Qazaqstan preziydenti 2014 jyly Euraziyalyq ekonomikalyq odaq jónindegi kelisimge qol qoi josparlanghanymen, kelisimshart­tyng mazmúny men terminderinde kelispeushilikter men qarama-qayshylyqtar bar ekenin jet­kizdi. Sodan keyin býy dedi: “Búl turaly aitqanbyz, qaytalay bergim kelmeydi, qúratyn odaghymyzdy sayasilandyra almaymyz. Biraq jan-jaghymyzda ne bolyp jatqanyn kórip otyrmyz. Ekonomikalyq odaq qúrayyq. Biz ekonomikalyq odaq qúratyndyqtan, komissiya (Euraziyalyq ekonomikalyq komissiya) keli­sim­shartqa ekonomikalyq integrasiya aumaghynan shyghatyn baptardy qospauy tiyis. Shekara qorghau, kóshi-qon sayasaty, qorghanys pen qauipsizdik jýiesi, densaulyq saqtau, bilim beru, mә­deniyet jәne azamattyq, әkim­shilik, qylmystyq ister boyynsha qúqyq­tyq kómek beru ekonomikalyq integrasiyagha jatpaydy. Men tizbelegen mәsele­lerding barlyghy kópjaqty keli­sim­derde, Újymdyq qauipsizdik kelisim­sharty úiymy, TMD jәne eki­jaqty kelisimderde sheshilip qoyghan, ony búl jaqqa tyqpalaudyng qajeti joq. Qylmystyq, әkimshilik zanbúzushylyq ýshin jauapkershilikti biregeylen­diru, birizdendiru turaly mәsele kóterildi. Biraq búl әrkimning ishki últtyq mәselesi, memle­ketting ishki sayasaty, sondyqtan búl nәrseni kelisimsharttan alyp tastau qajet”.

N.Nazarbaev qúrylatyn odaqtyng ókiletin shektep, jogharghy últtyq organgha barlyq memleket ýshin mindetti jogharghy últtyq ókilettilikter beruge qarsy shyqty.

“Memleket basshylary men ýkimet dengeyin­degi Jogharghy keneske jogharghy últtyq ókilettilikter berip, barlyq memleketti soghan mindetteuge bolmaydy. Ol ýshin ókilettilikter berilgen jogharghy últtyq organ men komissiya bar. Onyng ókileti tek qana ekonomikalyq salagha qatysty kelisimdermen jәne mәmilelermen retteledi. Memleket basshylary retinde osy komissiyanyng mýshelerin bekitemiz. Olargha mindet jýktep, is-әreketin maqúldaymyz, kelisimderge qol qoyamyz. Al komissiya múny jogharghy organnyng tapsyrmasy retinde oryndaydy. Osy qúrylymdy saqtau kerek”.

Sonday-aq, preziydent Euraziyalyq Ekonomikalyq komissiyagha jana ókilettilikterding beriluine týbegeyli qarsy ekenin jetkizdi.

Euraziyalyq odaq jónindegi kelisimshart mýshe memleketterding halyqaralyq úiymdarmen jәne ózge memlekettermen kelisimderine kedergi keltirmeui tiyis ekenin de basa kórsetti.

Euraziyalyq ekonomikalyq komissiyagha kiretin mýshe elderding azamattarynyng ara salmaghy tendey boluy qajettigin de eskertti. “Biz diyrektor men eki orynbasar bolady dep kelistik. 23 departamentti jeti-jetiden Qazaqstan jәne Belarusi basqarady. Qalghan toghyzyn Resey azamattary. Onda ýsh memleket te bolady degen prinsip bar. Keybir departamentterde ýsh-tórt orynbasardan otyr – olardyng bәri reseylikter. Qúr bosqa aqsha shashyp ne kerek? Olardy ekige deyin qysqartyp, aqsha ýnemdeu qajet”.

 

Belarusi jәne Qazaqstan pre­ziydentterining Mәskeude Euraziyalyq ekonomikalyq komissiya men qúrylatyn odaqtyng kelisimsharttaryna taqqan synyn reseylik aqparat qúraldary birden ilip әketti.

“2014 jyly jalghasatyn kelissóz­derding onay bolmaytyn týri bar. Belarusi da, Qazaqstan da bolashaq odaqqa tәuelsiz ókilettilikterding beru mýmkin emes, odaqtyng ókiletin naqty jәne birjolata belgileu kerek dep esepteydi. Al búl bolashaq odaqtyng integrasiyalyq prosesi jana bastaldy jәne ony shekteuding qajeti joq dep esepteytin Reseyding pikirine qarama-qayshy”, – delingen “Kommer­santtin” keshegi sanynda jariyalanghan “Odaqtyng aldyna tynys belgilerin qoyyp jatyr” atty maqalada.

