Estelik

1970-jyldyng tamyz aiy.

«Qazaq әdebiyeti» gәzetining redaksiyasynda әdebiyet bólimining mengerushisi bolyp jýrgenmin. Bir kýni Bas redaktorymyz Ánuar Álimjanov bólmeme kelip (Ánekende bizding qay-qaysysymyzdy bolsyn shaqyrtyp aludyng ornyna kóbinese ózi kirip-shyghyp, әngimelesip jýretin әdet  bar-dy), maghan kýle qarap otyrdy da:

- Ghabbas, sen syn bólimine auys, satira jazatyn kisi syngha beyim bolady ghoy, syndy qolyna al, - dedi.

- Men syn jazyp kórgen joqpyn, qisyny kelmes, - dedim, úsynysyna keliskim joghyn anghartyp. Bas redaktor rizashylyghymyzdy súramay-aq, búiryqpen auystyra salugha qúqyly ekenin bilsem de, Ánekenning demokratiyashyl júmsaq minezin paydalanyp, ornymda qala berudi oilap ýlgirgenmin.

- Gәzetimizding bedeli әdeby synymyzdyng әdil, quatty boluynda, bizde, ózing de bayqap jýrgen shygharsyn, syn jýrmey jatyr, úsaqtap ketti, ol synshy avtorlarmen júmys istey almauymyzdan, jana avtor taba almauymyzdan. Mәsele úiymdastyruda, ol sening qolynnan keledi, sóit, syn bólimine auys, jaray ma? - dedi Áneken, «qúda týsuin» jalghastyryp. Bas tartqanmen «janym qalmaytyny» belgili boldy:

- Jaraydy, al erteng dúrystap atqara almasam, onda óziniz jauapty bolasyz, - dep әzilge búrdym. Ánekeng әdetinshe sylq-sylq kýlip:

- Bolamyn, bolamyn, - dep aldy da, synymyzdyng jaghdayyn týzeu jayyndaghy oi-pikirlerin biraz taratyp aitty.

…Gәzetimiz shyqqan júma kýni saghat 11 shamasynda lezdeme («letuchka» degen) ótkiziledi de, jana sannyng sapasy jәne aldaghy sannyng nysanasy әngimelenedi. Sonday bas qosudyng biri ayaqtalyp, taray bastaghanymyzda Áneken:

- Ghabbas, sen kidire túrshy, - dep jymyndady. Áldebir tyn, qyzyq jәitti aitardaghy әdetinshe aqyryn ghana sylq-sylq kýlip. Kidirdim.

- Mynany oqyp, pikirindi aitshy, - dedi, әjeptәuir qalyng qoljazbany úsyndy.

- Kýlkili nәrse me? - dep jorta súradym.

- Oqyp kórsenshi…

Kólemdi әngimeni de, maqalany da ýige alyp qaytyp, týn mezetinde oqitynmyn. Óz dýniyelerimdi de týn tynyshtyghynda jazyp daghdylanghanmyn. Ánekenning «oqyp kórsenshisin» de ýige әkelip oqydym.

Maqala aty: «Úrlyq týbi – qorlyq». Qinalmay atay salghan. «P.Tabylghanov» dep qol qoyghan beytanys jazypty. Áldekimning býrkenshik aty-jóni ekenin týsindim, sebebi әdebiyetimizding әleminde onday bireu baryn estigen de emespin. Beytanysym  filologiya ghylymdarynyng bir kandidatyn «әdebiyet úrysy» dep irep-soyyp salypty. Kandidattyq júmysyn: Múhtar Áuezovtin, Sәrsen Amanjolovtyn, Esmaghambet Ysmayylovtyng enbekterinen úrlap jazghanyn habarlapty da, qaysysynyng qay kitabynan, onyng neshinshi betinen, qay abzasyn kóshirip alghanyna deyin kórsetipti. Kandidattyng avtoreferatyn qosa joldaghan eken, onyng kóshirindi tústaryn qyzyl qaryndashpen aighyzdap qoyypty. Des bergende ýidegi kitaphanamda ol ataghan aghalarymyzdyng kitaptary bar edi, dereu alyp, salystyryp shyqsam, «P.Tabylghanov» joldas shyndyqty ainaday jarqyratyp beripti!

Dýisenbide Ánekene bardym.

- IYә, oqydyng ba, qalay eken? – dedi.

- Oi, Áneke, qyzyq! Zakazben jazdyrta almaytyn maqala, faktisi jýz prosent ras, salystyryp shyqtym, birer sózderdi alyp-qosypty, kelesi nómirge berip kep jiberelik!

- Men de oqydym ghoy, - dedi Áneken, kýlip.

- Áneke-au, nege kýlesiz, qyzyq ta shyjyq maqala ghoy, osy kýiinde  jariyalayyq!

- Solay ma?

- Dayyn maqala, alyp-qosary joq. Avtor aty-jónin jasyrsa da, shyndyqty móldiretip jazypty.

- IYә, avtory býrkenshik familiya qoyypty, qoryqqan shyghar. Ózi de sol manaydyng bir «myqtysy» bolsa kerek, qalam siltesi osal emes, kandidat pa eken, doktor ma eken… Ghabbas, múny bir aptaday kidirte túrayyq, asyqpayyq.

- Nege?

- Kóreyik. Arghy nómirge josparlarmyz.

- E, meyliniz. Bastyqtyng aitqany bolady da, - dep ornymnan túrdym. Ótkir de shynshyl, dayyn maqalany bógeuine eptep renjip qaldym. Áneken  jymyndap:

- Ákәu, «asyqpaghan arbamen qoyan alar» degen bar emes pe, sәl shydayyq, - dedi. «Ákәu» Ánekenning sózsyralghysy edi.

