Preziydent Qasym-Jomart Toqaev Boao Aziya forumynyng HHIII sessiyasyna qatysu ýshin Halyqaralyq konferensiyalar ortalyghyna bardy. Memleket basshysyn BAF diyrektorlar kenesining tóraghasy Pan Gy Mun men Býkilqytaylyq halyq ókilderi jinalysy Túraqty komiytetining tóraghasy Chjao Leszy qarsy aldy.

Preziydent Toqaev  Boao Aziya forumynda qanday bayandama jasady?

Biylghy 23-shi forum «Aziya jәne әlem: ortaq syn-qaterler, ortaq jauapkershilik» degen taqyrypta ótip jatyr.

Qazaqstan Preziydenti atalghan forumda qúrmetti qonaq retinde sóz sóiledi. Óz bayandamasynda preziydent Toqaev qúbylmaly geosayasy ahual men ekonomikalyq qiynshylyqtyng saldarynan tuyndaghan jahandyq túraqsyzdyq jaghdayynda búl platforma dialog pen halyqaralyq yntymaqtastyq ortalyghy retinde manyzdy ról atqaratynyn atap ótti.

– Osy onjyldyqtyng ortasyna qaray jahandyq jalpy ishki ónimning ósu qarqyny songhy 30 jylda eng tómengi dengeyge týsetini aiqyndala bastady. Sonymen qatar jetekshi elder arasyndaghy sauda qatynastarynyng shiyelenisui – әli de әlemdik ekonomikanyng aldynda túrghan negizgi syn-qaterlerding biri. Proteksionizm sayasaty men sauda daularynyng ushyghuy jahandyq jetkizu tizbegin búzyp, ekonomikalyq ósimdi tejeydi, sonday-aq investorlardyng senimine selkeu týsiredi. Jahandyq ekonomikagha damudyng jana paradigmasy kerek ekeni anyq. Búl mәseleni sheshe almasaq, tayau onjyldyqtaghy mýmkindikter qolymyzdan susyp ketui әbden yqtimal, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Ornyqty damu: Aziya elderi kósh bastap túr...

Memleket basshysy ornyqty damudyng jana dәuirine qadam basar tústa Aziya elderi kósh bastap túrghanyna nazar audardy

– Biyl Aziya elderi әlemdik jalpy ishki ónimning 60 payyz ósimine qol jetkizedi degen boljam jasalyp otyr. Dýniyejýzilik saudanyng 53 payyzy osy qúrlyqtyng ýlesine tiyesili. Múnda әlemning iri jәne qarqyndy damyp kele jatqan ekonomikalary ornalasqan. Songhy jyldary Aziyagha tartylghan tikeley sheteldik investisiya kólemi edәuir úlghaydy. Sonday-aq búl aimaqta patenttik әzirlemelerding 70 payyzyna iyelik etetin әlemning jetekshi tehnologiyalyq ortalyqtary bar. Qúrlyq aitarlyqtay adamy resursqa iye. Álemdegi iri 30 qalanyng 21-i Aziya qúrlyghynda ornalasqan. 2030 jylgha qaray orta taptyng tútynu kólemining ósimi 30 trillion dollar bolmaq. Boljam boyynsha onyng 1 trillion dollary ghana batys ekonomikasyna tiyesili. Osy faktorlardyng barlyghy múnyng «Aziya renessansy» ekenin kórsetedi, – dedi Preziydent.

Memleket basshysy aldaghy jyldary jahandyq ósim men damudy yntalandyru isin jalghastyru ýshin Aziya ónirining mol әleueti bar ekenin atap ótti.

– Osy rette Boao forumy jalpygha ortaq ekonomikalyq progreske qol jetkizu jolyndaghy Aziyalyq innovasiyalyq tәsilding iske asqanyn anyq kórsetedi. Sonday-aq búl jiyn Qytaydyng jahandyq damugha degen ústanymynyng aiqyn simvoly retinde tanyldy, – dedi Qazaqstan Preziydenti.

Memleket basshysynyng aituynsha, býginde Qazaqstan men Qytay qarym-qatynasy tiyimdi seriktestikting ýlgisi sanalady. Elimiz Qytaydyng Ortalyq Aziyadaghy negizgi sauda-ekonomikalyq seriktesine ainaldy.

Qazaqstan men Qytay: Ózara sauda-sattyq qay dengeyde?

