Patsha – Allanyng jerdegi kólenkesi. Búl – hadiys. Alayda, atalmysh hadis mәnine qarapayym halyqty bylay qoyghanda, dindarlardyng ózi boylay bermeydi. Eger kópshilik qauym sony jete týsinse, onda sol elde qoy ýstine boztorghay júmyrtqalaghan zaman ornar edi. Qay memleketting de kóksegeni sol. Ol elding Qazaqstan bolatyndyghy kýmәnsiz. Sebebi bizding dәstýrli dinimiz ben últtyq sanamyz osy hadis mәnine baylanysty qalyptasqan. Sondyqtan da biz patshany, bodandyqta ústaghan otarlaushy el patshasynyng ózin «Aq patsha» dep ayaq-qolyn jerge tiygizbey dәriptegenbiz. Ókinishke qaray, ejelden kele jatqan sol úghym-týsinik Aq patshanyng taqtan tangymen birge kómes tartty. Alayda, óshken joq. Bizge jogharyda aitylghan hadis arqyly qalyptasqan sol tanym-týsinikti qayta janghyrtu qajet. Gәp atauda emes. Ony patsha, preziydent, elbasy dep ataghanymen hadis mәni ózgermeydi. Onyng ýstine búl – mәngilik úghym.

Patsha – Allanyng jerdegi kólenkesi. Búl – hadiys. Alayda, atalmysh hadis mәnine qarapayym halyqty bylay qoyghanda, dindarlardyng ózi boylay bermeydi. Eger kópshilik qauym sony jete týsinse, onda sol elde qoy ýstine boztorghay júmyrtqalaghan zaman ornar edi. Qay memleketting de kóksegeni sol. Ol elding Qazaqstan bolatyndyghy kýmәnsiz. Sebebi bizding dәstýrli dinimiz ben últtyq sanamyz osy hadis mәnine baylanysty qalyptasqan. Sondyqtan da biz patshany, bodandyqta ústaghan otarlaushy el patshasynyng ózin «Aq patsha» dep ayaq-qolyn jerge tiygizbey dәriptegenbiz. Ókinishke qaray, ejelden kele jatqan sol úghym-týsinik Aq patshanyng taqtan tangymen birge kómes tartty. Alayda, óshken joq. Bizge jogharyda aitylghan hadis arqyly qalyptasqan sol tanym-týsinikti qayta janghyrtu qajet. Gәp atauda emes. Ony patsha, preziydent, elbasy dep ataghanymen hadis mәni ózgermeydi. Onyng ýstine búl – mәngilik úghym.

Qazirgi sheneunikterding sózdik qorynda «Elbasynyng tapsyrmasy», «Elbasynyng arqasy» degen sóz tirkesteri bar. Alayda, olar Elbasygha qanshalyqty adalmyz degenimen Elbasy men Allany bir úghym dep qabylday almaydy. Onday týsinik әlgi hadisti kýnde san ret qaytalap otyrghan dindarlardyng da oiyna kirip shyqpaydy. «Elbasynyng pәrmeni – Allanyng pәrmeni» desen, qay-qaysysy da «Allagha serik qospau kerek» dep shyr ete qalady. Biz olargha jogharydaghy hadisti negizge ala otyryp, «Qazaqstandaghy enbektegen bala men enkeygen qariyagha deyin, úshqan qús, jýgirgen an, Qazaqstan aumaghynan ótken úshaq pen ózge de tehnika Elbasynyng arqasynda tynys alyp, tirshilik etedi, ósip-ónedi, sharualaryn jayghaydy» dep aitsaq, olar bizdi qabyldamay, aghash atqa teris mingizgen bolar edi. Alayda, búl – aqiqat. Jalpy, Qazaqstanda Elbasy qúzyrynan paydalanbaytyn, Elbasy qúzyryna múqtaj emes, Elbasy qúzyrynan tys eshnәrse bolmaydy. Biz ony týsineyik, týsinbeyik, qalayyq, qalamayyq bәribir soghan tәueldimiz. Sebebi, ol – Allagha tәueldilik. Óitkeni Patsha – Allanyng jerdegi kólenkesi. Sondyqtan, Patshagha qarsy shyqqan adamnyng ózining ghana emes, jeti atasyna deyin imany kýiedi. Patshanyng kәpir, ne músylman boluy shart emes. Sony bilgendikten de bizding ata-babalarymyz Resey patshasy qúzyrynda bolghan kezde ony «Aq patsham» dep dәriptegen. Ókinishke qaray, Qúday auzymyzgha salghan sol sózdi biz Elbasyna qarata aita almay jýrmiz.