“Qazaqstan men Belarusiting jogharghy últtyq organnyng ókiletine qatysty alandaushylyq bildirgeni týsinikti nәrse – deydi TMD elderi instituty diyrektorynyng orynbasary Vladimir Jarihin “Vedomostiy” basylymyna bergen súhbatynda. – Osy eki elde býkil ókilettilikterding preziydentting qolynda bolghandyqtan, ony ózge bireuge berui qiyn. Biraq onsyz olar odaqtyng artyqshylyqtaryn sezinbeydi”.

RBK arnasynyng keshkilik “Vitteli.Obozrevateli” baghdarlamasynda da Qazaqstandaghy keybir she­neunikterding beyresmy әngimelerde Kedendik odaqqa qarsylyq bil­diretinin aitqan baghdarlamanyng jýrgizushisi Igori Vitteli “Ángime­lerding auany ózgerip barady. Qazir qazaq jerinde oryssha bilmeytin jas­tar payda boldy”, – dedi.

Baghdarlamagha súhbat bergen sarapshy Nadana Fridrihson “Jiynda Resey odaqtaghy kóshbasshylyq ornyn aiqyndaghan son, Qazaqstan búghan qanday qabaq tanytty? Odaqty sayasilandyrmau kerek dedi. Sondyqtan odaqtyng mәrtebesine qauip tóndi” dedi.

Jýrgizushining “Songhy uaqytta Qazaqstan Qytaygha jaqyndap ketken joq pa?” degen súraghyna Euraziyalyq ekonomikalyq kenesting bas diyrektory Vladimir Lepehiyn: “Qytay Qazaqstangha jaqyndap jýr” dep qayyrdy.

 

Qazaqstan preziydenti odaqty sayasilandyrmau jóninde talap qoysa da, Resey preziydenti búghan qúlaq asa ma? Songhy prosester Resey preziydentining búrynghy metropoliyalardy biriktirip, olargha yqpalyn jýrgizuge mýmkindik beretin jәne ol odaqta kóshbasshylyq rólin aiqyndaghysy keletinin kórsetti.

Brusseli men Mәskeuding qabaghyna qarap qalghan Ukrainagha 15 miyl­liard dollardy Reseyding últtyq әl-auqat qorynan onaylyqpen nesiyege bere saluy men gaz baghasyn aitarlyqtay arzandatuynyng artynda da osy maqsatty kókseytinin ukraindyq sarapshylar aityp jatyr. Ukrain basylymdarynda “Putin bizdi Kedendik odaqqa kirgizbey-aq baghynyshty etti” degen pikirler órip jýr.

Kedendik odaqqa qarsylyghyn ashyq bildirip jýrgen ekonomist Múhtar Tayjan “Preziydentke patriot sheneunikter “eger odaqqa qol qoysanyz, keleshekte biylikten aiyrylyp qalasyz” degendi týsindirgen boluy kerek. Memleket basshysyna jaqyn sheneunikterding biznesi bar. Olar ýshin de kedendik odaq tiyimdi emes, – deydi.

– Ekinshiden, preziydentting mәlimdemesi – qogham ómirindegi tittey de bolsa jetistik. Kedendik odaq halyqqa da, kәsipkerlerge de tiyimdi emestigin talay aittyq. Meninshe, endi Euraziyalyq odaq sayasy emes, tek qana ekonomikalyq odaq bolmaq. Óitkeni qylmystyq, әkimshilik qúqyq odaqta biriktiriledi delingen búghan deyin. Al keshe preziydent búl әr memleketting ishinde qalatyn derbes mýdde ekenin aitty.

Biraq bәribir Qazaqstan Kedendik odaq pen birynghay ekonomikalyq kenistikten bas tartuy kerek. Óitkeni ekonomikalyq tәueldilik bәribir sayasy tәueldilikke әkep soqtyrady.

“Preziydent N.Nazarbaev Kedendik odaqtan shyghugha bara ma?” degen saualgha sarapshy “búl óte kýrdeli súraq. Baruy mýmkin” dep jauap qayyrdy.

