Býgin Mәjiliste birqatar deputattar qyz alyp qashu mәselesin kóterip, ony zang jaghynan retteu kerek ekenin aitqan bolatyn.

Suret: Mәjilisting baspasóz qyzmetinen alyndy.

Múrat Ábenov, Mәjilis deputaty:

– Men búl zang jobasyn әriyne qoldaymyn. Degenmen de bir mәseleni aityp ketkim keledi. Ekinshi oqylymgha deyin qaralatyn bir jaghday – ótken aptada Astanada uniyversiytet studentterimen kezdestim. Olar: «Nege bizding mәdeniyet salasy, aqparat salasy azamattardyng arasynda zandy qúrmetteu, zang búzushylyqqa tózimsizdik boyynsha sharalar ótkizbeydi», - degen mәsele kóterdi.

Qyz balalar maghan rolik kórsetti. Onda qyz balany alyp qashqan. Qasynda bir adam kóndirip aityp otyr, al qyz bala óz erkimmen keldim deydi. Búl rolik tik tiyk-tokta da túr, sony mazaq qylyp jatyr. Búl naghyz qúqyq búzushylyq, zang búzushylyq. Biraq eshkim, eshqanday әreket jasamaymyz.

Qyz balalar bizding qúqyghymyz qorghalmaydy, zang joq dep renjiydi. Mysaly, belgili әnshiler sahnada әn shyrqap jýr, teledidardan kórsetedi. Bylay: «Alyp qashamyn, meyli olay qalaman, kelin qylamyn seni qalay da anama», -  deydi. Taghy bir әnshi: «Kóresin, mening ýiime barasyn, basyna appaq oramal taghasyn, kóndiremin, kónesin, qyz bolyp kelesin, kelin bolyp qalasyn», -  deydi. Mine mәjbýrleu. Sony biz teledidardan nasihattap kórsetip jatyrmyz.

Ózderinizge belgili, Últtyq Qúryltayda  Memleket basshysy: «Elimizde alyp qashudy últtyq dәstýr sanap, el ishinde nasihattaghysy keletinder bar. Búl mýldem aqtaugha bolmaytyn zansyzdyq. Qaranghylyq tipti masqara tirlik. Órkeniyetti qoghamda әr azamattyng abyroyy qúqy jәne bostandyghy bagha jetpes qúndylyq bolu kerek. Sondyqtan múnday aqylgha syimaytyn әreketterdi qatang syngha alu kerek jәne ony tek synau jetkiliksiz, oghan qúqyqtyq bagha berilip birjola tosqauyl qong kerek», -  dep tapsyrma bergen bolatyn.

Preziydent kóktemde, nauryz aiynda tapsyrma berdi. Áli eshtene jasalghan joq.

Ol tek qana Parlamenttin, Ishki ister ministrligining júmysy emes qoy. Mening oiymsha, biz zanda qatang shekteu qongymyz kerek. Qyz alyp qashu jyldan jylgha kóbeyip kele jatyr. Ótken bir jyldyng ishinde 13 alyp qashu oqighasy boyynsha sotqa berilgen bolsa, biyl tek qana Týrkistan oblysynda 8 aidyng ishinde 18 oqigha oryn aldy.

Kóbeyip barady. Onyng sebebi - naqty sharalar joq. Men ózim deputat retinde aldynda qaralghan zang bar, zorlyq-zombylyq boyynsha, soghan úsynys berdim. Zerttep qaradyq. Mysaly adam alyp qashu turaly 125-shi bap bar. Sonyng ishinde qaralady deydi. Onda qaralmaydy. Ol baptyng ishinde eger ýsh-tórt kýn ishinde bosatyp jiberse, jauapkershilikke tartylmaydy degen qosymsha bar. Sonda qalay? Qyz kónbeydi, kóndiredi, qaghaz jazdyrady, úyaltady, mәjbýrleydi, ýsh-tórt kýn ústaydy, әbden abyroyy tógiledi, sosyn jibere salady, oghan eshqanday qylmystyq is qozghalmaydy.

Ýsh jyldyng ishinde 214 oqigha boyynsha qylmystyq is qozghaugha úsynys berilgen, onyng 10-y ghana sotqa jetken, qalghan jerde qylmys qúramy joq dep jaba salghan. Sotqa barmaghan, polisiyagha barmaghan qyzdarymyz qanshama?..

Mening birinshi bergen úsynysymdy joqqa shyghardy. Qazir de berdim úsynysymdy, Preziydentting de tapsyrmasy bar. Barlyq memlekettik organdar qarsy shyqty. Men qazir taghy úsynys berip otyrmyn. Qayta qarap, qyz alyp qashugha qatysty bólek normalar engizeyik, óitpesek bolmaydy.

