بۇگىن ماجىلىستە بىرقاتار دەپۋتاتتار قىز الىپ قاشۋ ماسەلەسىن كوتەرىپ، ونى زاڭ جاعىنان رەتتەۋ كەرەك ەكەنىن ايتقان بولاتىن.

سۋرەت: ءماجىلىستىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنەن الىندى.

مۇرات ابەنوۆ، ءماجىلىس دەپۋتاتى:

– مەن بۇل زاڭ جوباسىن ارينە قولدايمىن. دەگەنمەن دە ءبىر ماسەلەنى ايتىپ كەتكىم كەلەدى. ەكىنشى وقىلىمعا دەيىن قارالاتىن ءبىر جاعداي – وتكەن اپتادا استانادا ۋنيۆەرسيتەت ستۋدەنتتەرىمەن كەزدەستىم. ولار: «نەگە ءبىزدىڭ مادەنيەت سالاسى، اقپارات سالاسى ازاماتتاردىڭ اراسىندا زاڭدى قۇرمەتتەۋ، زاڭ بۇزۋشىلىققا توزىمسىزدىك بويىنشا شارالار وتكىزبەيدى»، - دەگەن ماسەلە كوتەردى.

قىز بالالار ماعان روليك كورسەتتى. وندا قىز بالانى الىپ قاشقان. قاسىندا ءبىر ادام كوندىرىپ ايتىپ وتىر، ال قىز بالا ءوز ەركىممەن كەلدىم دەيدى. بۇل روليك تيك تيك-توكتا دا تۇر، سونى مازاق قىلىپ جاتىر. بۇل ناعىز قۇقىق بۇزۋشىلىق، زاڭ بۇزۋشىلىق. بىراق ەشكىم، ەشقانداي ارەكەت جاسامايمىز.

قىز بالالار ءبىزدىڭ قۇقىعىمىز قورعالمايدى، زاڭ جوق دەپ رەنجيدى. مىسالى، بەلگىلى انشىلەر ساحنادا ءان شىرقاپ ءجۇر، تەلەديداردان كورسەتەدى. بىلاي: «الىپ قاشامىن، مەيلى ولاي قالامان، كەلىن قىلامىن سەنى قالاي دا اناما»، -  دەيدى. تاعى ءبىر ءانشى: «كورەسىڭ، مەنىڭ ۇيىمە باراسىڭ، باسىڭا اپپاق ورامال تاعاسىڭ، كوندىرەمىن، كونەسىڭ، قىز بولىپ كەلەسىڭ، كەلىن بولىپ قالاسىڭ»، -  دەيدى. مىنە ماجبۇرلەۋ. سونى ءبىز تەلەديداردان ناسيحاتتاپ كورسەتىپ جاتىرمىز.

وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، ۇلتتىق قۇرىلتايدا  مەملەكەت باسشىسى: «ەلىمىزدە الىپ قاشۋدى ۇلتتىق ءداستۇر ساناپ، ەل ىشىندە ناسيحاتتاعىسى كەلەتىندەر بار. بۇل مۇلدەم اقتاۋعا بولمايتىن زاڭسىزدىق. قاراڭعىلىق ءتىپتى ماسقارا تىرلىك. وركەنيەتتى قوعامدا ءار ازاماتتىڭ ابىرويى قۇقى جانە بوستاندىعى باعا جەتپەس قۇندىلىق بولۋ كەرەك. سوندىقتان مۇنداي اقىلعا سىيمايتىن ارەكەتتەردى قاتاڭ سىنعا الۋ كەرەك جانە ونى تەك سىناۋ جەتكىلىكسىز، وعان قۇقىقتىق باعا بەرىلىپ ءبىرجولا توسقاۋىل قويۋ كەرەك»، -  دەپ تاپسىرما بەرگەن بولاتىن.

پرەزيدەنت كوكتەمدە، ناۋرىز ايىندا تاپسىرما بەردى. ءالى ەشتەڭە جاسالعان جوق.

ول تەك قانا پارلامەنتتىڭ، ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ جۇمىسى ەمەس قوي. مەنىڭ ويىمشا، ءبىز زاڭدا قاتاڭ شەكتەۋ قويۋىمىز كەرەك. قىز الىپ قاشۋ جىلدان جىلعا كوبەيىپ كەلە جاتىر. وتكەن ءبىر جىلدىڭ ىشىندە 13 الىپ قاشۋ وقيعاسى بويىنشا سوتقا بەرىلگەن بولسا، بيىل تەك قانا تۇركىستان وبلىسىندا 8 ايدىڭ ىشىندە 18 وقيعا ورىن الدى.