Endi aitpaghymyzdy «Patsha qalaysha Allanyng jerdegi kólenkesi bola alady?» degen saual tónireginde órbitip kórelik. Din ghúlamalary jalpy patshalyqty tórtke bólip qarastyrady. Birinshi – Allanyng patshalyghy, ekinshi – Payghambarymyz núrynyng patshalyghy, ýshinshi – ruhany patshalyq, tórtinshi – materialdyq patshalyq. Búl tórt patshalyq bir-birimen ýndesip, tútasyp túrady. Solardyng ishinde bizding biletinimiz – materialdyq patshalyq. Onyng ózin de tolyqtay úghynyp, týsine almaymyz. Týsinsek, «Aq patsha» degendi biz de aitar edik.

Diny úghymda Allagha qarata aitylatyn «Bar da ózinsin, barlyq ta ózinsin, Patsha da ózinsin, patshalyq ta ózinsin» degen týsinik bar. Osy týsinik qalghan patshalyqtargha da tәn. Aytylar әngimeni ózimizge jaqyn týsinik boyynsha saralasaq, Patsha – Preziydent, patshalyq – preziydentting ókilettigi. Mәselen, Qazaqstan – memleket. Memleketti basqaratyn qalyptasqan jýie bar. Jýieni iske qosatyn tetik – ókilettik. Al, ol ókilettikting iyesi – Preziydent. Ókilettik materiya emes, ol – ruhany kýsh. Osy ruhany kýsh jogharydaghy hadiste aitylatyn «Allanyng jerdegi kólenkesi». Alayda, onda materialdyq kórinis bolmaghandyqtan, biz onyng iyesin sonyng ózi dep qabyldaymyz.

Ruhany quat, yaghny ókilettik Qazaqstandy toltyryp túratyndyqtan, Qazaqstanda bolyp jatqan is-әreketting barlyghy sol ókilettikke tәueldi, әri múqtaj bolady. Úshqan qús, jýgirgen ang sol ókilettik arqyly qorghalady. Al onyng materialdyq kórinisi – qabyldanghan zandar. Alayda, qay zang da ókilettik iyesi qol qoymayynsha kýshke ie bola almaydy. Yaghni, ókilettik ózdiginen basqarylmaydy. Tabighat belgili bir zandylyqtar boyynsha ózin-ózi basqarady deu – ateistik týsinik. Ókilettikting boluy, ony basqaratyn preziydentting boluy bizge Allanyng bar ekendigin jәne barlyq nәrsening sonyng qúzyrynda (ókilettiginde) túratyndyghyn әigileydi. Sondyqtan, Qazaqstangha ayaghy tiygen әr jan Preziydent ókilettigi qúzyryna kelip kiredi, әri sodan paydalanady. Basqasyn bylay qoyghanda, kim de bolsyn jútqan auasy ýshin de sol ókilettik aldynda boryshty bolady. Sebebi, Preziydent ókilettigi Qazaqstandaghy ekologiyalyq ahualdy saralap, aua tazalyghy ýshin de qyzmet etedi. Ári-bergi kólikter qatynasy, jaryq pen gaz, adam qúqyghynyng saqtaluy, tipti, jayly jatyp, jaqsy túrghanymyz ýshin de biz Preziydent ókilettigine boryshtarmyz. Memleketti basqaru jýiesining әr tetigin iske qosatyn – sol ókilettik. Al, sony iske asyrushy әr sala qyzmetkerlerine olardyng qúzyryna oray ókilettikti berushi – Preziydent. Sondyqtan kim de bolsyn sol ókilettik qúzyryna moyynsúnbasa, jogharyda aitqanymyzday, ózinin, әri jeti atasynyng imanyn kýidiredi. Sebebi, Preziydent ókilettigining bir kýngi qyzmetin ómir boyy namaz oqyp ótey almaysyn. Jalpy, Preziydentke degen oppozisiyalyq kózqaras, oghan berilgen ókilettikti týsinbeuden kelip shyghady. Búl – Adam atagha berilgen ókilettikti týsine almaghan shaytandyq kerding býgingi kórinisi.

