebepteri egjey-tegjeyli aitylmaghan. Alayda  insayderlerding aituynsha, amerikalyq qúqyq qorghau organdarynyng qyzmetkerleri Músaevtyng róline qatty qyzyghushylyq tanytqandyqtan, búl mәmile dәl osyghan deyin Washington Post maqalasynda egjey-tegjeyli jazylghan.
Olardyng aituynsha, reseylik oligarhtyng ózine jәne onyng Forbes-ti satyp aludaghy osy oqighagha qatysuyna qatysty tergeu bastaldy. Al Rasselge jәne onyng kompaniyasyna Forbes-ten de, Músaevtyng ózinen de mýmkindiginshe alys túrugha kenes berildi. Mine, qúpiya armandarynyz turaly aldyn ala jariyagha jar salsanyz, týbi osylay bolady. Músaev barlyq seriktesteri men әriptesterin jәne keybir elderdegi Forbes baspagerlerin aldyn ala habardar etti. Qazir ol Forbes dep atalatyn «imperiyanyn» iyesi.Týrli BAQ jariyalaghan birqatar audiojazbalarynda ol Forbes-ti satyp alghan kezde onyng qaltasynda «barlyghynyng jәne barlyghyna baghyttalghan kilti» bar ekenin, býkil әlemdegi kózqarastargha әser etu tetigi baryn jasyrmay masattana talqylaydy.

«Ózindi jaman ústasan...»

Bәlkim, biz ýshin Qazaqstandaghy múnyng bәri qyzyq bolar edi, biraq, mysaly, bir «biraq» bolmasa, «Mittal imperiyasynyn» Qazaqstan Respublikasynan masqara bolyp ketui turaly oqigha sekildi qyzyqty emes shyghar. Tura Putinning Astanagha sapary qarsanynda birqatar negizgi reseylik BAQ-ta Magomed Músaev endi qazaqstandyq Forbes jurnalyn da nysanagha alghany turaly aqparat payda boldy. Onyng qazaq jurnalynyng qazirgi baspageri Armanjan Baytasovtan alugha dayyndalyp jatqany habarlandy. Ukrainalyq «Apostrof» basylymy jariyalaghan «Musaev múraghatynyn» dybys jazbalarynyng birinde seriktesine jurnaldyng qazirgi iyesi Armanjan Baytasov, eger ol «ózin jaman ústay berse» endi qazaqstandyq Forbes jurnalyn onay tartyp alatynyn (mýmkin ony mindetti týrde alyp ketetinin) aitady.

Resey men onyng sayasatyn synau jaqsy emes. Osy qyzyqty oqigha ayasynda men Magomed Músaev degen biznesting qanday alpauyt ekenin, onyng tughan jerinde nemen tanymal ekenin jәne milliard dollarlyq kapitalyn qalay tapqanyn bilgim keldi.Búl onyng ózin eng aldymen kóregen, ziyaly jәne oishyl retinde, ekinshiden tabysty investor jәne biznesmen retinde kórsetetin kontekstte de qyzyqty. Ókinishke qaray, Músaevtyn bolmysy múnday qúrmetti imidjge sәikes kelmeydi.

Toqsanynshy jyldardyng stiylindegi «Biznes».

1990 jyldardaghy jas Magomedting mansabynyng órleui shyghystyq dәstýrli jolmen bastaldy. Músaev Daghystannyng búrynghy basshysy Ramazan Abdulatipovtyng kýieu balasy boldy. Al ýlken daghystandyq «aghashka» jastardy qoldaudyng kavkazdyq dәstýrin qúrmettep, Músaevqa әrqashan kómektesti. Abdulatipovtyng Mәskeu meri Yuriy Lujkovpen jeke dostyghynyng arqasynda ol 1998 jyly kýieu balasyn Býkilreseylik kórme ortalyghynda (qazirgi HShJK) bas diyrektordyng birinshi orynbasary etip júmysqa ornalastyrdy. Al 2004 jyly Músaev Býkilreseylik kórme ortalyghynyng bas diyrektory qyzmetine taghayyndaldy.

