Almaty - milliondardyng alyp ýii. Qala tórinde týrli últ pen úlystyng ókilderi tize qosyp, beybit tirshilik keshude. Ár kóshesinde tarih pen taghylymnyng izi sayrap jatyr. Búl - birligi jarasqan elding ainasy, kórkem jarasymmen ýndesken shahardyng shynayy kelbeti.

Býginde Almaty - tek ekonomikalyq emes, mәdeny - gumanitarlyq ómirding de jýregi. Qazaqstan halqy Assambleyasy men jergilikti biylikting jýieli júmysynyng arqasynda qalada etnosaralyq kelisim joghary dengeyde saqtalyp keledi. Statistikagha sýiensek, qazirgi tanda Almaty qalasynyng jalpy halqy - 2 292 055 adam. Onyng ishinde:

Qazaqtar – 1 471 393 adam (64,2%)

Orystar – 429 898 adam (18,7%)

Úighyrlar – 122 390 adam (5,3%)

Koreyler – 39 211 adam (1,7%)

Tatarlar – 31 435 adam (1,4%)

Basqa da etnostardyng ýlesi – shamamen 2%

Osy san aluan etnostardyng tatu-tәtti ómir sýrip jatqanyn qalanyng әr audanynan bayqaugha bolady. Mәselen, Nauryzbay audanynda 23 562 úighyr, Áuezov audanynda 21 712 dýngen, al Almaly audanynda 1 914 basqa últ ókili túrady. Búl derekter – etnostardyng shoghyrlana otyryp, ózara dostyq pen týsinistikti kýndelikti ómirde jýzege asyryp otyrghanynyng dәleli.

Osy orayda Qazaqstan halqy Assambleyasy mýshelerining pikirin bilgen bolatynbyz:

Suret: Qazaqstan halqy Assambleyasynyng Baspasóz qyzmetinen alyndy.

Rustam Qayryev - Qazaqstan halqy Assambleyasynyng mýshesi, "Qazaqstannyng úighyr jastary odaghy"RQB tóraghasy.

-Sizding oiynyzsha, Qazaqstandaghy birlik pen túraqtylyq modeli basqa eldermen salystyrghanda qanshalyqty tiyimdi?

- Qazaqstandaghy jalpyúlttyq birlikti nyghaytu tәjiriybesin kóptegen elder zerttep jatqanyn eskersek, búl modeliding tiyimdiligi joghary dengeyde dep nyq aitugha bolady. Keshegi kýni ghana men Fransiyadan oraldym, ol jaqqa Qazaqstan halqy Assambleyasynyng delegasiyasy qúramynda bardym. Sapar ayasynda, Parij qalasyndaghy YuNESKO-nyng Shtab-pәterinde Qazaqstan halqy Assambleyasynyng 30 jyldyghyna oray elimizding modeli men “Assambleya jastary” jastar qanatynyng jalpyúlttyq birlikti, últaralyq kelisimdi nyghaytu jolyndaghy qyzmetine arnalghan arnayy tanystyrylym ótti.

Atalghan sharagha YuNESKO-gha mýshe 50-den astam elding túraqty ókildikterining diplomattary qatysty. Sheteldik әriptesterimizge biz eng aldymen Assambleyanyng róli, onyng Konstitusiyalyq mәrtebesi, Assambleya atynan Parlamentte qyzmet atqaryp jýrgen deputattardyng júmysy, elimizdegi 1 000-nan astam etnomәdeny birlestikter, 4 500-den asa qoghamdyq qúrylymdar jәne barlyq ónirlerde júmys isteytin 32 Dostyq ýii turaly tolyq aqparat berdik.

Sonday-aq, jastardyng әleumettik, shygharmashylyq jәne kreativti belsendiligin arttyrugha baghyttalghan bastamalardy damytuda “Assambleya jastary” respublikalyq jastar úiymynyng tәjiriybesi jeke tanystyryldy. Sonymen qatar, «Assambleya jastary» úiymynyng YuNESKO-nyng Ghalamdyq jastar qauymdastyghyna qosyluy boyynsha songhy kelissózder jýrgizildi.

«Assambleya jastary» - Qazaqstannan atalghan halyqaralyq qauymdastyqqa resmy týrde qabyldanghan alghashqy jastar úiymy bolmaq. Múnyng bәri - bizding jalpyúlttyq birlik modelimizge degen shynayy qyzyghushylyqtyng dәleli. Sondyqtan da búl baghyttaghy salystyru nәtiyjesi - aiqyn.

-Assambleyanyng Almaty qalasyndaghy róli naqty qanday jobalar arqyly kórinis tabuda?