– Qytaydyng aimaqtaghy sauda-sattyghy men salghan investisiyasynyng teng jartysy Qazaqstannyng ýlesine tiyesili. Byltyr Qazaqstan men Qytay arasyndaghy tauar ainalymy 41 milliard AQSh dollaryn qúrady. Búl – tarihy rekordtyq kórsetkish. 2023 jyly elderimiz arasyndaghy jýk tasymalynyng kólemi 22 payyzgha artyp, shamamen 30 million tonnagha jetti. Osydan on jyldan astam uaqyt búryn QHR Tóraghasy Sy Szinipin Qazaqstangha jasaghan sapary kezinde «Bir beldeu, bir jol» auqymdy megajobasyn tanystyrghan bolatyn. Atalghan joba Shyghys pen Batys arasyndaghy negizgi kópir qyzmetin atqarady, al Qytaydan Europagha qúrlyq jolymen tasymaldanatyn jýkting 80 payyzy Qazaqstan aumaghy arqyly ótedi. Búl manyzdy artyqshylyqty biz tolyqqandy paydalanugha tiyispiz. Bizding óz investisiyamyz da «Bir beldeu, bir jol» bastamasymen strategiyalyq túrghydan sabaqtas әri zamanaui, mulitimodalidy, ekologiyalyq túrghydan qauipsiz jәne ornyqty infraqúrylym qúrugha baghyttalghan, – dedi Preziydent.

Qasym-Jomart Toqaev óz sózinde elimizding jana ekonomikalyq baghytyna airyqsha nazar audardy.

– Byltyr elimizding ekonomikalyq ósimi 5,1 payyzdy qúrady. Búl әlemdik ekonomikanyng boljamdy damu qarqynynan shamamen eki ese kóp. Biz ortamerzimdi perspektivada ekonomikanyng ósimin keminde 6 payyz dengeyinde ústap túrudy jәne 2029 jylgha qaray onyng kólemin eki ese úlghaytudy josparlap otyrmyz. Osy maqsatqa qol jetkizu ýshin men jana ekonomikalyq baghytty jariyaladym. Búl bastama kýshti әri qarqyndy damyghan memleket qúrugha baghyttalghan qúrylymdyq reformalardy jýzege asyrudy kózdeydi. Qazaqstandaghy ashyq esik sayasaty, mol resurstar jәne liyberaldy naryqtyq reformalar kóptegen sheteldik, sonyng ishinde qytaylyq kompaniyalardyng da nazaryn audardy. Osy orayda biz aziyalyq seriktesterimizdi ekonomikamyzgha investisiya qúigha, ózara tiyimdi yntymaqtastyqtyng jana baghyttaryn qarastyrugha shaqyramyz, – dedi Preziydent.

Qasym-Jomart Toqaev fiskalidy jәne aqsha-nesie jýiesin jetildiru, qarjy aghyndaryn keneytu, instituttardyng sapasyn arttyru sharalary naryqtyq jәne bәsekege qabiletti ekonomika qalyptastyrugha yqpal etedi, sonyng nәtiyjesinde atalghan sala anaghúrlym ashyq, senimdi әri qarqyndy bola týsedi dep sanaydy Alayda, Preziydentting pikirinshe, búl maqsattargha qol jetkizip, qazirgi jahandyq syn-qaterlerge tótep beru ýshin kýsh biriktirgen jón.

Osy orayda Memleket basshysy birqatar ózekti mindetti aiqyndap berdi. Olardy iske asyru ýshin býkil әlemdik qoghamdastyq kýsh júmyldyruy qajet. Qasym-Jomart Toqaevtyng aituynsha, әlemge әdildik pen ashyqtyq qaghidattaryna negizdelgen jana әri kópjaqty sauda jýiesi kerek.

– Býginde sauda kedergilerining kóbengi, proteksionizm men kelisimderding búzyluy jahandyq ekonomikagha aitarlyqtay qiyndyq tughyzyp otyr. Búl týitkilderdi sheshu ýshin әdiletsiz sauda kedergilerin joyyp, sifrlandyru arqyly jetkizu tizbegining ashyqtyghyn arttyru qajet, – dedi Memleket basshysy.

Preziydent әlemdik qarjy jýiesine de jana tәsilder qoldanu kerek dep sanaydy. Memleket basshysy qarjy jýiesinde tek tandaulylar ghana paydagha kenelmey, barlyq elge teng mýmkindik beriluge tiyis ekenin aitty. Sonday-aq halyqaralyq qoghamdastyqty ornyqty qarjylandyru salasynda barynsha pәrmendi sharalar qabyldaugha shaqyrdy.

– Naryqtyq kapitalizasiyasy orasan zor Aziyadaghy alyp obligasiyalar naryghy kóptegen damu jobalaryna qoldau kórsetetin әleuetke iye. Euraziyalyq damu banki jana qarjylyq investisiyalyq qúral retinde panda-bondtardyng birinshi legin shygharudy josparlap otyr. Búl jahandyq infraqúrylym jobalaryn qarjylandyru ýshin asa manyzdy boluy mýmkin, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Memleket basshysy azyq-týlik qauipsizdigine qatysty ahualgha toqtaldy.  

