Tuberkulez auruy turaly birer sóz

Tuberkulezdi kóne zammannan kele jatqan auru desek esh qatelespeymiz, jeti myng jyl búrynghy neolit dәuirindegi mumiyalardyng sýiegin zerttegen ghalymdar osylay tújyrym jasaydy.Erte kezdegi ghalymdar búl aurudy júqpaly demegen eken, tek Ábu Ály ibn Sina, bizge Aviysenna atymen belgili ghalym ózining “Dәrigerlik ghylymnyng kanony” degen jazbasynda tuberkulezdi túqym qualaytyn aurular qataryna jatqyzghan. Al shyn mәninde tuberkulezding júqpaly auru ekenin birinshi ret 1478 ten 1553 jylgha deyin ómir sýrgen italiyalyq ghalym Dj.Frakastoro dәleldegen eken. Aurudyng tarauyna nauqastyng qaqyryghy sebep bolady jәne de ýy januarlarynyng sýtin shiykiley ishkende bolmasa etin shala pisirip jegen kezde de bolady.Búl aurumen kóp jaghdayda ýsh jasqa deyingi balalar auyrady, óitkeni olarda aurugha qarsy immuniytet joq, taghy da bir sebep búl auru jasóspirimderde jynystyq jetilu kezeninde payda bolady.
Tuberkulez auruynyng eki týri bar, ashyq jәne jabyq. Ashyq týrinde qaqyryqta tuberkulez tayaqshalary bolady, sondyqtan tuberkulezding múnday týrimen auyratyn adamdar óte qauipti dep eseptelinedi. Al jabyq týrinde qaqyryqta tuberkulez tayaqshalary bolmaydy, biraq dert asqynatyn bolsa, tuberkulezding múnday týrimen auyratyn nauqastar da auru júqtyrady. Tuberkulez tayaqshalary әr týrli organdardy, kóbinese ókpeni zaqymdaydy. Aurudyng bilinu sipaty tuberkulezding týrine, nauqastyng jasyna, organizmning jalpy jaghdayyna baylanysty. Aurudyng ortaq belgileri: dene qyzuynyng kóterilui, týnge qaray kóp terleushilik, úiqynyng qashuy jәne tәbetting nasharlauy. Nauqas jýdep, ashulanshaq keledi, júmysqa qabileti tómendeydi.
Elimizde búrynnan kele jatqan búl aurugha qarsy arnayy egpe (BSJ) jýrgiziledi, ol sәby dýniyege kelgennen 3 – 5 kýnnen keyin iske asyrylady. Aurudy emdeuding terapiyalyq, hirurgiyalyq, t.b. әdisteri tabylyp, kýndelikti dәrigerlik júmysta qoldanylatyn boldy. Sanatoriylerde emdelu óte paydaly. Qazaqstanda tuberkulezge qarsy júmysty tuberkulez mәseleri últtyq ortalyghy ýilestirip otyrady. Árbir oblys ortalyghyndanda arnauly dispanser, jergilikti jerlerde olardyng bólimsheleri júmys isteydi. Respublika tuberkulezge qarsy qajetti dәri-dәrmekpen, emdeu oryndary tósek-orynmen jetkilikti qamtamasyz etilgen.
Tuberkulez auruy bizding elde tegin emdeledi.Qazir Qazaqstanda atalghan aurudyng azayghany mәlim, songhy jyldardyng mәlimeti boyynsha aqyrghy 10 jyl shamasynda 2,3 ese azayghan, ol aurudan qaytys bolghandar sany da 6 ese azayghan,emdeu halyqaralyq standarttandyrylghan jәne aurumen kýresu ýshin zamanauy diagnostikalyq tehnologiya әdisteri paydalanylady.
Tuberkulezdi erte anyqtaudyng jәne jedel emdeuding manyzdylyghy- jalpy halyqtyng auru turaly habardar boluy bolyp esepteledi. Búl júqpaly auru kez-kelgen adamgha әser etui mýmkin, sondyqtan ol turaly mәlimetter beru densaulyq salasynyng mindeti.
Ózim qyzmet etetin jýz jyldyq tarihy bar Týrkistan oblystyq ftizipulimonologiya ortalyghy tuberkulezge qarsy kómekti úiymdastyratyn jәne jýzege asyratyn mamandandyrylghan densaulyq saqtau mekemesi jәne úiymdastyru - әdistemelik, profilaktikalyq jәne emdeu - kenes beru júmystaryn qamtamasyz etetin negizgi ýilestiru ortalyghy bolyp tabylady.Bizding mekeme osy aurumen auyrghan adamdardy emdeu salasynda kóptegen jetistikterge jetip, emdeluge kelgen oblystyq túrghyndargha kómegin ayamay keledi. Onyng ishinde ózim qyzmet etetin Oblystyq ftiziopulimonologiya ortalyghynyng «Ókpe jәne ókpeden tys tuberkulezdi emdeu» bólimshesindeemdeu týrine otalar jasaydy. Búl salada óte bilikti, densaulyq salasynda kóptegen jetistikterge jetip jýrgen bólim mengerushisi Mambetaliyev Saken Múhtarúly, qyryq jyldan asa enbek ótili bar bilikti ftiziohirurg Dútbaev Baqyt Ermekúly jәne de sýiek-buyn dәrigeri Shopaev Batyr Onalbayúlyn atap aitu óte oryndy. Ortalyqta 2023 jyly 195 adam emdelip shyqsa,onyng ishinde 70 adamgha ota jasalghan, al 2024 jyly búl kórsetkish 34% kóbeygen, yaghny 262 adam emdelip, al 119 adamgha ota jasalghan.Búl kórsetkish oblystaghy profilaktika qyzmetining óskenin bayandaydy. Sóz sonynda aitarymyz, osy auru belgilerin bilgen kezde jedeldetip densaulyq mekemesine baru kerek! Auyrmanyzdar!
Oblystyq ftizipulimonologiya ortalyghy
Ókpe jәne ókpeden tys tuberkulezdi hirurgiyalyq
emdeu bólimshesining agha medbiykesi Bayjarasova Jibek Myrzaseyitqyzy
Abai.kz