-Býginde Qazaqstan halqy Assambleyasy tek bir etnos ókilderining mәdeniyetin damytu siyaqty mindettermen shektelip qoymaydy. Qazirgi tanda Assambleya jalpyúlttyq mindetterdi atqaryp, auqymdy jobalardy jýzege asyruda. Mysaly, bizde týrli jobalar bar. Qazaqstan halqy Assambleyasy - qayyrymdylyq salasyndaghy jetekshi úiymdardyng biri ekeni belgili. Búl baghytta «Meyirimdilik kerueni», «Mynalghys» jәne basqa da kóptegen jobalar jýzege asyryluda, olardyng ayasynda az qamtylghan otbasylargha, múqtaj jandargha kómek kórsetiledi. Búl isterding barlyghy memlekettik qarjy esebinen emes, Assambleya mesenattarynyn, etnomәdeny birlestik ókilderining qoldauymen atqarylady.

Sonday-aq, Qazaqstan halqy Assambleyasy janyndaghy jastar úiymynyng kәsiby baghdar beru boyynsha da jobalary bar. Mysaly, «Aldaghy 5-10-15 jylda Qazaqstanda súranysqa ie 50 mamandyq» jobasy ayasynda biz 8000-nan astam oqushygha kәsiby baghyt-baghdar berdik. Búl arqyly olar bolashaqta qoghamgha qajet mamandyqtardy dúrys tanday alady.

Búdan bólek, biz kreativti industriyany damytu boyynsha da jobalar iske asyryp jatyrmyz. Sonyng biri - «Qazaqstan jastary. Kreativ elshisi» dep atalatyn joba. Búl joba ayasynda biz studentter men barlyq niyet bildirushilerge kreativti oilaudy damytu boyynsha tegin bilim beremiz.

Sonday-aq bizde ekologiyalyq bastamalar da bar. Mysaly, «Raqmet, Jerana», «Raqmet, tughan jer», «Batareykany tapsyr - Jerding saulyghyn saqta» siyaqty aksiyalar jýzege asyryluda. Búl jobalar batareykalardy utilizasiyalau maqsatynda ótkiziledi, óitkeni kóshege tastalghan bir ghana batareyka topyraq pen sugha ýlken ziyan keltiredi.

Bizde memlekettik tildi damytugha baghyttalghan jobalar da bar. Búl - El Preziydenti tarapynan birneshe ret erekshe atap ótilgen óte qyzyqty jobalar. Mysaly, búryn júmys istegen «Berlik kluby» siyaqty jobalar jәne basqa da kóptegen bastamalar.

Sonymen qatar, bizde әskeriy-patriottyq tәrbie baghytynda da jobalar bar. Bizding «Qasiyet PARES» jobamyz ayasynda biz tarihiy-mәdeny múrany jastar arasynda nasihattap kelemiz. Jalpy alghanda, bizde osynday jobalar bar. Yaghni, dúrys týsinuiniz ýshin aita keteyin, qazirgi tanda Qazaqstan halqy Assambleyasy óz júmysyn tek etnos ókilderimen ghana shektemeydi. Býginde Assambleya barlyq qazaqstandyqtardy biriktiredi. Al biz, yaghny Assambleya janyndaghy jastar ortalyghy, elimizding býkil jastaryn biriktiru baghytynda júmys isteymiz.

Suret: Qazaqstan halqy Assambleyasynyng Baspasóz qyzmetinen alyndy.

Alladin Mústafaev - Sayasattanushy, Qazaqstan halqy Assambleyasynyng mýshesi, "BERBANG"Qazaqstan kýrdteri qauymdastyghynyng viyse-tóraghasy.

-Almaty qalasyndaghy etnosaralyq kelisimning qazirgi jaghdayyn qalay baghalar ediniz?

-Biz anyq týsinuimiz kerek - Almaty qalasy eldegi eng kópúltty qala bolyp qala beredi. Búl qalada jýzden astam etnos ókilderi túrady, dәl osy Almaty qalasynda. Jalpy ahual - beybit deuge bolady. Almatydaghy últaralyq kelisimdi býgingi kýni túraqty dep sipattaugha bolady, biraq ol túraqty qoldaudy qajet etedi.

IYә, ol túraqty qoldau men qatysudy qajet etedi. Jalpy alghanda, әriyne, beybit jәne tózimdi ahual saqtalyp otyr. Býgingi kýni Qazaqstan aumaghynda túratyn etnostar men mәdeniyetterding ózara әrekettesu jýiesi jaqsy jolgha qoyylghan. Alayda túraqtylyq - búl bir orynda túryp qalatyn jaghday emes, ol ýnemi jýrgiziletin júmystyng nәtiyjesi. Yaghni, búl baghytta túraqty júmys jýrgizilip jatyr. Búl - Qazaqstan halqy Assambleyasynyng atqaryp jatqan júmysy.