– Dýniyejýzi túrghyndarynyng shamamen ýshten bir bóligi әli de azyq-týlik tapshylyghyn sezinip otyr. Ortalyq Aziyada biday óndiru boyynsha jetekshi el sanalatyn Qazaqstan ózining auyl sharuashylyghy salasyndaghy әleuetin jahandyq azyq-týlik túraqtylyghyn qamtamasyz etu ýshin paydalanugha niyetti. Biz maqsatty baghdarlamalar jasau, birlesken agroinnovasiyalyq ortalyqtar qúru jәne innovasiyalyq tehnologiyalar transferti arqyly halyqaralyq yntymaqtastyqty nyghaytugha tiyispiz. Ol ýshin kýsh júmyldyruymyz kerek, – dedi Preziydent.

Qasym-Jomart Toqaev Aziya elderi arasyndaghy kólik-tranzit yntymaqtastyghyn nyghaytudyng strategiyalyq mәni zor ekenine nazar audardy.

– Qoldanystaghy jәne jana kólik baghyttaryn damytu ýshin barynsha kýsh-jiger júmsau asa manyzdy. Transkaspiy halyqaralyq kólik baghyty nemese «Orta dәliz» osy sanatqa jatady. Atalghan kólik baghdary Aziya men Europa arasyndaghy jetkizu tizbegining qauipsizdigin әldeqayda tiyimdi qamtamasyz etedi. Byltyr osy baghyttaghy jýk tasymaly eki ese artyp, 3 million tonnagha jetti. Aldaghy jyldary búl kórsetkish 10 million tonnagha jetedi degen boljam jasap otyrmyz. Sonday-aq Qazaqstan «Soltýstik – Ontýstik» dәlizin damytuda kórshi eldermen yntymaqtastyq ornatugha dayyn, – dedi Memleket basshysy.

Qazaqstan Preziydenti jahandyq ekonomikanyng ornyqty ósimin qamtamasyz etu ýshin tehnologiyalyq yntymaqtastyqty, әsirese, jasandy intellekt salasyndaghy yqpaldastyqty nyghaytu manyzdy dep sanaydy. Búl orayda Preziydent Qytaydyng «Jasandy intellektini basqaru jónindegi jahandyq bastamasyn» qoldady.

Sonday-aq Qazaqstan birlesken innovasiyalyq IT-jobalardy jýzege asyru maqsatynda Aziyanyng jetekshi tehnologiyalyq alpauyttarymen seriktestik ornatugha mýddeli ekenin mәlimdedi.

Memleket basshysynyng aituynsha, shiykizattyng asa manyzdy týrlerin óndiru yntymaqtastyqtyng taghy bir perspektivti baghyty sanalady

– Siyrek kezdesetin metaldar kóptegen tehnologiya ýshin asa manyzdy komponentke ainaldy. Olar ónerkәsip, sifrlyq tehnologiyalar, gharysh jәne qorghanys siyaqty strategiyalyq salalarda mýldem qaldyq bolmaytyn dengeyge jetu ýshin qajet. Biz uran, litiy, titan jәne basqa da siyrek kezdesetin elementterding iri ken oryndaryn iygeruding eng tiyimdi tәsilderin qoldanu maqsatynda halyqaralyq seriktestermen birlese júmys isteudi jalghastyra beremiz, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Memleket basshysy sózin qorytyndylay kele, Aziya ózining ekonomikalyq, tehnologiyalyq jәne mәdeny artyqshylyqtaryn paydalanu arqyly әlemning keleshek damu baghytyn aiqyndauda sheshushi ról atqara alatynyna senim bildirdi. Búl rette Preziydent Boao Aziya forumy jәne Astana halyqaralyq forumy (AIF) siyaqty manyzdy halyqaralyq dialog alandarynyng praktikalyq perspektivasy zor ekenin atap ótti. Osy mýmkindikti paydalana otyryp, Qasym-Jomart Toqaev BAF qonaqtaryn 2024 jyldyng mausym aiynda ótetin Astana halyqaralyq forumyna shaqyrdy. Jiynda BAF Diyrektorlar kenesining tóraghasy Pan Gy Mun, Býkilqytaylyq halyq ókilderi jinalysy Túraqty komiytetining tóraghasy Chjao Leszi, Nauru Preziydenti Devid Adang, Shriy-Lanka Premier-ministri Diynesh Gunavardena, Dominika Dostastyghynyng Premier-ministri Ruzvelit Skerriyt, «Aqsaqaldar kenesi» halyqaralyq ýkimettik emes úiymynyng tóraghasy Mery Robinson, EYDÚ Bas hatshysy Matias Kormann, Dýniyejýzilik ziyatkerlik menshik úiymynyng bas diyrektory Daren Tang jәne Kambodja Korolidigi Halyqtyq partiyasynyng tóraghasy Hun Sen sóz sóiledi.

Abai.kz