- Jaraydy, shydalyq.

Jetinshi kýni, kezekti lezdemeden song Ánekeng meni taghy kidirtti de, taghy bir qalyng qoljazbany úsynyp:

- Endi mynany oqyp kórshi! – dep taghy kýldi…

Senbi kýni týnning bir jerine deyin oqyp, salystyryp, eriksiz qayran qaldym. «S.Jarbolov» degen avtor (onyng da býrkenshik atpen jazghanyn sezdim) anau «P.Tabylghanovtyn» filologiya ghylymdarynyng kandidaty ataghyn aram enbekpen iyelengenin jazypty. Maqalasyn «Aram maldyng etinen bez!» dep atapty jәne kirispesinde:

«Qúrmetti redaksiya! Sizderge «P.Tabylghynov» degennen maqala týsken bolar, Sizder oghan senbenizder, ol - jalaqor, QKP Ortalyq Komiytetine belgili alayaq,  onyng shyn aty-jóni…» dep «P.Tabylghynovtyn» kim ekenin ashyp jazypty. Áshkereleuin tura «P. Tabylghynov» tәsilimen jýrgizipti. Bir ghana ózgerisi – ghylymi  enbekteri úrlanghandardyng anau tizimin Beysenbay Kenjebaev aghamyzben tolyqtyrypty. Ýiimde Beysekenning de kitaptary bar edi, al salystyrayyn baghana!..  «S.Jarbolov» ta tek shyndyqty habarlapty. Mәssagha-a-an!..

Bas redaktorymyzdyng bólmesine kire bere:

- Áneke, «quyrdaqtyng kókesin» әkeldim! – dedim.

- Ákәu, saghan «shyday túrayyq» degende osynday bir pәle bolatynyn sezip aittym ghoy, iyә, qalay eken?

- Ekeui de shyndyqty qatyryp jazypty, Áneke, bir qyzyq bolsyn, ekeuining de bir sózin ózgertpey, «Kim kimnen jymqyrypty?» dep ortaq taqyryp qoyayyq ta, aldynghysyna songhysyn tirkep, jariyalap kep jibereyik, jatsyn shatysyp! - dedim.

- Asyqpayyq, oilanayyq.

- Ýshinshi bireuden keletinin taghy sezip otyrsyz ba?

- Jo-gha, biraq… - degeninshe bólmege:

- Kim-au, Ánuar-au, keshegi… - dep Iliyas Esenberlin kire berdi.

…Erteninde Ánekeng bólmeme kelip, әlgi eki qoljazbany aldyma qoyyp:

- Qúrysyn, pәlelerinen aulaq, redaksiyanyng arhiyvine ótkize salshy, - dedi.

- Áneke-au, jariyalayyq ta?! Faktileri týp-týgel ras qoy?!                   Ghalymsymaqtargha bir sabaq bolsyn, shoshytsyn! – dedim, súrau salyp izdeseng de taba almas maqalalardyng qolymnan shyghyp ketuine qalayda tosqauyl qoyghym kelip.

- Ghabbas, sening qyzyghuyng oryndy, ony týsinemin, biraq, biz búl maqalalardy jariyalasaq, akademiyada ma, institutta ma, myna ekeui, qúday biledi, sonda isteydi, olar bir-birine ketip jaqan eselerin bizden alugha tyrashtanady. Sen olardy bilmeysing ghoy, orystar aitatynday, «podvodnoe techeniyesi» súmdyq olardyn. Men qorqyp otyrghan joqpyn, ghylymy ataq aludy eshqashan oilaghan emespin, olargha mening isim týspeydi, biraq, olar gәzetke, senderge júmys istetpeydi, bәrimizdin, Jazushylar odaghynyng da esin shygharady.

- Maghan da bәribir, ghalymdyqty men de kóksemeymin.

- Ákәu, Ghabbas, sen sәl oilanshy,  olar senderdi, eng әueli syn bólimindegi seni jabyla talaydy...

- Atasynyng basy! – dep qalghanym, Ánekenning sózin bólip. Ánekeng renjigen joq:

- Qúmyrsqanyng iyleuin kórmey-aq qoy. Búlargha qyzyqpayyq, – dep Ánekeng kýle týregelip, shyghyp ketti. Maqalalargha kóz salsam, «shekelerine»:  «Arhivke» dep jazyp, qolyn qoyypty. Ne istersin?..

Ánekendi esime alghan sayyn sol bir jәit te jadymda janghyra qalady. Shyndyq ýshin kýreste  otqa týsuden de tayynyp kórmegen Áneken, ol maqalalardy jariyalaudan pendeshilikpen seskenbepti, tek bizdi –redaksiyanyng jas jornalshylaryn – shyndyqtyng tónireginde bolatyn shaytan  shyrghalannan, ólermen ghalymsymaqtardyng tym doyyr, tym tejeusiz shabuylynan qorghaudy oilapty. Keyinde ózim kuә bolghan san jәitti keyde oy bezbenime salyp otyryp, Ústazymyzdyn  sol jolghy «osaldyghyn»  týsinip jýrdim.

«Qazaq әdebiyeti» gәzetining 90 jyldyghy atala bastaghan kýnnen beride gәzet redaksiyasynda 8 jyl (1966-1974) qyzmettes bolghan ýlken-kshi qalamdastarymmen birge ótkizgen qymbat sәtterimning bәri de kóz aldyma qaytalana kelip jýrgendey. Erekshe qarapayym, kishipeyil, bilimdar tarihy túlgha bolghan Ánuar aghamyz oryny men ýshin, әriyne, bólek...

Ghabbas Qabyshúly 

Abai.kz