Býgingi tanda biz ýshin ekskluzivti әleumettik jәne mәdeny jobalardy damytu manyzdy. Búl da Qazaqstan halqy Assambleyasynyng baghytyna kiredi. Últaralyq dialog pen jastar bastamalaryn qoldau - asa manyzdy mindetterding biri. Búl da Assambleyanyng atqaratyn júmystarynyng biri. Ásirese әleumettik jeliler men eldegi kóshi-qon ýderisining ósui jaghdayynda yqtimal tәuekelderge der kezinde jauap beru qajet.

Biz osynyng bәrimen ainalysyp kelemiz - Qazaqstan halqy Assambleyasynyng mýsheleri. Sondyqtan Almaty býgingi kýni últaralyq tatulyqtyng ong ýlgisin kórsetip otyr. Biraq búl tepe-tendikti nyghaytu ýshin qogham, eng aldymen memleket pen etnomәdeny birlestikter birlese júmys isteui kerek. Múnda bәri ózara baylanysty jәne keshendi týrde jýzege asyrylady.

Búl turaly, әriyne, kóp aitugha bolady. Býginde biz sheteldik elderge qanday ýlgi kórsetip otyrghanymyz jayynda kóp aitugha bolady. Tipti YuNESKO bizdi óz tәjiriybemizben bólisuge shaqyrghan bolatyn - búl óz aldyna ýlken kórsetkish.

Almaty — qonaqjay qala. Múnda adamdar bir-birin últyna qaramastan jaqsy kóredi. Býginde týrli etnos ókilderi: «biz» — deydi, meyli ol qazaqtar bolsyn, týrikter, kәrister, orystar nemese basqa últ ókilderi bolsyn. Mine, dәl osy — bizding birligimizding negizi. Bizding qoghamymyzdyng kýshi de - osynda.

-Almaty ýlgisi Qazaqstannyng ózge aimaqtarynda qalay tiyimdi qoldanyluy mýmkin? Almatyny “qazaqstandyq birlik modelining ózegi” dep ataugha negiz bar ma?

- Áriyne, Almatynyng halyqaralyq kelisim ýlgisi Qazaqstannyng basqa ónirlerinde de tiyimdi qoldanyluy mýmkin. Jәne ol qazirgi tanda qoldanylyp ta jatyr. Birqatar negizgi erekshelikteri bar. Búl – institusionaldyq negiz. Almatyda etnomәdeny birlestiktermen júmys isteu jýiesi jaqsy jolgha qoyylghan. Dostyq ýileri júmys isteydi, Qazaqstan halqy Assambleyasy belsendi qyzmet atqaruda. Búl tәjiriybeni, әriyne, keneytuge bolady, eger keybir ónirlerde múnday jýie әli bolmasa.

Taghy bir erekshelik – búl qalalyq orta. Megapolis jaghdayynda mәdeniyetaralyq dialog, inkluzivti bilim beru, jastar bastamalary siyaqty jobalar tabysty iske asyryluda. Búl jobalardyng týr-týrin shaghyn jәne orta qalalargha, auyldyq jerlerge beyimdeuge bolady.

Sonday-aq, daghdarys jaghdayynda әreket etu tәjiriybesi de bar. Almatyda shiyelenisterdi beybit jolmen sheshu tәjiriybesi qalyptasqan. Búl – migrasiya, ekonomikalyq qiyndyqtar jaghdayynda da bayqaldy. Múnday tәjiriybe әsirese shekaralyq jәne әleumettik túrghydan osal ónirler ýshin asa qúndy.

Al endi Qazaqstandyq birlik modelining ózegi retindegi Almatynyng mәrtebesine keler bolsaq – búl negizdelgen tújyrym. Almaty tarihy túrghydan alghanda tek mәdeny jәne ekonomikalyq astana ghana emes, sonday-aq beybit qatar ómir sýruding alany. Múnda halqy eng kóp әri qúramy eng әrtýrli qala. Búl qala býkil elge qoldanylatyn ýlgilerding tәjiriybe alany – integrasiyanyng sәtti iske asqan zerthanasy desek te bolady. Sondyqtan    Almatyny Qazaqstandyq birlik modelining ózegi dep atau oryndy әri qisyndy. Múny әrbir kezende aiqyn kóruge bolady.

Abai.kz