Músaevtyn auqymdy josparlary boldy. Ol Býkilreseylik kórme ortalyghynda 2010 jyly EKSPO Býkilәlemdik kórmesi ótetinin habarlady jәne osynda «ghylym, bilim, innovasiyalar qalasyn» salugha uәde berdi.

2001 jyldyng mamyr aiynda tipti, Resey ýkimeti EKSPO 2010 kórmesin ótkizuge resmy týrdeótinimin halyqaralyq bayqau komiytetine berdi.Degenmen, Reseyde eshqashan EKSPO kórmesi ótken emes. Biraq sol kezding ózinde Músaevqa Býkilreseylik kórme ortalyghynyng ýi-jaylaryn kommersiyalyq firmalargha tegin (sharshy metri ýshin ortasha jaldau qúny 120 AQSh dollary) 17 dollargha jalgha bergeni ýshin shaghymdar tuyndady.

Jalpy, HShJK-de әr týrli kompaniyalar basyp alghan 120 myng (!) sharshy metr jyljymaytyn mýlik tólenbey qaldy. Kóp aqshanyng qaltasyna ketkeni anyq... kimning qaltasyna ketti dep oilaysyz?

«Shura (yaghni, Maga) baqytty boluynyz ýshin qansha qarajat qajet?» degen qasiyetti súraqqa keyipkerimizding dayyn jauaby bolghany dausyz. Aytpaqshy, dәl sol jyldary ol «qolma-qol aqsha» degen sәndi sóz dep ataghan eseptelmegen qolma-qol aqshagha degen qúmarlyghynyng arqasynda oghan «keshariyk» degen laqapat berildi.

Magomed Músaev

Magomed Músaevtyng qazirgi kapitalynyng qalyptasuy osylay bastaldy. Músaev túsynda kenestik kosmonavtika men aviasiya tarihynan biregey eksponattardyng joghalghany óte ókinishti.Alayda onyng túsynda Býkilreseylik kórme ortalyghynyng aumaghynda zansyz týrde zәulim jeke saray salyndy. Onda birneshe kazinonyng iyesi, mulitimillioner Yakov Yakubov túrghan. Sarayda kem degende 30 jatyn bólme, basseyn, sauna, sәndi banket zaly bar... Músaev 2009 jyly dau-damaymen kórme ortalyghynan quyldy. Biraq týrmege jabylmady. Nelikten? Shyghys – búl nәzik mәsele. Elordada ghana emes, tughan jerinde de qazirgi oligarh әdettegi sybaylas jemqorlyq oqighalaryna qatysy boldy. Mysaly, ol Daghystan basshysy janyndaghy strategiyalyq kenesting atqarushy diyrektory qyzmetin atqarghan kezde eki qylmystyq is boyynsha – respublikalyq kópsalaly liyseydegi úrlyq jәne mektepterge kompiuter satyp alu turaly qylmystyq is boyynsha jauap berdi. Sol kezdegi bagha boyynsha «astronomiyalyq» 385 million rubli bólingen josparlanghan 470 komplektting (әrqaysysynda 20-25 kompiuter bar) ornyna Daghystan mektepterine Músaev basqarghan sheneunikter bar bolghany 47 komplekt jetkizgen.Tura on ese az.

Oligarhtyng tughan Daghystandaghy seriktesterin aldaghan taghy bir tanymal jobasy Plug and Play Dagestan dep ataldy. Respublika basshysy janyndaghy strategiyalyq kenesting sol basshysy Magomed Músaevtyng qamqorlyghymen iske qosylghan IT-inkubator IT salasyndaghy perspektivalyq jobalardy tandap, olardy jýzege asyru barysynda qoldau kórsetui tiyis bolatyn. Tandalghan alghashqy ýsh jobanyng eshqaysysy sonynda júmys istemedi, sonymen bәri ayaqtaldy. Joba jalghan bolyp shyqty; onyng bitpegen qyzmet qaldyqtary qaldyqtary 2018 jyly qysqartyldy. Býkil kezeng ishinde janalyqtardan izdeseniz, 10 janalyqtan aspaydy. Mysaly: Biznes-inkubatorda Rubik tekshesin sheshuden Dagestannyng ashyq chempionaty ótti. En qyzyghy, bizding Shura osynau arsyzdyq ýshin jyl sayyn jergilikti biznes pen budjetten milliondaghan dollarlyq jaqsy qarjylandyrudy alyp tastady.