Endi, osy aitqandarymyzdy diny túrghydaghy týsinikpen ýndestire órbiteyik. Jogharyda keltirgen Allagha qarata aitylatyn «Bar da ózinsin, barlyq ta ózinsin» degen týsinikti taghy da qaytalayyq. Sonymen, bar – Alla, al barlyq – sonyng ókilettigi. Al endi sol ókilettikte Alladan basqa bireu biylik qúra ala ma? Áriyne, joq. Sebebi, ol ókilettikting iyesi – Alla. Kәlima shahadattyng «Alladan basqa tәnir joq» degen alghashqy joly osydan kelip shyghady. Búl – iman. Bizding jogharydaghy memleketke qatysty aitqan týsinigimiz de tura osy tәrizdi. Mәselen, memleket – Otan. Al, hadiste aitylghanynday, Otandy sýy – imannan. Mәsele mәnine boylaghan sayyn bәrining bir nәrse ekendigine kimning de bolsyn kózi jete týsedi.

Sonymen, Alla óz ókilettiginde 18 myng әlemdi jaratty. Ókilettik dep otyrghanymyz – Payghambarymyzdyng núry. Búl túrghyda Payghambarymyzdyng «Alla әueli mening núrymdy jaratty» degen hadiysi bar. Kәlima shahadattyng «Múhammed onyng qúly, әri elshisi» degen ekinshi joly osydan kelip shyghady. Múndaghy qúly – ókilettik te, rasuly – ókilettik iyesining materialdyq kórinisi. Býgingi tilmen aitqanda, Adam atamyz sol ókilettikke ie túnghysh preziydent. Alla taghala perishtelerge Adam atagha sәjde jasatty. Sebebi, Adam ata ókilettik iyesi. Al, ókilettik Allagha tәn. Demek, Alla sәjdeni óz ókilettigine, yaghni, ózine jasatty. Ókilettiksiz, yaghni, Allasyz eshnәrse jýzege aspaydy. Barlyq nәrse sol ókilettikting ishinde túrady. Bir sózben aitqanda «Qúdaysyz quray da synbaydy». Solay bola túra, ateister ghylymy túrghyda dәleldegendey, myna әlemge Alla aralaspaydy. Sebebi, ókilettikting endigi iyesi – Adam ata. Búl – Alla qalauymen ruhany әlemdi basqarudyng qalyptasqan jýiesi. Ruhaniyat – mәngilik әlem. Ol eshqashan iyeliksiz, yaghni, basqarusyz qalmaydy. Bәri bir nәrse dep úghynghandyqtan múny memleket basshylary auysqanymen basqaru ókilettigi ózgermeydi dep týsingen jón. Payghambarlardyng almasyp kelui de sol siyaqty. Músylmandar kýtken Mahty da sol ruhany әlemning iyesi. Al, onyng qalay basqarylatyndyghyn biz materialdyq oilau dengeyimen tarazylay almaymyz. Mәselen, Preziydent ókilettigi Preziydent jarlyghy arqyly materizasiyalanady. Onyng jarqyn kórinisi – Astananyng boy kóterui. Astanada boy týzegen әsem ghimarattardyng bir kirpishi, ne bir shegesi Preziydent ókilettiginsiz qaghylyp, qalanbaydy. Al, ony ókilettik iyesining bilui shart emes. Ruhany әlemning basqaryluy da tap osy siyaqty.

Payghambarymyzdyng núry – ókilettik, al, «Bol!» degen Allanyng әmiri. Sondyqtan myna әlemge Alla aralaspaydy degendi Preziydent Astana qúrylysyn ózi kelip jýrgizbeydi degen siyaqty týsingen jón. Biraq solay bola túra, bәrin jasap jatqan sonyng Ózi. Biz búl jerde Ózi dep Allany jәne onyng jerdegi «kólenkesin» qabat aityp otyrmyz.