Mine, jaqynda Manghystauda aqparat qúraldaryna shyqty, qyzdy alyp qashqan, viydeosy da bar. Qyz kóngen joq, jolda mashinadan sekirip týsedi, densaulyghyna ziyan keledi, qashady. Alayda eki rette de qylmystyq is jabyldy. Ol qyz әli jýr, kimge bararyn bilmeydi.

Tek qana Parlament,  Ishki ister ministrligi desek, biz qogham bolyp búl dertke qarsy túra almaymyz. Preziydenting aitqan tapsyrmasyn birge oryndauymyz kerek.

Suret: Mәjilisting baspasóz qyzmetinen alyndy.

Edil Janbyrshiyn, Mәjilis deputaty:

– Býgin manyzdy zandy qarap jatyrmyz. Men qoldaymyn. Jastarymyzdyng tәrbiyesine, birinshi kezekte bilimine den qoyyp otyrmyz ghoy. Janaghy Ábenov myrza kóterip otyrghan dúrys mәseledep esepteymin. Kýletin zat emes. Bәrimiz de qyz asyrap otyrmyz. Ol qazir etek alyp ketken jaghday. Sebebi, 21-ghasyrda әke-sheshesimen kelispey, qyzben sóz baylaspay, kósheden kóringen adam salyp alyp ketetin ol tauar emes, ol zat emes, ol adam ghoy. Onyng ómirlik taghdyryna әser etedi. Búl zannyng ayasynda qaralatyn nәrse emes shyghar. Biraq Parlamentting tórinde qoghamdaghy kez-kelgen ózekti mәsele talqylanu kerek.

Sondyqtan kóterip otyrghan mәsele óte dúrys dep esepteymin. Jigitterge týsinbeymin, naqyl sóz bar ghoy. «Qyz qúlaghymen, jigit kózimen sýiedi», degen. Qyzdyng kónilin taba almaytyn jigit, ol ne qylghan jigit? Kóshege baryp, qyzdy býktep-býktep salyp alady degen ne masqara? Damyghan qoghamda, jetilgen qoghamda, mәdeniyetti qoghamda ómir sýretin bolsaq, mәdeniyetti jaghdaygha keluimiz kerek qoy. Basqa últtyng bireuinde múnday jasamaydy. Jasap jýrgen ózimiz sony. Basqa jerde estidiniz be? Europada, Reseyde, qasymyzdaghy basqa kórshi respublikalarda, qyzdy úrlaydy degen. Mening ýsh qyzym bar. Bәrin de aldynan kelip, ótip, sóz baylasyp, qúda týsip alghandy bәrimiz de jaqsy kóremiz.

Mynau qoghamdaghy ýlken dert qoy. Ýlken mәsele. Búghan qylmystyq jauapkershilik qarastyru kerek! Búl bala-baqshadan bastap, balalardyng miyna sinirip qoyatyn zat bolu kerek.

Otbasynda, bilim ordasynda, búl mәsele birinshi kezekke qoyylu kerek. Bilim ministrligi, Mәdeniyet ministriligi osy jaghynan dúrystap júmys jasau kerek. Tәrbie mәselesine әbden kónil bólmesek, búdan da soraqylar bolyp jatyr ghoy. Qazir telegramm kanaldy ashyp qalsan, tipti oqyghyng kelmeydi. Qyzdy zorlap ketipti, qyzdy úrlap ketipti, balany zorlap ketipti, óltirip ketipti, ata-anasyn baltamen shauyp tastapty, kileng sonday әngime. Áleumettik jelini ashu mýmkin emes.

Sondyqtan Erlan Jaqanúly búl mәseleni Parlament bolyp, deputat bolyp dúrystap kýn tәrtibine qonymyz kerek, Preziydentting tapsyrmasyn oryndauymyz kerek!

Erlan Qoshanov, Mәjilis tóraghasy:

– Shynynda óte ózekti mәseleni kóterip otyrgh bizding deputattar. Búl qoghamdaghy aighaylap túrghan problema. Búl turaly Preziydentting de tiyisti tapsyrmasy bar. Ókinishke oray ol әli ayaghyna deyin jetkizilgen joq, oryndaluy.

Sondyqtan búl mәseleni býgingi zannyng ayasyna búl kelmeydi, biraq aldymyzda Qylmystyq Kodeks pen Qylmystyq-prosessualdyq kodeksti qaraytyn aldymyzdaghy otyrystarda zang jobalary kele jatyr ghoy, eki zang jobasy. Sol zang jobasynyng ayasynda qarau kerek dep oilaymyn.

Deputattar Janbyrshin myrza bar, Ábenov myrza sizder ózderinizding úsynystarynyzdy beruge qúqyqtarynyz bar osy boyynsha. Basqa deputattar da qoldaydy dep oilaymyn. Jәne búl mәselege tek qana moralidyq ghana emes, zandyq túrghydan da bagha beriluge tiyis!

Abai.kz