Taghy qyzyghy, Músaev keyin bizding elde StartUp Kazakhstan degen atpen osynday «bos qyrtpa»úiymdastyra aldy. AQSh-taghy Músaev atyndaghy Global Venture Alliance (GVA) kompaniyasynyng operatorlyghymen iske qosylghan búl joba «Qazaqstan naryghyna ýzdik halyqaralyq innovasiyalyq startaptardy tartu boyynsha alghashqy qazaqstandyq bastama» retinde joghary dengeyde úsynyldy. Kóp shu boldy... Jobanyng resmy sayty júmys istemeydi, songhy janalyqtar2019 jyldyng qantarynan jariyalanghan. Magomed Músaevtyng tónireginde múnday kýngirt әngimeler kóp, olardy tizip shyghu kóp uaqytty talap etedi jәne olar basqatyrghyshtar siyaqty osy djentlimenning qazirgi milliard dollarlyq kapitalynyng rasynda qalay payda boluy mýmkin ekenin anyq kórsetedi. Al búl biznes pe? Shyn mәninde, Magomed Músaevtyng Resey Federasiyasynda eshqashan zandy biznesi bolghan emes, tek kóp nәrseni jәne әdemi uәde bere alatyn «astyq» lauazymdary bar. Osydan baryp oryndy súraq tuyndaydy: onyng kóp milliard dollarlyq kapitalynyng shyghu tegi Reseyde zandy ma? Bәlkim, ol ózining amerikalyq jobalaryna (mysaly, GVA jәne keyinirek Forbes-pen sәtsiz mәmile) investisiyalaghan boluy mýmkin, ol nemese onyng qayyn atasy Resey Federasiyasynda úrlap, jylystata aldy ma? Múny da qazir amerikalyq tәrtip saqshylary tekserip, zerttep jatqan kórinedi.

Adamzat mәselelerin sheshu ýshin trillion dollar

Magomed Músaev kóregen jәne ziyaly retinde ýstin-ýstin keybir shygharmashylyq iydeyalarmen «atady». Olar keyinirek, biz bayqaghanday, tipti, tumay jatyp óledi. Mәselen, pikirlestermen birge 2011 jyly «Álemdik iydeyalar instituty» qoryn qúrdy. Maqsaty – «bolashaqtaghy kelensiz jaghdaylardyng aldyn alatyn is-әreket josparyn jasau, oishyldar/ghalymdar әlemi men jasaushylar әlemi arasynda deldal retinde әreket etu» boldy. Jobanyng әleumettik jelilerdegi paraqshalary2013 jyldan beri janartylmaghan.

Magomed Músaevtyng taghy bir bedeldi «filosofiyalyq» oiy – ol 2020 jyly qúrghan Sapiens Impact (Impact Future) biznes qauymdastyghy. Úiym «adamzattyng ortaq mәselelerin sheshu ýshin» kem degende trillion dollar (!) jinaudy kózdedi.

Magomed Músaevtyng myljyny

Joba tolyghymen utopiyyalyq jәne týkke túrghysyz. «Baylanys» bóliminde keri baylanys nómeri jauap bermeydi. Sonday-aq belsendilik turaly esep nemese janalyqtar joq, janalyqtararnalarynda Impact Future qyzmeti turaly eshbir eskertu tabylmady. Al múnyng barlyghy trillion dollargha taty ma? «Oyshylymyz» bilim salasyna bas súghyp kórdi. 2019 jyldyng sonynda reseylik Jinaq banki men Mәskeu ýkimetining bilim jәne ghylym departamenti SberZ mektep akseleratoryn iske qosty. Onyng operatory retinde Musaevtyng Global Venture Alliance (GVA) kompaniyasy jariyalandy. Biraq jobanyng veb-sayty júmys istemeydi.