Býgingi ghylym ruhany әlemning qalay materizasiyalanatyndyghyna kóz jetkize bastady. Olar ruhany әlemnen bólinip shyqqan birtútas toghyz elementting nóldik dengeyde synghyrlaghan dybys arqyly zattyq formany týzeytindigine kóz jetkizip, búny «Strun teoriyasy» dep atady. Olardyng payymdauynsha, búl – kez kelgen zattyng negizi. Atalmysh teoriya diny túrghyda bylaysha týsindiriledi: segiz element – Allanyng segiz sipaty, toghyzynshy – Payghambarymyzdyng núry, al, әuez – Allanyng «Bol!» degen әmiri. (Osy jerde Payghambarymyzgha uaqidyng synghyrlaghan әuez arqyly keletindigin qaperge alghan jón). Nóldik dengey degenimiz – joqtyq әlem. Dindarlar auzynan jii aitylatyn «Myna әlem joqtan bar boldy» degende osy «Strun teoriyasy» negizge alynady. Jalpy, dinde aqiqat dep tanylghan nәrse dәleldeudi qajet etpeydi. Bizding Payghambarymyzdyng núry, ruhaniyat, ókilettik dep otyrghanymyz da osy toghyz elemetten túrady. Búl toghyz – tútas bir nәrse. Ol – bizding janymyzgha da tәn. Bizding janymyz Allanyng hayat, qúdiret, ilim, kóru, estu, sóz, qalau, jaratu sipattary bar Payghambarymyzdyng núrynan jaralghandyqtan bizding DNK bolyp ana qúrsaghyna týskennen keyin jasushalar arqyly ózimizding tәnimizdi týzuimiz, ómirge kelgennen keyingi estip, sóileuimiz, kóruimiz, ózge de is-әreketterimizge «Strun teoriyasy» boyynsha týgeldey iyelik etetin bólinbeytin osy birtútas toghyz element bolyp shyghady. Ony biz jan dep qabyldaymyz. Diny payymda, «Strun teoriyasy» dәleldegendey, jansyz zat bolmaydy. Búdan býkil jaratylystyng negizi bir ekendigi mәlim bolady. Osy aitylghannyng bәrin islam dini «Alladan basqa tәnir joq, Múhammed onyng qúly, әri elshisi» degen kәlima shahadattyng ishine kirgizip jibergen. Qazaqtyng dәstýrli dini osy týsinikke negizdelgen. Múny týsinip, qabylday almaghan elder diny qaqtyghystardan eshqashan arylmaydy. Sondyqtan, jogharyda aitylghan jayttardy basqa bir qyrynan taghy da saralay keteyik.