كوبەيىپ بارادى. ونىڭ سەبەبى - ناقتى شارالار جوق. مەن ءوزىم دەپۋتات رەتىندە الدىندا قارالعان زاڭ بار، زورلىق-زومبىلىق بويىنشا، سوعان ۇسىنىس بەردىم. زەرتتەپ قارادىق. مىسالى ادام الىپ قاشۋ تۋرالى 125-ءشى باپ بار. سونىڭ ىشىندە قارالادى دەيدى. وندا قارالمايدى. ول باپتىڭ ىشىندە ەگەر ۇش-ءتورت كۇن ىشىندە بوساتىپ جىبەرسە، جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلمايدى دەگەن قوسىمشا بار. سوندا قالاي؟ قىز كونبەيدى، كوندىرەدى، قاعاز جازدىرادى، ۇيالتادى، ماجبۇرلەيدى، ءۇش-ءتورت كۇن ۇستايدى، ابدەن ابىرويى توگىلەدى، سوسىن جىبەرە سالادى، وعان ەشقانداي قىلمىستىق ءىس قوزعالمايدى.

ءۇش جىلدىڭ ىشىندە 214 وقيعا بويىنشا قىلمىستىق ءىس قوزعاۋعا ۇسىنىس بەرىلگەن، ونىڭ 10-ى عانا سوتقا جەتكەن، قالعان جەردە قىلمىس قۇرامى جوق دەپ جابا سالعان. سوتقا بارماعان، پوليتسياعا بارماعان قىزدارىمىز قانشاما؟..

مەنىڭ ءبىرىنشى بەرگەن ۇسىنىسىمدى جوققا شىعاردى. قازىر دە بەردىم ۇسىنىسىمدى، پرەزيدەنتتىڭ دە تاپسىرماسى بار. بارلىق مەملەكەتتىك ورگاندار قارسى شىقتى. مەن قازىر تاعى ۇسىنىس بەرىپ وتىرمىن. قايتا قاراپ، قىز الىپ قاشۋعا قاتىستى بولەك نورمالار ەنگىزەيىك، ويتپەسەك بولمايدى.

مىنە، جاقىندا ماڭعىستاۋدا اقپارات قۇرالدارىنا شىقتى، قىزدى الىپ قاشقان، ۆيدەوسى دا بار. قىز كونگەن جوق، جولدا ماشينادان سەكىرىپ تۇسەدى، دەنساۋلىعىنا زيان كەلەدى، قاشادى. الايدا ەكى رەتتە دە قىلمىستىق ءىس جابىلدى. ول قىز ءالى ءجۇر، كىمگە بارارىن بىلمەيدى.

تەك قانا پارلامەنت،  ىشكى ىستەر مينيسترلىگى دەسەك، ءبىز قوعام بولىپ بۇل دەرتكە قارسى تۇرا المايمىز. پرەزيدەنتىڭ ايتقان تاپسىرماسىن بىرگە ورىنداۋىمىز كەرەك.

سۋرەت: ءماجىلىستىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنەن الىندى.

ەدىل جاڭبىرشين، ءماجىلىس دەپۋتاتى:

– بۇگىن ماڭىزدى زاڭدى قاراپ جاتىرمىز. مەن قولدايمىن. جاستارىمىزدىڭ تاربيەسىنە، ءبىرىنشى كەزەكتە بىلىمىنە دەن قويىپ وتىرمىز عوي. جاڭاعى ابەنوۆ مىرزا كوتەرىپ وتىرعان دۇرىس ماسەلەدەپ ەسەپتەيمىن. كۇلەتىن زات ەمەس. ءبارىمىز دە قىز اسىراپ وتىرمىز. ول قازىر ەتەك الىپ كەتكەن جاعداي. سەبەبى، 21-عاسىردا اكە-شەشەسىمەن كەلىسپەي، قىزبەن ءسوز بايلاسپاي، كوشەدەن كورىنگەن ادام سالىپ الىپ كەتەتىن ول تاۋار ەمەس، ول زات ەمەس، ول ادام عوي. ونىڭ ومىرلىك تاعدىرىنا اسەر ەتەدى. بۇل زاڭنىڭ اياسىندا قارالاتىن نارسە ەمەس شىعار. بىراق پارلامەنتتىڭ تورىندە قوعامداعى كەز-كەلگەن وزەكتى ماسەلە تالقىلانۋ كەرەك.