 

– Euraziyalyq odaqqa jana elderding qosylu-qosylmauy әli kýnge deyin dauly mәsele. Siriya, Armeniya, Qyrghyzstannyng eshqaysysy óz ishinde Kedendik odaqty tolyghymen qoldap otyrghan joq. Atam­baev óte syny pikir bildirdi. Armeniyanyng óz ishinde qarsylyq taghy bar. Sebebi Kedendik odaqtyng oghan mýshe memleketterge bereri shamaly ekenine, kóp tejeuler әkelgenine, núqsan keltirgenine kózderi jetip otyr. Preziydentting sayasilandyrmau turaly mәlimdemesi – bayaghydan pisip jetilgen mәsele. Sebebi o bastan Kedendik odaq nemese Euraziyalyq odaq bolsyn, búl Putin ýshin sayasy joba ekenin biz, sarapshylar 2009 jyldan beri aityp kelemiz. Sayasy bolghanda da bayaghy kenes ýkimeti kezindegidey yqpalyn qayta qalpyna keltiru maqsatyn kózdeydi. Teng dәrejedegi integrasiya jóninde oilap otyrghan Kremli joq. Sondyqtan ekonomikalyq integrasiyany jeleu ete otyryp, ortaq integrasiyalyq qúrylym, ortaq qaruly kýshterdi jasaqtau arqyly sayasy ýstemdikti ornat­qysy keldi. Meninshe, integrasiyany shekteu, sayasy instituttargha jalghastyrmau – kesh te bolsa dúrys qabyldanghan sheshim.

– Áriyne, Putin ýshin búl sayasy joba. Reseyde Putinning reytingisi odaqtyng iske asu-aspauyna bayla­nys­ty ózgeredi. Sondyqtan mýmkin­diginshe kýsh salyp, Belarusi pen Qazaqstangha qysym jasaugha tyrysady. Kedendik odaqqa Ukrainany mәjbýrlep kirgizu ýshin sauda soghysyn ashty, nesie berdi, aqparattyq soghys jasady. Múnday qysym bizge de jasaluy yqtimal. Búghan qatysty bos qiyalgha berilmeu kerek. Búl qysym ashyqtan-ashyq BAQ arqyly jasala ma, әlde astyrtyn týrde iske asa ma, soghan qaramastan Qazaqstan derbes tәuelsiz el retinde óz ústanymynda qaluy kerek. Al integrasiyagha kelsek, qazirgi kýiindegi Kedendik odaq pen Euraziyalyq odaqtyng bolashaghy joq. Biraq búl – erteli-kesh ydyraytyn odaq. Sebebi búl – teng odaq emes, teng dәrejedegi yqpaldastyq emes, Reseyding ýstemdigin algha tartqan odaq. Onday odaqtardyng bolashaghyn Kenes Odaghy men TMD kórsetti.

– Múny naqty aita almaymyn. Preziydent bolghan son, qoghamda bolyp jatqan mәlimdemelerdi eskerui abzal. Keshegi mәlimdemeni – syny pikirlerding nәtiyjesi dep bilemin. Saya­sy partiyalar, ekonomister men sarapshylardyng oiy bir jerden shyqty. Búl Qazaqstangha qajeti joq, egemendikten aiyratyn jol ekeni aityldy. Biraq Qazaqstan odan qashan shyghady nemese shyqpaydy, qazirgi preziydent túsynda shygha ma, joq sodan keyin be, búl jaghyn tap basyp aita almaymyn.

 

– Mәskeude ótken Euraziyalyq ekonomikalyq odaq qúru shartyn әzirleu jónindegi jiynda Nazarbaev búl odaqta eshqanday sayasattyng bolmaytynyn aityp jaqauratty. Ol aqymaq emes. Sondyqtan ózining halqyna “Men senderge búrynghy otarlyq sayasattyng qamytyn qayta kiygizemin” dep aitpaydy ghoy. Sosyn osylay dep mәimónkeleydi. 

Putinning pighylynyng arghy jaghynda búrynghy KSRO-ny qayta túrghyzu sayasaty jatyr. Osy kýnge deyin Euraziyalyq odaq qúru jóninde Putin reseyliktermen Nazarbaev qazaq hal­qymen aqyldasty ma? Búqaranyng pikirimen sanasty ma? Halyqtyng jan­ayqayyna eshqashan qúlaq asqan emes! Búl jolghy sapardyng da astarynda qanday aramdyq jatqanyn ózderi qanshalyqty jasyryp-japqanymen, júrt bәribir bilip otyr. Nazarbaev euraziyalyq ekonomikalyq odaq tәuelsizdikke eshqanday da qauip tóndirmeydi dep aldausyratqanymen, múnyng arghy jaghynda orasan qater bar.

Nazarbaevtyng qazirgi sayasaty – kollaborasionizmdik sayasat. Óz hal­qyn basqagha satudy osylay ataydy. 1991 jyly odaqtas elderding ishinde eng sony bolyp tәuelsizdigin jariyalaghan Qazaq halqyna sol kezde-aq jany ashymaghan, tipti azattyqty qajet etpegen Nazarbaevtan býgingi kýni jaqsylyq kýtuge bolmaydy. Oghan eki jyl búrynghy Janaózen, Shetpedegi oqigha dәlel.