Biz músylman bolghandyqtan sóz basyn asa qamqor, erekshe meyirimdi Allanyng atymen bastaymyz. Sebebi, bizge Alladan beriletin nәrse tek rahym men meyirim. Ol bizge ruhaniyat, yaghni, jan dýniyemiz arqyly keledi. Úghynyqtylyq ýshin biz ol meyirimning atyn «Ana» dep ataymyz. Sonymen, Alladan keletin rahym men meyirimning aty – Ana. Sәby dýniyege kelgende osy rahman núry onyng әke-sheshesine beriledi. Sonyng әserinen ananyng balasyna degen sheksiz mahabbaty oyanady. Ananyng jan dýniyesin kernegen sol bir alau sezimdi eshnәrsemen tenestire almaysyn. Bir sózben aitqanda, ana balasy ýshin otqa da, sugha da týsuge dayyn. Solay bola túra, esh ana balasyna bergen meyir-shapaghaty men jasaghan jaqsylyghyn mindetsimeydi. Qayta balasyn odan da әri biyikke samghata almaghanyna ózin kinәli sanap, ómir boyy balasyna bәiek bolady da jýredi. Sebebi, oghan Alladan berilgen analyq meyirimde jamanshylyq bolmaydy. Allanyng rahman núrynan tek jaqsylyq tógiledi de túrady. Bayybyna barsaq, ol rahman núr ana ataulynyng tabighatyna tәn emes. Ol oghan berilgen. Eger ol ananyng tabighatyna tәn bolsa, onda ananyng bәri ózge balalargha da tap solay meyir-shapaghatpen qaraghan bolar edi. Mine, osy anagha berilgen meyir-shapaghat – biz jogharyda aitqan ókilettikke tәn. Biz ony ekinshi qyrynan meyir-shapaghat dep tanyghandyqtan «Ana» dep atadyq. Ol eshqashan týgesilmeytin meyir-shapaghatqa toly energiya. Býkil jaratylys sonyng shapaghatyna shomyp túrady. Demek, ol da ana. Mәselen, biz Otandy da anagha balaymyz. Otan ananyng da óz azamattaryna beretin meyir-shapaghaty shekteusiz. Sәby shyr etip dýniyege kelgennen bastap, Otan ana ony óz qamqorlyghyna alady. Dәriger baqylauynda ústaydy, bala-baqshada tәrbiye, mektepte bilim beredi. Ýi-jay әleumettik jaghdayy, bәri týgeldey Otan ananyng qúzyrynda bolady. Otan ana da óz azamattaryna bergenin mindetsimeydi. Qayta qansha berse de, ony az kórip, kónili esh kónshimeydi. Memleketimizding damyghan aldynghy qatarly 50 eldin, odan keyin 30 elding qataryna kiremiz dep ylghy algha úmtyla beretindigi sondyqtan. Al, materialdy, yaghni, siz ben bizden qaytatyn jaqsylyq ólsheuli bolady. Mәselen, bir әkening on balany asyray alatyndyghy, al, on balanyng bir әkeni asyray almaytyndyghy shyndyq ekendigin eshkim de joqqa shyghara almaydy. Sebebi, әkening qamqorlyghy – ruhany bolsa, balalardaghy – materialdy. Ákeniki – ólsheusiz, balalardiki – esepke qúrylghan. Olardyng qay-qaysysy da әkelerine qalay jaqsylyq jasaghanyn, ne berip, ne qoyghanyn jipke tizip jýredi. Ózderi úmyta bastasa, әielderi esterine salady. Otan anagha degen bizding qarym-qatynasymyz da tap osy siyaqty. Otan ananyng bizge bergeni – ruhani, bizdiki – materialdy. Sondyqtan, biz de Otan anagha bergenimizdi mindetsip, sonyng qarymtasy qaytpady dep údayy kirjiyemiz de jýremiz.

Biz mysalgha keltirgen osy ýsh ananyng negizi bir. Ol negizding «Strun teoriyasy» boyynsha qalay materizasiyalanatyndyghyn jogharyda aittyq. Ol teoriya boyynsha barlyq jaratylystyng negizi bir. Osy teoriyany diny túrghyda saralasaq, jәnnat ta sodan kelip shyghady. Hadiste aitylatynynday «Jәnnat – analardyng ayaghynyng astynda» delinetindigi sondyqtan. Qúran Kәrimde Alla әke-sheshege jaqsylyq qylyp, Ózine jәne әke-sheshege shýkirshilik etu qajettiligin aitqan. Biz osy ayatty jәne jogharyda aitylghandardy týsinsek te, týsinbesek te «Allagha shýkir» deytindigimiz sondyqtan. Alayda, biz osy shýkirshilikting ishinde ruhaniyatqa, Otangha, әke-sheshege degen shýkirshilikting de túratyndyghyna mәn bermeymiz. Qúdayshylyghyn aitsaq, mәn bermeytinder negizinen dәstýrli dinimizdi moyyndamaytyndar. Siriyagha jihadshylap ketken jýz elu otandasymyz «Patsha – Allanyng jerdegi kólenkesi», «Jәnnat – analardyng ayaghynyng astynda» degen hadister mәnine boylay alghanda onday qadamgha attap baspaghan bolar edi. Patshanyn, Otannyn, ananyng rizashylyghyn almaghan adam eshqashan jәnnatqa kire almaydy. Óitkeni, ol rizashylyqtarda Allanyng rizashylyghy túrady. Dúrysy – Ózi túrady.

Bir auyz sózben ruhaniyatty, ókilettik pen ýsh anany әruaq dep ataymyz. Al, ony tek sopylyq tanym-týsinik arqyly ghana tanimyz. Bizding dәstýrli din dep otyrghanymyz da sol.
Abai.kz