سوندىقتان كوتەرىپ وتىرعان ماسەلە وتە دۇرىس دەپ ەسەپتەيمىن. جىگىتتەرگە تۇسىنبەيمىن، ناقىل ءسوز بار عوي. «قىز قۇلاعىمەن، جىگىت كوزىمەن سۇيەدى»، دەگەن. قىزدىڭ كوڭىلىن تابا المايتىن جىگىت، ول نە قىلعان جىگىت؟ كوشەگە بارىپ، قىزدى بۇكتەپ-بۇكتەپ سالىپ الادى دەگەن نە ماسقارا؟ دامىعان قوعامدا، جەتىلگەن قوعامدا، مادەنيەتتى قوعامدا ءومىر سۇرەتىن بولساق، مادەنيەتتى جاعدايعا كەلۋىمىز كەرەك قوي. باسقا ۇلتتىڭ بىرەۋىندە مۇنداي جاسامايدى. جاساپ جۇرگەن ءوزىمىز سونى. باسقا جەردە ەستىدىڭىز بە؟ ەۋروپادا، رەسەيدە، قاسىمىزداعى باسقا كورشى رەسپۋبليكالاردا، قىزدى ۇرلايدى دەگەن. مەنىڭ ءۇش قىزىم بار. ءبارىن دە الدىنان كەلىپ، ءوتىپ، ءسوز بايلاسىپ، قۇدا ءتۇسىپ العاندى ءبارىمىز دە جاقسى كورەمىز.

مىناۋ قوعامداعى ۇلكەن دەرت قوي. ۇلكەن ماسەلە. بۇعان قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك قاراستىرۋ كەرەك! بۇل بالا-باقشادان باستاپ، بالالاردىڭ ميىنا ءسىڭىرىپ قوياتىن زات بولۋ كەرەك.

وتباسىندا، ءبىلىم ورداسىندا، بۇل ماسەلە ءبىرىنشى كەزەككە قويىلۋ كەرەك. ءبىلىم مينيسترلىگى، مادەنيەت مينيسترىلىگى وسى جاعىنان دۇرىستاپ جۇمىس جاساۋ كەرەك. تاربيە ماسەلەسىنە ابدەن كوڭىل بولمەسەك، بۇدان دا سوراقىلار بولىپ جاتىر عوي. قازىر تەلەگرامم كانالدى اشىپ قالساڭ، ءتىپتى وقىعىڭ كەلمەيدى. قىزدى زورلاپ كەتىپتى، قىزدى ۇرلاپ كەتىپتى، بالانى زورلاپ كەتىپتى، ءولتىرىپ كەتىپتى، اتا-اناسىن بالتامەن شاۋىپ تاستاپتى، كىلەڭ سونداي اڭگىمە. الەۋمەتتىك جەلىنى اشۋ مۇمكىن ەمەس.

سوندىقتان ەرلان جاقانۇلى بۇل ماسەلەنى پارلامەنت بولىپ، دەپۋتات بولىپ دۇرىستاپ كۇن تارتىبىنە قويۋىمىز كەرەك، پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋىمىز كەرەك!

ەرلان قوشانوۆ، ءماجىلىس توراعاسى:

– شىنىندا وتە وزەكتى ماسەلەنى كوتەرىپ وتىرع ءبىزدىڭ دەپۋتاتتار. بۇل قوعامداعى ايعايلاپ تۇرعان پروبلەما. بۇل تۋرالى پرەزيدەنتتىڭ دە ءتيىستى تاپسىرماسى بار. وكىنىشكە وراي ول ءالى اياعىنا دەيىن جەتكىزىلگەن جوق، ورىندالۋى.

سوندىقتان بۇل ماسەلەنى بۇگىنگى زاڭنىڭ اياسىنا بۇل كەلمەيدى، بىراق الدىمىزدا قىلمىستىق كودەكس پەن قىلمىستىق-پروتسەسسۋالدىق كودەكستى قارايتىن الدىمىزداعى وتىرىستاردا زاڭ جوبالارى كەلە جاتىر عوي، ەكى زاڭ جوباسى. سول زاڭ جوباسىنىڭ اياسىندا قاراۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.

دەپۋتاتتار جاڭبىرشين مىرزا بار، ابەنوۆ مىرزا سىزدەر وزدەرىڭىزدىڭ ۇسىنىستارىڭىزدى بەرۋگە قۇقىقتارىڭىز بار وسى بويىنشا. باسقا دەپۋتاتتار دا قولدايدى دەپ ويلايمىن. جانە بۇل ماسەلەگە تەك قانا مورالدىق عانا ەمەس، زاڭدىق تۇرعىدان دا باعا بەرىلۋگە ءتيىس!

Abai.kz