2020 jyldyng jeltoqsanynda jobanyng birinshi jylynyng qorytyndysy shygharyldy. Alayda endi GVA turaly eshtene aitylmaydy jәne qazylar alqasynda GVA ókilderi de joq. Taghy bir jyldan keyin, 2021 jyldyng jeltoqsanynda Sber býkil Reseydegi mektep oqushylarynyng kәsipkerlik daryndylyghyn damytugha arnalghan SberZ baghdarlamasyn keneytedi. Alayda joba seriktesteri arasynda GVA turaly eshtene aitylmaydy. Búl taghy bir әureshilik.

Aqyry Qazaqstangha keldi!

Músaev naryqtyq stilide «sóileu» qabiletimen adamdardy tanghalarlyq týrde adastyrudy sheber mengergen. Búl qayratker turaly әngimelerde aty-jóni búlynghyr bolghandargha ghana janashyrlyq tanytugha bolady. Mysaly, dәl sol Ostin Rassel. Óitkeni, Forbes Russia basylymynyng liysenziyasyna ghana iyelik etetin Músaev (jәne búl ondaghan jurnal basylymdarynyng biri ghana) jahandyq Forbes-ti iyemdenu әreketining bir bóligi retinde Rassel jobalarynyng investorlarymen tyghyz baylanysta ekeni anyqtaldy. Múnday seriktestik býginde AQSh biznesindegi qasqyr biyleti retinde sanalady. Átten, búl jerde qazaq biyligi de shet qalmady. Ukrainalyq «Apostrof» resursy Músaevtyng Astanada kenselerin ayaghymen asha alatynyna sendiretin audiojazbalarynan ýzindi keltiredi. Mәselen, búl myrza qazaqstandyq iri biznesmen Bolat Ótemúratovtyng Kazakh Forbes jurnalyna degen tәbetine qatysty bylay deydi.

«Músaevtyng aituynsha, Ótemúratovtyng jeke ózi oghan kóptegen adamdargha qatysty teris pikirding kóp ekenin aitty. Búl turaly halyqaralyq BAQ-ta, eng aldymen, ózi basqaratyn jahandyq Forbes-te birtindep jariyalau kerek.Bolashaqta Músaevtyng jospary boyynsha Ótemúratov ózine, seriktesterine jәne biznesine qauipsizdik kepildigin alu ýshin «masqara boludy» toqtatudy úsynady...Sondyqtan Músaev Ótemúratovtyng basylymdy ózine alghan song jәne mәmile tóniregindegi shu basylghan song jurnal ýlesin satyp alugha dayyn ekenine kýmәndanbaydy. «Bolat jalghyz emes. Men ol jerdegilerding barlyghyn bilemin. Olardyng kóbimen bauyrlastyq qarym-qatynasta bolamyn. Mening jobama investisiya salghysy keletinder debar», – dep maqtanady Músaev», – dep apostrofjurnalisterining sózin algha tartady.

Álbette, ol qazir tabysqa jete almaydy.Jalpy, Músaev endi biraz uaqyt qoghamdyq ortadan joghalyp ketetin sekildi. Óitkeni ol jahandyq Forbes-te kelisimge tosqauyl qoyghan FBR tergeushilerining súraqtaryna jauap berui tiyis.

Qalay bolghanda da qazaqstandyq Forbes beymaral otyra berse bolady. Taghy bir jayt, búl maqtanshaq alayaq ózining aqylgha qoynmsyz әngimesimen bilmey jatyp, qazirgi Mәskeu men Astananyng qarym-qatynasyna qosymsha syzat týsirip jiberui mýmkin edi. Júmsartyp aitqanda, búl «Áp, bәrekeldi!» deytin is emes.

Abai.kz